زنگزور، ایران را از معادلات منطقه حذف نمی‌کند

به گزارش رکنا به نقل از اتاق تهران، سومین جلسه کمیسیون حمل‌و نقل اتاق تهران به بررسی ابعاد و پیامدهای ایجاد مسیر ترانزیتی زنگزور برای منطقه قفقاز و ایران اختصاص یافت. امیر ترفع، مشاور وزیر و رییس مرکز امور بین الملل وزارت راه و شهرسازی که در این جلسه حضور یافته بود، ضمن تاکید بر اینکه کشور ما با ایجاد این مسیر از معادلات منطقه حذف نشده است، گفت: ایران باید از فرصت‌های جدید ترانزیتی و صلح منطقه‌ای بهره گیرد، در تعاملات اقتصادی قفقاز نقش‌آفرینی فعال داشته باشد و با واقع‌بینی، از هرگونه رویکرد انفعالی یا احساسی پرهیز کند.

 پیمان سنندجی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل اتاق تهران در ابتدای این جلسه با اشاره به برخی از مهمترین رویدادهای حوزه حمل‌ونقل طی هفته‌های اخیر، از برگزاری همایش حمل و‌نقل با همکاری وزارت راه و شهرسازی در 26 آذرماه خبر داد و ابراز امیدواری کرد که این تعامل مسیر را برای همکاری‌های بیشتر در جهت حل مسایل حوزه حمل‌و نقل هموار کند.

او همچنین به برگزاری جلساتی در حوزه استانداردهای اجباری خودرو اشاره کرد و گفت که تلاش می‌کنیم نظرات و مطالبات بخش‌خصوصی در زمینه استانداردها را نیز به نهادهای متولی از جمله وزارت صمت منعکس کنیم.

در این جلسه، سامانه ای تحت عنوان«پل» به عنوان بستری برای تسهیل فرآیند حمل ونقل دریایی معرفی شد. بر اساس آنچه که متولیان این سامانه توضیح دادند، این پلتفرم به مثابه پل ارتباطی مستقیم و موثر میان صادرکنندگان و واردکنندگان با شرکت‌های کشتیرانی عمل می‌کند تا خدمات حمل دریایی با قیمت مناسب‌تر و کیفیت بهتر به فعالان اقتصادی ارائه شود؛ به طوری که شرکت‌های فورواردر دریایی یا شیپر (صادرکننده یا واردکننده) اطلاعات مربوط به محموله‌های خود را در این سامانه وارد می‌کنند تا شرکت‌های کشتیرانی بتوانند پیشنهادهای قیمت و خدمات خود را ارائه دهند. پس از دریافت پیشنهادات، شرکت‌های فورواردر می‌توانند جذاب‌ترین پیشنهاد را انتخاب کرده و وارد قرارداد شوند تا فرآیند حمل و نقل انجام گیرد.

پس از ارائه این گزارش، مقرر شد ظرفیت‌ها، امکانات و فرآیند کار این سامانه در جلسه مشترکی با کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران معرفی شده و در صورت امکان از این ظرفیت به نفع فعالان اقتصادی بهره‌برداری صورت گیرد.

زنگزور و موازنه قدرت در قفقاز جنوبی

در ادامه این جلسه، امیر ترفع، رئیس مرکز توسعه امور بین‌الملل وزارت راه و شهرسازی طی سخنانی نخست به همکاری‌های اخیری که میان وزارت راه و شهرسازی و اتاق تهران صورت گرفته اشاره کرد و گفت: همایش اقتصادی ایران و پاکستان که با مشارکت گسترده تجار دو کشور و با حضور بیش از هفتصد نفر از فعالان اقتصادی برگزار شد، نمونه‌ای از همکاری موفق میان بخش دولتی و خصوصی به شمار می‌رود.

