بروکراسی و تحریم‌ ها؛ دلایل عقب‌ ماندن ایران از قفقاز جنوبی / چرا ایران فرصت طلایی احداث پالایشگاه در ارمنستان را به امارات واگذار کرد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی رکنا، اخیرا محمدصادق عظیمی‌فر، معاون وزیر نفت طی سفر یک‌ روزه خود به ارمنستان با همراهی سفیر جمهوری اسلامی ایران، دیدارهای جداگانه‌ای با وزیر و معاون وزیر اقتصاد این کشور داشت و پیرامون موضوعات مشترک دو کشور گفتگو کرد. وزیر اقتصاد ارمنستان در این دیدار بر اهمیت توسعه همکاری‌ های میان دو کشور در حوزه انرژی تأکید کرد و اعلام کرد که ارمنستان علاقه‌مند به دریافت گاز مایع از ایران است. او خاطرنشان ساخت که این گاز می‌تواند مبنای همکاری بلندمدت و سودمند متقابل قرار گیرد و همزمان به تقویت امنیت انرژی آن کشور کمک کند.وی همچنین به فرصت‌های همکاری آتی اشاره کرد که شامل گسترش تجارت نفت و فرآورده‌های نفتی، توسعه زیرساخت‌های تأمین گاز مایع و طبیعی، سرمایه‌گذاری‌های مشترک در حوزه انرژی و بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های حمل‌ونقل و لجستیکی منطقه‌ای است.

این فرصت همکاری که از سوی ارمنستان مطرح شده است، از منظر اقتصادی، انرژی و ژئوپلیتیکی برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد، هم به لحاظ  بحث کریدوری شمال به جنوب و هم از منظر انرژی، زیرا ارمنستان کشوری است که منابع کافی ندارد و بخش زیادی از گاز مصرفی خود را وارد می‌ کند.

حال در این شرایط طرح امارات برای احداث پالایشگاه در جنوب ارمنستان (سیونیک)، منطقه‌ای با اهمیت ژئوپلیتیکی بالا مطرح است. این پالایشگاه قرار است نفت و گاز خود را از جمهوری آذربایجان تأمین کند؛ اقدامی که نشان‌ دهنده حضور امارات در کنار ترکیه و آذربایجان در این منطقه حساس است. این در حالی است که طبق گفته احمد کاظمی، کارشناس مسائل قفقاز که در برشی از مستند "شطرنج قفقاز" از برنامه ثریا صدا و سیما پخش شد، به علت تعلل ایران فرصت ایجاد پالایشگاه در سیونیک ارمنستان از بین رفت. مقام‌ های ارمنستانی پیشنهاد احداث پالایشگاه در سیونیک را ابتدا به ایران ارائه داده بودند و حتی سفارت ایران در ارمنستان تلاش‌ های ارزشمندی در این راستا انجام داده است اما به دلیل طولانی شدن فرآیندهای اداری و بروکراسی در ایران، فرصت برای ورود امارات فراهم شده است و این فرصت طلایی و بی نظیر احداث پالایشگاه‌ فرامرزی در ارمنستان که می توانست برای ایران بسیار سودآور و کم هزینه تر باشد، از بین رفته است.

از آنجا که طبق برنامه هفتم توسعه، وزارت نفت مجاز است با هدف توسعه صادرات فراورده­ های نفتی از طریق شرکت های تابعه ذی ربط یا شرکت های متقاضی غیردولتی مشروط به  اخذ تضامین لازم برای دریافت خوراک از جمهوری اسلامی ایران نسبت به مشارکت در توسعه پالایشگاه یا پتروپالایشگاه خارجی یا احداث پالایشگاه یا پتروپالایشگاه جدید خارجی یا تملک سهام آنها و نیز افزایش ظرفیت داخلی پترو­پالایش نفت کشور به میزان 300 هزار بشکه در روز، از طریق تهاتر خدمات و تجهیزات مورد نیاز با رعایت قانون حمایت از توسعه صنایع پایین ­دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی مصوب 1398/4/24 با اصلاحات و الحاقات بعدی از محل تحویل نفت خام مازاد بر تعهدات بودجه عمومی با درج در سقف منابع و مصارف قوانین بودجه سنواتی با تصویب شورای اقتصاد اقدام نماید اما ایران در حال حاضر با مشکلات عدیده ای از نظر زیرساختی به دلیل تحریم ها مواجه است. بسیاری از پالایشگاه های کشور نیاز به تعمیر و اورهال اساسی دارند و نیاز است که تجهیزات به روز به کشور وارد شود. متاسفانه برخی از پالایشگاه هایی که در دولت سیزدهم افتتاح شد در همان مرحله کلنگ زنی باقی مانده است  و این نشان می دهد که کمبود منابع، عدم سرمایه گذاری خارجی و وجود تحریم ها مشکلاتی را برای صنعت نفت کشور ایجاد کرده است و این مسائل می تواند از دلایلی باشد که ایران نسبت به احداث پالایشگاه های فرامرزی تعلل کرده است.

