زنگ خطر برای آب تهران/ تنها 21 درصد سدها پر است

به گزارش رکنا، عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور در نشست خبری با اصحاب رسانه با اشاره به وضعیت منابع آبی استان تهران تصریح کرد: ترکیب تأمین آب استان تهران حدود ۵۰ درصد سطحی و ۵۰ درصد زیرزمینی است، اما در خود شهر تهران، این نسبت به سمت ۶۰ درصد آب سطحی و ۴۰ درصد آب زیرزمینی متمایل شده است. این ترکیب نسبت به گذشته تغییر قابل توجهی کرده است؛ در سال‌های قبل، وابستگی به منابع زیرزمینی بیشتر بود.

وی ادامه داد: دو سامانه اصلی تأمین آب تهران عبارتند از سامانه غرب (متکی بر سدهای طالقان و امیرکبیر) و سامانه شرق (متکی بر سدهای لتیان و ماملو).

سخنگوی صنعت آب کشور در تشریح اعداد و ارقام تأمین آب شهر تهران افزود: در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۸۰ میلیون مترمکعب آب سطحی و ۵۶۶ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی به تهران تزریق شده است. اما در سال جاری، با وجود افزایش جمعیت، میزان تأمین از منابع زیرزمینی اندکی کاهش یافته و تأمین آب سطحی افزایش یافته است. در واقع، حدود ۳۰ میلیون مترمکعب کمتر از سال گذشته برداشت کرده‌ایم، که معادل مصرف حدود ۸ تا ۱۰ روز تهران است.

وضعیت نگران‌کننده سدهای تهران

بزرگ‌زاده با اشاره به وضعیت نگران‌کننده سدهای اطراف تهران گفت: در تاریخ ۲۸ تیر ۱۴۰۳، مجموع حجم آب ذخیره‌شده در سدهای استان تهران ۴۰۳ میلیون مترمکعب بوده که تنها نیمی از این حجم مفید است و بقیه به‌دلیل رسوبات، قابل استفاده نیست. درصد پرشدگی سدهای تهران نیز تنها ۲۱ درصد است که زنگ خطری جدی محسوب می‌شود.

وی آمار پرشدگی هر سد را به تفکیک چنین اعلام کرد: سد لتیان ۵۲ درصد، حدود ۲۱ میلیون مترمکعب کمتر از سال گذشته، سد ماملو ۹ درصد، ۲۶ میلیون مترمکعب کاهش نسبت به سال قبل، سد امیرکبیر ۳۶ درصد، ۲۶ میلیون مترمکعب عقب‌ماندگی نسبت به سال قبل، سد طالقان ۵۱ میلیون مترمکعب حجم فعلی، ۱۳۶ میلیون مترمکعب عقب‌تر از شرایط مطلوب است.

هشدار جدی درباره مصرف: اگر رعایت نکنیم، بحران در راه است

بزرگ‌زاده هشدار داد: اگر مدیریت مصرف جدی نگیریم و کاهش ۲۵ درصدی مصرف اتفاق نیفتد، به‌زودی با مشکلات جدی در تأمین آب شهروندان تهران و البرز مواجه خواهیم شد. از اسفندماه بارها هشدار داده‌ایم. اکنون از همه شهروندان می‌خواهیم در مصرف آب نهایت صرفه‌جویی را داشته باشند، ملاحظه یکدیگر را بکنند و شرایط را درک کنند تا مجبور به اعمال محدودیت‌های شدیدتر نشویم.

۵۰ شهر درگیر تنش آبی

عیسی بزرگ‌زاده با ارائه جدول وضعیت بارش کشور اظهار داشت: در انتهای این جدول قضاوت‌های کلی درج شده و متوسط بارش کشور در سال آبی جاری تا تاریخ ۲۸ تیرماه ۱۴۷ میلی‌متر بوده است. این میزان نسبت به دوره بلندمدت ۵۷ ساله، ۳۸ درصد و نسبت به سال گذشته که خود نیز سالی خشک محسوب می‌شود، ۴۰ درصد کاهش دارد.

وی با اشاره به نقشه‌های رنگی وضعیت استان‌ها افزود: بر اساس آمار ارائه‌شده، استان‌های با کاهش ۵۰ تا ۸۰ درصدی بارش عبارتند از سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان؛ استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، یزد، فارس، تهران، خراسان شمالی، البرز، اصفهان، خراسان جنوبی، قم، مرکزی، کرمان، چهارمحال و بختیاری، ایلام، خراسان رضوی، سمنان در رده استان‌های با کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی بارش هستند. همچنین استان‌های لرستان، اردبیل، گلستان، آذربایجان شرقی، کردستان، قزوین، کرمانشاه، آذربایجان غربی، همدان، مازندران نیز با کاهش ۱۰ تا ۳۰ درصدی مواجه هستند. دو استان زنجان و گیلان شرایط نزدیک به نرمال دارند.