او در ادامه به تحلیل تحولات اخیر قفقاز و گذر موسوم به زنگزور پرداخت وگفت: موضوع زنگزور یکی از مهم‌ترین مباحث ژئوپلیتیکی منطقه است که ریشه آن به جنگ شش‌هفته‌ای سال۲۰۲۰ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بازمی‌گردد. در آن جنگ، آذربایجان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین نظامی از جمله پهپادها و تسلیحات مدرن، توانست هفت منطقه از اراضی پیرامون قره‌باغ کوهستانی را بازپس گیرد. پس از پایان جنگ، در نوامبر همان سال، توافق‌نامه صلح سه‌جانبه‌ای میان روسیه، آذربایجان و ارمنستان امضا شد که در بند نهم آن، بر لزوم بازگشایی مسیرهای مسدود منطقه و برقراری ارتباط زمینی آذربایجان با نخجوان از طریق خاک ارمنستان تأکید شده بود.

ترفع با تشریح روند اجرایی این توافق گفت: اگرچه پس از آن توافق نیروهای حافظ صلح روسیه در منطقه مستقر شدند، اما مسیر یادشده به‌طور عملی برقرار نشد. آذربایجان بلافاصله پس از آزادسازی اراضی اقدام به احداث زیرساخت‌های حمل‌ونقلی از سمت باکو تا مرز ارمنستان کرد. با آغاز درگیری مجدد میان این دو کشور در سال ۲۰۲۳، ارمنستان اعلام کرد که با توجه به از میان رفتن وضعیت پیشین قره‌باغ، تعهداتش درباره کریدور ارتباطی با آذربایجان دیگر موضوعیت ندارد.

او با بیان اینکه«در جریان جنگ دوم قره‌باغ، الهام علی‌اف برای نخستین بار موضوع کریدور زنگزور را به صورت رسمی وارد ادبیات سیاسی آذربایجان کرد» افزود: هدف این طرح، اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق استان سیونیک در جنوب ارمنستان است. هرچند این کریدور ظاهرا مسیر اقتصادی و حمل‌ونقلی معرفی می‌شود، اما در باطن، مسئله‌ای کاملا ژئوپولیتیکی است که می‌تواند موازنه قدرت در قفقاز جنوبی را تغییر دهد.

ترفع با اشاره به موضع ارمنستان در قبال این طرح گفت: ارمنستان زنگزور را صرفاً مسیر حمل‌ونقلی تحت حاکمیت خود می‌داند. نخست‌وزیر ارمنستان، البته در واکنش به اصرار آذربایجان، طرحی با عنوان ابتکار چهارراه صلح را ارائه کرد که بر رفع انسداد همه مسیرهای شمالی - جنوبی و شرقی - غربی تأکید دارد تا همه راه‌ها از طریق خاک ارمنستان برای کشورهای منطقه بازگشایی شود.

این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی در ادامه گفت:به دنبال تغییر موقعیت روسیه در منطقه و عدم حمایت این کشور از ارمنستان در جنگ دوم قره‌باغ، ارمنستان از پیمان امنیت جمعی فاصله گرفت و به سراغ میانجی‌‌گر‌های جدید از جمله ایالات متحده و غرب رفت. در نهایت، با میانجی‌گری آمریکا، پیش‌نویس توافق‌نامه صلح میان آذربایجان و ارمنستان در واشنگتن امضا شد. در این توافق بر لزوم تعیین مرزها، حذف نیروهای کشورهای ثالث از تأمین امنیت مرزی و واگذاری مسئولیت کامل امنیت مسیرها به دو کشور تأکید شده است.

وی اضافه کرد: در کنار این توافق، بیانیه‌ای نیز درباره مسیر موسوم به راه صلح و رفاه ترامپ منتشر شد که ساخت آن را به یک شرکت یا کنسرسیوم آمریکایی-ارمنی واگذار می‌کند. با وجود آنکه این طرح در متن توافق رسمی ذکر نشده، اما بیانگر تمایل غرب برای ایفای نقش اقتصادی در منطقه قفقاز جنوبی است.