فرصت همکاری با ارمنستان را از دست دادیم

احسان موحدیان، کارشناس مسائل قفقاز در این خصوص در گفتگو با رکنا گفت: پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ و پیامدهای آن که نگرانی‌ های امنیتی و ژئوپلیتیکی جدی برای ایران ایجاد کرد، موضوع افزایش همگرایی اقتصادی تهران با کشورهای قفقاز جنوبی به‌ ویژه ارمنستان مطرح شد. هدف از این سیاست، ایجاد منافع مشترک اقتصادی، کاهش نفوذ بازیگران خارجی همچون آمریکا، انگلیس و برخی کشورهای اروپایی و همچنین جلوگیری از تهدید مسیرهای ارتباطی ایران به قفقاز و آسیای مرکزی عنوان شد.

وی افزود: به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های گسترده غرب و اسرائیل در گرجستان و جمهوری آذربایجان که حضور ایران را در این کشورها محدود کرده، ارمنستان تنها کشوری بوده که فضای همکاری جدی برای ایران فراهم کرده است. این کشور به‌دلیل محاصره جغرافیایی و فشارهای سیاسی، تمایل زیادی به همکاری با ایران نشان داده و حتی از سه سال پیش طرح احداث یک پالایشگاه نفت با ظرفیت حدود 100 تا 120 هزار بشکه در روز را مطرح کرد.

موحدیان با بیان اینکه طبق این طرح، ایران می‌توانست با صادرات نفت خام ارزان‌قیمت خود، هم نیاز محدود ارمنستان به انرژی را تأمین کند و هم بازار تضمین‌شده‌ای برای نفت خود به دست آورد، گفت: بخش اعظم فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه نیز می‌توانست در شمال‌غرب ایران مصرف شود و بخشی دیگر به بازار ارمنستان اختصاص یابد. این اقدام، وابستگی متقابل ایران و ارمنستان را افزایش داده و مانع نفوذ غرب و جمهوری آذربایجان در تأمین انرژی این کشور می‌ شد.

این کارشناس مسائل قفقاز افزود: با این حال، به‌دلیل تعلل تهران و محدودیت‌های ناشی از قوانین توسعه‌ای در حوزه سرمایه‌گذاری پالایشگاهی، این پروژه تاکنون اجرایی نشده است. همچنین استناد به نیاز اندک ارمنستان برای عدم اجرای پروژه منطقی نیست، چرا که بخش اعظم تولید پالایشگاه عملاً در داخل ایران مصرف خواهد شد و این اقدام علاوه بر سود اقتصادی، مزایای ژئوپلیتیکی و امنیتی مهمی به همراه دارد.

وی ادامه داد: همزمان گزارش‌ ها حاکی است که امارات متحده عربی برای اجرای این پروژه اعلام آمادگی کرده است؛ اقدامی که به‌گفته تحلیلگران، در راستای سیاست‌های آمریکا در قفقاز جنوبی انجام می‌شود. به باور ناظران، اگر ایران در این حوزه فعال نشود، ارمنستان به سمت تأمین انرژی از جمهوری آذربایجان حرکت خواهد کرد و این مسئله می‌تواند مسیر ایجاد دالان‌های مورد نظر باکو و آنکارا را هموارتر کند؛ موضوعی که از نگاه ایران تهدیدی جدی برای منافع ژئوپلیتیکی کشور محسوب می‌شود.

موحدیان در آخر گفت: مقامات ارمنستان در سال‌های اخیر همراهی و انعطاف زیادی برای همکاری با ایران نشان داده‌اند، اما به دلیل تعلل داخلی در تهران، فرصت‌های مهم اقتصادی و امنیتی در حال از دست رفتن است.