نشست نقد و بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران درفضای مجازی برگزار شد

به گزارش رکنا از قم، نشست تخصصی نقد و بررسی طرح «حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» عصر شنبه با حضور کارشناسان فضای مجازی در دفتر قم مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

در این نشست که با حضور حجت الاسلام عبدالله جلالی مسئول خانه دین و رسانه مرکز پژوهش‌های صداوسیما، حجت الاسلام محمد کرباسی از مرکز فمتا (فضای مجازی تراز انقلاب اسلامی)، محمد‌حسین همتی‌نژاد مدیر خانه مطبوعات قم و محمد علی شکوهیان‌راد مدرس دانشگاه تهران برگزار شد، کارشناسان به بیان مبانی نظری، شرایط فعلی و نقاط قوت و ضعف طرح مذکور پرداختند.

*نسبت به مدیریت فضای مجازی یک نگاه سهل‌انگارانه وجود دارد

در ابتدای این نشست حجت الاسلام عبدالله جلالی گفت: با وجود همه توجهات و هشدارهای مقام معظم رهبری که تاکنون در مورد مدیریت فضای مجازی بیان داشتند، متأسفانه ما عقب هستیم. قصوراتی در این زمینه دارد اتفاق می افتد که ما تازه داریم بحث می‌کنیم طرح صیانت آری یا نه؟ به نظر می‌رسد در کشور نسبت به مدیریت فضای مجازی، یک نگاه سهل‌انگارانه وجود دارد.

وی با بیان اینکه ما حتماً باید راه نفوذ دشمنان را از این فضا سلب کنیم، افزود: ما اگر در جنگ تحمیلی، مبتلا به تهاجم کشور به جغرافیای خاکی شدیم، امروز مرز اعتقادی و احساسی و افکار عمومی ما مورد تجاوز دشمن واقع شده است و مطابق فرمایش رهبر معظم انقلاب، یکی از چالش‌های پیش روی انقلاب اسلامی این است که مراکزی از آن سوی مرزها بیایند و افکار و احساسات ما را مورد هجمه قرار دهند و هویت ملی را تغییر دهند و این یک خطر جدی است که حتی هویت جمهوری اسلامی، دستخوش تغییر شود.

جلالی با اشاره به بحث مهم حکمرانی اضافه کرد: ما به لحاظ حکمرانی دینی و حکومتی، موظف هستیم پیرامون این طرح ورود کنیم و افکار عمومی را آماده کنیم و آنها را با حقوق خود در فضای مجازی، آشنا کنیم. هم نخبگان و هم رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی وظیفه دارند در این عرصه ورود کنند و یک برنامه مستقل ارائه کنند.

وی در ادامه تبیین ضرورت آشنا کردن جوانان با این موضوع تصریح کرد: باید برای این موضوع نه فقط در شبکه افق، بلکه در شبکه سه که مورد توجه نسل جوان است، پرونده ویژه باز شود. با رسانه ملی مکاتبه شود که در بحث‌های خبری جدی در معاونت خبر و معاونت سیاسی کار دنبال شود و نخبگان و فرزانگان و دلسوزان بحث کنند و مجلس به وظیفه خود عمل کند.

مسئول خانه دین و رسانه مرکز پژوهش‌های صداوسیما افزود: با توجه به اینکه در گام دوم انقلاب هستیم، موظف هستیم حصر تبلیغاتی دشمن را در فضای مجازی بشکنیم و نباید دستور ولی جامعه به زمین بماند و هم‌اکنون به زمین مانده است و دائماً بر ما آتش‌باران می‌شود. امروز مطابق اعلان مراکز مشاوره‌ای، کودکان هم درگیر آسیب‌های فضای مجازی شده‌اند و خطر بیش از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم. در این شرایط، اگر کسی دلسوز منافع ملی، جوانان، آینده کشور و انقلاب اسلامی باشد، نباید خوابش ببرد تا اینکه قانون‌مند کردن فضای مجازی را به سرانجام خود برساند.

