بیش از 50 شهر ایران در آستانه تنش آبی شدید / خشکسالی بی‌ سابقه 6 ساله در 80 درصد ایران

به گزارش رکنا، سد امیرکبیر (سد کرج) به‌‌عنوان نخستین سد چندمنظوره ایران در سال 1340 به بهره‌برداری رسید. میزان کم‌آبی و کاهش ذخایر آبی سد کرج که یکی از 5 سد اصلی تأمین آب شرب استان تهران است، بی‌سابقه است.

این سد با سطح حوزه آبریزی به‌مساحت 764 کیلومترمربع و با متوسط جریان آب سالانه به‌میزان 472 میلیون مترمکعب در استان تهران و در فاصله 63کیلومتری شمال‌غربی تهران و در کیلومتر 23 جاده کرج  ــ چالوس، در شمال شهرستان کرج قرار دارد.

در زمان حاضر با ورودی آب از رودخانه‌های بالادست و برداشت آب برای مصارف زیست‌محیطی، شرب و کشاورزی، از مجموع حجم 205 میلیون مترمکعبی مخزن این سد، تنها 19 میلیون مترمکعب آب پشت این سد ذخیره شده است، به‌عبارتی در زمان حاضر حدود 11 درصد ظرفیت سد کرج پُر و حدود 89 درصد ظرفیت مخزن این سد خالی است.

این درحالی است که در زمان مشابه سال قبل، مخزن سد کرج حدود 100 میلیون مترمکعب آب ذخیره داشت و متوسط درازمدت آمار ذخیره آب در این سد در زمان مشابه، 112 میلیون مترمکعب بوده است.

درواقع، ذخایر آبی سد کرج نسبت به زمان مشابه سال قبل، کاهشی 80درصدی داشته و در مقایسه با میانگین آمار بلندمدت افتی بیش از 90 میلیون مترمکعب (یعنی برابر با یک سد لتیان با مخزن پر از آب) داشته است.

از آنجایی که حجم فعلی آب در سد کرج 19 میلیون مترمکعب و حجم مرده آن 10 میلیون مترمکعب برآورد شده، هنوز این سد به حجم مرده نرسیده است.

تنش آبی در 104 شهر ایران/ پروژه‌های رفع تنش آبی 4 برابر شد

برای نخستین بار در نیم قرن اخیر، خشکسالی فراگیر و متمادی 6 ساله را در بیش از 80 درصد پهنه کشور شاهد هستیم و سال آبی گذشته یکی از خشک ترین سال‌های آبی تاریخ کشور بوده است.

در چنین شرایطی تعداد شهرهای دارای تنش آبی با شروع پاییز افزایش یافته و از 52 شهر در شروع مردادماه به 104 شهر در پایان مهرماه رسیده؛ تعداد پروژه‌های رفع تنش آبی کشور نیز از 192 پروژه با رشد حدودا 4 برابری به 721 پروژه رسیده است.

هاشم امینی، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در این خصوص گفت: ایران، پنجمین دوره متوالی خشکسالی را پشت سر گذاشته و بارش‌ها حدود 40 درصد کاهش یافته است و در این شرایط، تامین پایدار آب شرب و بهداشت شهروندان به‌رغم دشواری‌ها و کمبودها با جدیت در حال انجام است تا نگرانی در این باره وجود نداشته باشد.

رئیس هیئت مدیره شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور با بیان این‌که پایش مستمر منابع و مصارف آب در استان‌ها از ابتدای سال آبی به‌صورت منظم انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: هدف از این پایش، شناسایی مناطق در معرض تنش آبی و تعریف و اجرای پروژه‌های اضطراری بر اساس نیاز واقعی هر منطقه است تا هم‌میهنان هیچ گونه دغدغه‌ای بابت دسترسی به آب شرب و بهداشت نداشته باشند.