ترفع سپس به بررسی مواضع بازیگرانی چون روسیه، ترکیه، رژیم صهیونیستی، چین و عراق در قبال این مسیر پرداخت وگفت: ایران نیز همواره مدافع صلح، ثبات و توسعه در منطقه بوده و نباید در برابر گسترش مسیرهای حمل‌ونقلی که با حفظ تمامیت ارضی کشورها صورت می‌گیرد، موضع منفی اتخاذ کند. مخالفت مطلق با طرحی که با رضایت ارمنستان در خاک آن کشور اجرا می‌شود، نه به سود ایران است و نه با واقعیت‌های منطقه همخوانی دارد. ما باید با درک درست از جایگاه ژئوپولیتیکی خود، نقش فعال و سازنده‌ای در این موقعیت ایفا کنیم.

 او با بیان اینکه«برخلاف برخی تحلیل‌های هیجانی در مورد این موضوع، ایران از معادلات منطقه حذف نشده است» ادامه داد: اگرچه برخی قدرت‌ها در صدد حذف ایران از معادلات منطقه ای هستند اما موقعیت جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که ساخته شدن این مسیر، منافعی برای کشور ما به همراه خواهد داشت. در عین حال، مسیرهای متعددی میان ایران و همسایگان شمالی وجود دارد که همچنان فعال است. از جمله مسیر بیله‌سوار– جلفا که همچنان کامیون‌های آذربایجانی از آن برای انتقال کالا و سوخت استفاده می‌کنند. حتی در دوران جنگ و همه‌گیری کرونا نیز این مسیر مسدود نشد. بنابراین احداث یک جاده ۴۸ کیلومتری در خاک ارمنستان تهدیدی برای منافع حیاتی ایران محسوب نمی‌شود.

ترفع با تأکید بر منطق ژئوپلیتیکی این رویکرد افزود: آذربایجان نمی‌تواند همه ترانزیت خود را از کشوری انجام دهد که با آن دارای تعارض منافع تاریخی و قومی است. از سوی دیگر، باز شدن مسیرها می‌تواند برای ایران نیز مزایای اقتصادی داشته باشد؛ چرا که با فعال شدن مسیرهای ریلی و جاده‌ای، ایران از طریق ارمنستان به گرجستان نیز متصل می‌شود. برای مثال، فاصله زمینی میان پل‌دشت تا ایروان حدود دو ساعت است. در حالی که فاصله نوردوز تا ایروان به 12 ساعت می‌رسد. بنابراین، با رفع انسداد مسیرها، دسترسی ایران به بازارهای قفقاز تسهیل خواهد شد.

او در ادامه تاکید کرد که ایران باید از فرصت‌های جدید ترانزیتی و صلح منطقه‌ای بهره گیرد، در تعاملات اقتصادی قفقاز نقش‌آفرینی فعال داشته باشد و با واقع‌بینی، از هرگونه رویکرد انفعالی یا احساسی پرهیز کند. توسعه مسیرهای ارتباطی اگر با مدیریتی هوشمندانه همراه شود، نه‌تنها تهدیدی برای ایران نخواهد بود، بلکه به عاملی برای تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی و اقتصادی کشور در منطقه تبدیل می‌شود.

در ادامه این جلسه، سایر حاضران نیز نظرات و دیدگاه های خود را مطرح کرده و بر ضرورت اطلاع رسانی شفاف و ابهام‌زدایی عمومی درباره این موضوع، تسهیل تردد ناوگان جاده‌ای آذربایجان در ایران و تشکیل شرکت‌های حمل‌نقلی مشترک با ارمنستان و آذربایجان تاکید کردند.

در ادامه این جلسه، حسین خاکباز مشاور اتاق تهران در حوزه حمل و نقل و لجستیک بین‌المللی نیز گزارشی از مهم‌ترین رویدادهای حوزه حمل ونقل ارائه کرد.