*رسانه‌های جبهه انقلاب باید در مسئله فضای مجازی ورود کنند

در ادامه این نشست حجت الاسلام محمد کرباسی گفت: در رابطه با قانون‌گذاری در مواجهه با فضای مجازی، آخرین قانون مصوب این حوزه، مربوط به سال ۱۳۸۸ بوده است که مفاد آن تماماً ناظر به رایانه است و ناظر به فضای مجازی و اینترنت، هیچ مؤلفه مشخصی ندارد. ۱۲ سال از آن زمان گذشته است و در این مدت، شاهد ظهور نسل‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم. الآن واقعیت مجازی و حوزه IOT به جامعه ورود کرده و توسعه پیدا می‌کند.

کرباسی افزود: شورای عالی فضای مجازی سال ۹۰ توسط رهبر انقلاب تشکیل می‌شود و ایشان دستوراتی را به اعضای شورا ابلاغ می‌کنند. دستورالعمل کلی و اساسی، ساماندهی فضای مجازی است و در پیوست حکم شورا تأکید شده است که ایران باید در زمره ابرقدرت‌های سایبری جهان قرار گیرد. با این دستورالعمل محوری در استفاده از فرصت‌ها و دفع آسیب‌ها، شورای عالی تشکیل می‌شود.

وی به نارضایتی رهبر انقلاب از شورای عالی فضای مجازی اشاره کرد و گفت: عملکرد شورا به نحوی پیش می‌رود که رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت ۹۵ در جلسه عمومی می‌فرمایند: «من از این شورا گله دارم!» بعد از سال ۹۵ باز هم این گله‌گذاری تکرار می‌شود؛ اما متأسفانه گوش شنوایی برای تذکرات ایشان در میان نیست. تا اینکه مجلس یازدهم سرکار می‌آید و در نخستین دیدار وبیناری مجلس با رهبر معظم انقلاب اسلامی، ۵-۶ اولویت به عنوان مسائل کلیدی کشور مطرح می‌شود.

کرباسی در ادامه گفت: رهبر انقلاب با همین کلیدواژه "مسائل کلیدی" فرمودند: « در مقوله‌ مسائل اجتماعی و ... مسئله‌ مدیریّت فضای مجازی جزو مسائل مهمّ ما است که این مسئله، مسئله‌ بلندمدّت هم نیست؛ مسئله‌ کوتاه‌مدّت و میان‌مدّت و جزو مسائل نزدیک ما است که باید [به آن توجّه بشود] و امثال اینها مسائل کلیدی‌ای وجود دارد.»

وی سپس با تاکید بر جایگاه مجلس در این موضوع گفت: انتظار این بود و هست در این مدت یک سال‌ونیم که از عمر این مجلس می‌گذرد که ایشان در وصف آن فرمودند: «مجلس یازدهم، یکی از انقلابی‌ترین مجالس بعد از انقلاب است» اقدامی جدی صورت می‌گرفت؛ اما همچنان این طرح در پیچ‌وخم سالن‌های مجلس و بین بهارستان و خیابان پاستور و مرکز پژوهش‌ها، رفت‌وبرگشت می‌شود.

این کارشناس مرکز فضای مجازی تراز انقلاب اسلامی اظهار کرد: به نظر می‌رسد مسأله اصلی در این میان آن است که متأسفانه گفتمان مطلوبی در سطح جامعه در این حوزه وجود ندارد و در اثر این فقدان، مسئولان و نخبگان جامعه، تحت تأثیر گفتمان غیرهمسو با ارزش‌های انقلاب اسلامی قرار گرفته‌اند. این گفتمان یک دوقطبی در کشور ایجاد کرده است بین ساماندهی و قانون‌مندی فضای مجازی و بهره‌مندی مردم از فرصت‌های فضای مجازی و اقتصاد دیجیتال. یعنی قانون‌مند کردن را مساوی محدودیت تلقی کرده‌است و این تعارض کاملاً هدفمند رواج پیدا کرده است. درحالی‌که اگر مسأله را درست تبیین کنیم، واقعیت این است که زیرساخت حمایت از کسب‌وکارهای مردمی در گام نخست، ایجاد امنیت شغلی است.