امینی افزایش تاب‌آوری شبکه و تحقق عدالت کمی و کیفی در توزیع آب شرب در کشور را یکی از سیاست‌های اصلی وزارت نیرو عنوان کرد و افزود: در دو سال اخیر اعتبارات قابل توجهی برای توسعه زیرساخت‌های آبی تزریق و پروژه‌های متعددی آغاز شده‌اند که بخشی از آن‌ها امروز به بهره‌برداری رسیده است.

وی افزود: تحقق عدالت و امنیت آبی از اولویت‌های دولت چهاردهم است و در حال حاضر 721 پروژه رفع تنش آبی در 104 شهر کشور در حال اجراست.

ایران در آتش کمبود آب و خشکسالی؛ ۵۰ شهر در آستانه تنش آبی قرار دارند

باوجود اینکه 70 درصد از میزان کل سطح زمین را آب تشکیل می‌دهد اما فقط 3 درصد از این میزان مناسب مصرف انسان‌ها است، بنابراین دسترسی به آب شیرین در تمام جهان امروزه یک مشکل و معضل بزرگ است. عوامل مختلفی در محدودیت و یا کم بود آب شیرین در تمام دنیا مطرح است که از جمله آنها میتوان به گرمایش جهانی، استفاده بیش از حد از آب، جنگ و درگیری، تخلیه غیرقانونی زباله‌ها در حریم رودخانه‌ها که موجب آلوده و غیرقابل آشامیدن آب می‌شود، و یا وقوع سونامی و سیل که ممکن است منابع آب محلی به طور کامل از بین ببرد و عوامل مهم دیگر اشاره کرد.

اگر نگاهی به شرایط آب و خشکسالی در کشور خود بیندازیم متوجه خواهیم شد که در سال‌های اخیر مسئله آب به یک مسئله بحرانی و ملی تبدیل شده است. کمبود بارش‌ها و ذخایر آب در چند سال اخیر به میزانی همه بخش‌های کشور از جمله کشاورزی و صنعت و حتی بخش خانگی را در برگرفته است که وزارت نیرو راهی به جز اعمال محدودیت به ویژه در سال جاری به منظور مدیریت منابع کم‌ خود نداشته است. موضوعی که هرچند موجب دلخوری و ناراحتی عموم مردم جامعه شد اما راهکاری بود که به ناچار برای جلوگیری از وقوع و گسترش بحران در حوزه آب کشور اتخاذ شد. بر همین اساس در این گزارش به بررسی مسئله کم‌آبی و خشکسالی در کشور پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 

امسال یکی از کم‌آب‌ترین و خشکسال‌ترین سال‌ها قبل را پشت سرگذاشتیم، به طوری که براساس آمارها منابع آب تجدیدپذیر کشور کاهش بیش از 30 درصدی و بارش‌ها نیز کاهش 42 درصدی را تجربه کرده است. این کاهش‌ها به میزانی بود که بیش از ۵۰ شهر کشور در آستانه تنش‌ آبی جدی قرار گرفتند، ذخایر سدها به پایین‌ترین میزان یک قرن اخیر رسیده و تنها حدود ۴۶ درصد ظرفیت مخازن پر بود و حتی در ۱۸ سد مهم کشور این عدد به کمتر از ۲۰ درصد رسید.

هیچ راهی به جز مدیریت و صرفه جویی مصرف آب نداریم

جهانگیر پرهمت، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و معاون پیشین وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با فرارو درخصوص مسئله خشکسالی و کم‌آبی در کشور گفت: واقعیت این است که با نوعی خشکسالی شدید رو به رو شده‌ایم که دوره برگشت آن را باید بیش از یک قرن درنظر بگیریم. بارندگی در کشور ما روند کاهشی را طی می‌کند و طی زمستان سال گذشته، میزان بارش برف بسیار کم بوده است. درواقع بیشتر باران باریده تا برف. اگر برف بیشتری داشتیم درواقع ذخایری در کوه‌ها موجود بود که به تدریج ذوب می‌شد و در طول فصل گرما، به داد ذخایر آبی کشور می‌رسید، اما اکنون، از این گزینه نیز محروم شده‌ایم.

