آینده توافق در گرو اراده سیاسی؛ آیا قطع امید از دیپلماسی منطقی است؟

مواجهه ایران و سه کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل متحد به پایان خود نزدیک می‌شود. به نظر می‌رسد که دو طرف به سرعت در حال حرکت به سمت تصادم با یکدیگر هستند و اراده‌ای برای توقف در هیچ‌یک از طرف‌ها وجود ندارد. اگر اتفاق خارق‌‌العاده‌ای در پنج روز پیش رو رخ ندهد، بامداد یک‌شنبه ۶ مهر رخدادی در روابط ایران و اروپا شکل می‌گیرد که می‌تواند برای همیشه ماهیت رابطه ایران را با قدرت‌های اروپایی و اتحادیه اروپا دچار تحول کند.

به گزارش هم میهن، زبان گفت‌و‌گوی ایران و سه کشور اروپایی در ماه‌های اخیر به زبان تهدید تبدیل شده‌است، اروپایی‌ها تهدید می‌کنند که اگر ایران گام‌های عملی در خصوص رفع نگرانی از برنامه هسته‌ای‌اش برندارد، ۶ قطعنامه تعلیق‌شده شورای امنیت سازمان ملل متحد را بر اساس برجام باز می‌گردانند. در برابر ایران هم تهدید کرده‌است که در صورت بازگشت تحریم‌ها، اروپا را کاملاً از مذاکرات هسته‌ای کنار می‌گذارد و همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطع می‌کند. در طول دو هفته گذشته ایران ابتکارهایی برای جلب رضایت اروپایی‌ها برای انصراف از بازگرداندن تحریم‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه داده‌است.

اما این بسته‌های پیشنهادی هیچ‌یک نتوانستند رضایت اروپا را جلب کنند. استدلال اروپایی‌ها این است که ایران در این بسته‌های پیشنهادی هیچ گام عملی را برای برطرف کردن نگرانی‌های اروپایی‌ها تا پیش از ضرب‌الاجل ۲۷ سپتامبر (۵ مهر) برای بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه نداده‌است. در برابر ایران می‌گوید که تحت فشار حاضر به امتیاز دادن نیست و اعلام کرده‌است که ابتدا اروپایی‌ها باید از موضع خود کوتاه بیایند. به اعتقاد مقام‌های ایرانی درخواست اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک غیرمشروع و غیرقانونی است و به دلیل سرپیچی اروپا از اجرای تعهداتش تحت برجام، سه قدرت اروپایی حقی برای استفاده از مکانیسم‌های برجام برای بازگرداندن تحریم‌های پیشین ندارند.

تا به امروز، روسیه و چین هم از موضع ایران حمایت کرده‌اند. اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، حمایت سیاسی روسیه و چین از موضع ایران در مورد غیرمشروع بودن درخواست اروپا برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت، تاثیر چندانی در تبعیت کشورهای جهان در اجرای این قطعنامه‌ها نخواهد داشت.

نهایتاً ۵ روز فرصت باقی مانده‌است، تا ایران و سه کشور اروپایی بتوانند به یک راهکار مرضی‌الطرفین برای توقف اجرای اسنپ‌بک یا به تعویق انداختن آن برای دادن زمان و فضا به مذاکرات بیشتر برسند. اما به نظر نمی‌رسد نه در تهران و نه در پایتخت‌های اروپایی، عزم سیاسی کافی برای رسیدن به چنین توافقی وجود داشته‌باشد. به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها کاملاً از دیپلماسی با ایران ناامید شده‌اند و به تبعیت از آمریکا به رویکرد فشار حداکثری متوسل شده‌اند؛ رویکردی که احتمالاً موضع ایران را در مقابل اروپا تندتر خواهد کرد و باعث خواهد شد که روابط بیش از پیش سرد شود.

از عوارض جانبی این سیاست اروپا این است که روابط ایران و روسیه به عنوان دشمن اصلی اروپا در شرایط فعلی تقویت می‌‌شود و این موضوع نیز بر سردی هر چه بیشتر روابط تهران و بروکسل تاثیرگذار خواهد بود. ایران فرصت‌های زیادی را در طول سال‌های اخیر برای حل و فصل اختلاف‌های هسته‌ای با سه کشور اروپایی از دست داده‌است و این موضوع باعث شده‌است تا کشورهای اروپایی اعتماد خودشان را به ایران به عنوان یک شریک مذاکراتی با عزم کافی برای حل اختلاف‌ها از دست بدهند.

البته تردیدی نیست که بی‌میلی ایران به توافق با اروپا، ناشی از رفتارهای نه‌چندان دوستانه و گهگاه خصمانه اروپا علیه ایران بوده‌است و شکست مذاکرات در گذشته، به معنای حقانیت اروپا نیست. با این حال ایران همواره این فرصت را داشته‌است که با استفاده از روش‌های دیپلماتیک و پیدا کردن راهکارهای میانه، اروپایی‌ها را برای رسیدن به یک توافق جذب کند. در طول چهار سال گذشته، از ابتدای دولت سیزدهم، اتکای بیش از اندازه تهران به مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم با آمریکا و کنار گذاشتن اروپایی‌ها از فرآیند مذاکرات باعث شده‌است که مسیر مذاکراتی ایران و اروپا دچار اختلال شود و نقش تسهیل‌گری اروپا در فرآیند مذاکرات هسته‌ای ایران، کمرنگ‌تر از هر زمان دیگری شود.

با این حال فرصت پنج‌روزه حضور دیپلمات‌ها و سران ایران و اروپا در نیویورک، همچنان روزنه‌ای بسیار کوچک برای احیای دیپلماسی با اروپا، پیش از تصادم بامداد ۶ مهر ایجاد می‌کند. هرچند بسیاری از کارشناسان از توفیق دیپلماتیک در روزهای پیش رو قطع امید کرده‌اند، اما عزم و اراده جدی در تهران، می‌تواند از یک منازعه بلندمدت دیپلماتیک با اروپا که ممکن است از شنبه هفته آینده آغاز شود و تا آینده قابل تصور ادامه پیدا کند، جلوگیری کند.