کرباسی سپس با طرح این پرسش که چگونه می‌شود از کسب‌وکارها در بستری حمایت کرد که هیچ تعهدی نسبت به شما ندارد، افزود: متأسفانه مسئولان از این گفتمان غلط، متأثر هستند و امروز آن نماینده مجلس که آن صحبت رهبری را شنیده است، بیان می‌کند که مجلس باید به اولویت‌ها بپردازد. یعنی هم‌اکنون عده‌ای با اصل قانون‌گذاری مخالفت دارند، هرچند که به آن تصریح نکنند؛ اما عملکرد آنها و انتشار توئیت‌ها نشان می‌دهد که اصل قانون‌گذاری را ـ حداقل در این زمان ـ قبول ندارند و آن را اولویت نمی‌دانند.

وی با بیان اینکه رسانه ملی و سایر رسانه‌های جبهه انقلاب باید در این مسأله ورود کنند و آن را به خوبی تبیین کنند، اضافه کرد: در مورد کرونا، وقتی نظام به این جمع‌بندی می‌رسد که باید واکسیناسیون عمومی صورت پذیرد، این سیاست را از طریق عملکرد رسانه‌ای پیش می‌برد و با کار رسانه‌ای و گزارش‌های متعدد تطبیقی از کشورهای مختلف دنیا، فضای فکری جامعه را آماده می‌کند. در این طرح رسانه‌ای طی گزارش‌های فراوان، خبرنگاران به میان مردم می‌روند و دائماً این موضوع را گوشزد می‌کنند تا اینکه واکسیناسیون عمومی را با کمترین مخالفت به سامان می‌رسانند؛ اما متأسفانه در حوزه قانون‌مندی فضای مجازی، حتی رسانه ملی، متأثر از گفتمان ناهمسو شده است و در این میان، منافع نظام سلطه است که تأمین می‌شود.

*فضای مجازی حتی در لیبرال‌ترین حاکمیت‌ها هم رها نیست

محمد حسین همتی‌نژاد کارشناس دیگر این نشست نیز گفت: فضای مجازی حتی در لیبرال‌ترین حاکمیت‌ها هم رها نیست. نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که فضای مجازی یک زیست‌بوم ایجاد کرده است. در کشور ما این زیست‌بوم ۱۶ سال سابقه دارد و این فضا تاکنون، طبق معیارهای سازندگان و صاحبان تکنولوژی جلو رفته است.

همتی نژاد با بیان اینکه اصل قانون‌گذاری، یک مسأله پذیرفته است لکن جزئیاتی در این بین وجود دارد، افزود: این طرح از لحاظ حقوقی چالش‌های بسیاری دارد. هنوز تعریف درستی از فضای مجازی وجود ندارد و بسیاری از مسائل روز جامعه در این طرح، بیان نشده است. فضای مجازی، فضایی در حال تغییر و تحول است و با تعابیری که در این طرح نوشته شده است نمی‌توان برای آن برنامه‌ریزی کرد.

*فضای سایبر خود حاکمیت است و نه حتی شأنی از شئون حاکمیت

محمد علی شکوهیان‌راد، چهارمین کارشناس این نشست نیز گفت: چنین جلسه‌ای باید بسیار پیش از این تشکیل می‌شد که نقطه آخرش فروردین ماه بود تا روایت دشمن نتواند بر اذهان عمومی و ذهنیت مسئولین ما تأثیرگذار باشد.

وی اضافه کرد: اینکه آیا اساساً فضای سایبر، نیاز به قانون دارد یا خیر تابع این مسأله است که اساساً هر پدیده اجتماعی‌شده یک قانون می‌خواهد. ساده‌ترین تکنولوژی در کشور مانند چاقو، چند صفحه قانون در شیوه حمل و استفاده دارد. حالا چگونه است برای پیچیده‌ترین تکنولوژی که بشر به آن دست پیدا کرده است، جریانی را داریم که رسانه ملی چندین بار از آنها دعوت کرده است که بیان می‌کردند ما اصلاً قانون نمی‌خواهیم!