وی با بیان اینکه هیچ واژه‌ای بهتر از بحران سخت و فزاینده، نمی‌تواند توصیف کننده وضعیت فعلی باشد، افزود: در شرایط مذکور هیچ راهی به جز مدیریت و صرفه‌جویی مصرف آب نداریم. منابع آب زیرزمینی، نقشی بسیار کمرنگ‌تر، در تامین آب مورد نیاز ساکنان شهر تهران دارند و عمده آب مورد نیاز مردم تهران از طریق آب‌های سطحی و بارش‌ها تامین می‌شود.

این درحالی است که سدها در حال خالی شدن بوده و به معنای واقعی کلمه آبی پشت برخی سدها باقی نمانده است. چراکه بخش زیادی از آب پشت سدها به بارندگی سالانه متکی است و با وضعیت بارندگی‌هاس سال آبی گذشته خالی شدن سدها نه دور از انتظار نبود. هم اکنون اغلب سدهای تامین کننده آب پایتخت از سد لار و جاجرود تا سد لتیان در خطر قرار دارند. 

بر این اساس میتوان گفت که در وضعیت فعلی بارش‌ها و آب‌های سطحی، کاری جز اعمال محدودیت و جیره‌بندی از دست مسئولان بر نمی‌آید. با اینکه این روش تنها روش موجود در شرایط فعلی برای مدیریت منابع آبی کشور بوده اما این روش نیز مشکلات مربوط به خود را دارد قطعی آب در ساعاتی در شبانه روز موجب می‌شود که به محض باز شدن آب و شروع استفاده از جریان آب، همه افرادی که ساعات زیادی از آب محروم بوده‌اند برای ذخیره و استفاده از آب هجوم می‌آورند. بنابراین نمی‌توان گفت که روش جیره‌بندی آب لزوما موفقیت‌آمیز است یا تعادل ایجاد می‌کند چرا که در ساعات وصل شدن جریان آب، احتمال استفاده افراطی، افزایش پیدا می‌کند. 

دلایل و پیامدهای خشکسالی

فرونشست زمین از پیامدهای اولیه کم آبی و خشکسالی بوده که در پی برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی رخ میدهد این میزان در برخی نقاط تهران ۳۰ سانتی‌متر در سال گزارش شده است. 

باوجود اینکه سهم مصرف خانگی از میزان آب تنها 9 درصد بوده اما هدر رفت آب میزانی بسیار بالاتر از آن را داشته و سهم 22 درصدی را به خود اختصاص می‌دهد که ماحصل هدر رفت آب در نشتی شبکه، اتصالات غیرمجاز، کنتورهای فرسوده است. استفاده از روش‌های قدیمی و غیربهره‌ور در بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده آب کشور، گرمای بی‌سابقه و قطعی آب و برق در تابستان که در برخی استان‌ها دما از ۵۰ درجه گذشت و موجب تعطیلی اضطراری استان‌ها برای کاهش مصرف و قطعی آب و برق شد. 

اما در این شرایط چه باید کرد، باوجود اینکه راه‌حل‌های قبلی مانند فرهنگ‌سازی و اصلاح مصرف هنوز هم مهم هستند اما به راهکارهای فوری برای مدیریت بحران آب در کشور نیاز داریم که از جمله آنها میتوان به اصلاح الگوی کشت در کشاورزی، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری، مدیریت دقیق برداشت از منابع زیرزمینی و بازچرخانی و استفاده مجدد از آب در صنعت و شهرها اشاره کرد، مجموعه اقداماتی که وزارت نیرو در این حوزه گام های موثری برداشته است اما برای افزایش کارایی آنها به هم افزایی با سایر دستگاه ها نیاز است.