شکوهیان راد اظهار کرد: در پدیده‌های اجتماعی‌شده که فضای سایبر، اجتماعی‌ترین پدیده اجتماعی ماست، در عین حال راهبردی هم هست. الان خیلی از پدیده‌های اجتماعی که قانون دارند، استراتژیک نیستند، حتی تاکتیکی هم نیستند بلکه تکنیکی هستند. اساساً هروقت در منطق حاکمیتی، جایی برای موضوعی، زیرساخت آماده کردید، برای نحوه مدیریت زیرساخت قانون می‌خواهید.

مدرس دانشگاه تهران افزود: الان سال‌ها است که دنبال شبکه ملی اطلاعات هستیم ـ هرچند محقق نشده است ـ اما بیان نمی‌کنیم که این شبکه چگونه باید کنترل شود. به موازات آن باید به دنبال قوانین هم می‌رفتیم. لذا اگر بحثی از این جنس مطرح شود که شما بنا دارید با قانون‌گذاری این فضا را مسدود کنید، یا رسانه ملی نباید آن را پوشش دهد و یا اگر بیان کرد، باید جواب متخصصین را در مقابل قرار دهد تا رسانه ملی مورد شبهه قرار نگیرد.

وی افزود: در خصوص این طرح، سابقاً مطرح کرده‌ام که این طرح اشکال اساسی علمی دارد. اولاً این سند، تبیین مفهومی خود را از فضای سایبر روشن نکرده است و به عنوان یک مقوله فنی ـ ارتباطی به آن نگاه می‌کند و حال آنکه ما اثبات کرده‌ایم که فضای سایبر خود حاکمیت است و نه حتی شأنی از شئون حاکمیت. اقتصاد، فرهنگ، سیاست در فضای سایبر بازتعریف می‌شوند و باید آن را به‌مثابه عالی‌ترین جایگاه نظام دید چراکه مسأله گردش اطلاعات، مسیر تحقق ولایت امر است و به همین دلیل رهبر معظم انقلاب فرمودند که اهمیت فضای مجازی، به اندازه اهمیت انقلاب اسلامی است و این حاصل این رویکرد است که معظم‌له جایگاه فضای مجازی را می‌بینند و نه مباحث فنی کار را.

شکوهیان راد درباره سایر ایرادات طرح گفت: در این طرح تعریف فضای سایبر مشخص نشده است و معلوم نیست دقیقاً برای چه چیزی قانون‌گذاری می‌کنیم! اشکال مهم دیگر این است که حتی طبقه‌بندی‌های فضای سایبر را اشتباه تعریف کرده است در حالی‌که همه متون علمی در تمام زبان‌ها، فضای سایبر را در چهار رکن، ارتباطات، اطلاعات، محاسبات و کنترل تقسیم‌بندی می‌کند، این طرح مبتنی بر یک منطق غلط که توسط یکی از اساتید انقلابی دانشگاه صنعتی شریف مطرح شده است، فضای سایبر را به ۴ محور زیرساخت، خدمات، محتوا، کاربر تقسیم کرده است و با این منطق شما نمی‌توانید تعامل مثبت داشته باشید.

وی خطاب به تهیه کنندگان طرح گفت: شما اسم فضای سایبر را گذاشته‌اید خدمات پایه کاربردی و همین یک لایه عملا تمام ۴ لایه دیگر را پوشش می‌دهد. این تذکر را سابقاً ارائه دادیم اما بیان شد که این تقسیم‌بندی مبتنی بر قوانین بالادستی است که در تیر ۹۹ در طرح کلان معماری شبکه ملی اطلاعات مطرح شده است. این تقسیم‌بندی از آنجایی زیر سؤال می‌رود که در آن سند در صفحه ششم، اشاره می‌کند شبکه ملی اطلاعات، کاری با اطلاعات ندارد در حالی‌که اصالت هر شبکه، با سیال آن است.

نظری / قم