بزرگ‌زاده تأکید کرد: در میان ۵۷ سال گذشته، امسال از نظر شدت خشکسالی در رتبه ۵۶ قرار داریم؛ به عبارتی، دومین سال خشک کشور در نیم قرن گذشته را تجربه می‌کنیم. بسیاری از نواحی کشور از جمله استان تهران، در پنجمین سال پیاپی خشکسالی هستند»

وی با اشاره به پدیده «خشکسالی القایی» گفت: اگر خشکسالی چند سال متوالی تکرار شود، آثار آن انباشته شده و شدت می‌گیرد. مدیریت خشکسالی در سال پنجم سخت‌تر از سال چهارم است، حتی اگر شرایط اقلیمی یکسان باشد.

سخنگوی صنعت آب ادامه داد: از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، میزان ورودی آب به سدهای کشور ۲۲ میلیارد و ۷۶۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با پارسال (۳۹ میلیارد و ۶۳۰ میلیون مترمکعب)، ۴۳ درصد کاهش دارد.

وی افزود: با وجود کاهش ۴۳ درصدی ورودی، حجم فعلی آب موجود در مخازن کشور ۲۲ میلیارد و ۹۶۰ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال قبل ۲۶ درصد کاهش دارد. درصد پرشدگی مخازن به‌طور متوسط ۴۴ درصد است.

بزرگ‌زاده با اشاره به کاهش شدید ذخایر سدها افزود: سدهای تهران، زاینده‌رود، دوستی، شهید کاظمی (بوکان)، طالقان و ... همگی با عقب‌ماندگی چشمگیر نسبت به پارسال مواجهند. سد استقلال هرمزگان، سفیدرود، داراب، ساوه، چهار نیمه، اکباتان، نهند و سایر سدهای مهم کشور نیز با کاهش‌هایی از ۱۶ تا ۷۳ درصد نسبت به سال گذشته روبه‌رو هستند.

سخنگوی صنعت آب اعلام کرد: ۲۴ استان کشور درگیر تنش آبی هستند که مجموعاً ۵۰ شهر را شامل می‌شود. وزارت نیرو برای مدیریت این تنش‌ها، ۱۶۹ پروژه تعریف کرده که در حال اجرا است.

وی افزود: در پیشانی این ۵۰ شهر دارای تنش آبی، مناطقی چون تهران، مشهد، اصفهان، اراک، ساوه، تبریز، بانه و بندرعباس قرار دارند»

در توضیح «تهران آبی» گفت: محدوده‌ای از آبیک قزوین تا مناطق ۲۲گانه شهر تهران و کل استان البرز را شامل می‌شود و بیش از ۲۰ میلیون نفر جمعیت را در بر می‌گیرد.

سخنگوی صنعت آب تصریح کرد: ما از مردم خواستیم مصرف خود را ۲۵ درصد کاهش دهند اما متأسفانه هنوز به این هدف نرسیده‌ایم. به‌رغم همه تلاش‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها، مشارکت مردمی کافی نبوده است.

وی با اشاره به جمعیت تهران گفت: هر سال حدود ۴۰۰ هزار نفر به جمعیت تهران افزوده می‌شود. نرخ رشد جمعیت در شهر تهران حدود ۲.۵ درصد است و در مناطق اقماری به ۶.۵ تا ۷ درصد هم می‌رسد. این در حالی است که تأمین آب به سختی در سطح سال گذشته حفظ شده است.

تهران در آستانه جهش در تأمین آب سطحی

عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور از پیشرفت چشم‌گیر پروژه‌های آبرسانی به تهران خبر داد و گفت با بهره‌برداری از دو پروژه مهم تا پایان تابستان، سهم آب سطحی تهران افزایش می‌یابد.

به گفته بزرگ‌زاده، پیشرفت پروژه‌های انتقال آب به تهران به بیش از ۶۰ درصد رسیده است و نسبت به گذشته دو برابر سرعت گرفته است.

وی افزود: پیش‌بینی ما این است که تا پایان شهریورماه، این پروژه‌ها وارد مدار بهره‌برداری می‌شوند و به کمک تأمین آب تهران خواهند آمد.

وی در تشریح جزئیات این طرح‌ها گفت: این پروژه‌ها در دو فاز طراحی شده‌اند که فاز اول آن با ظرفیت دو و نیم مترمکعب در ثانیه تا تصفیه‌خانه کرج پیش خواهد رفت.

سخنگوی صنعت آب تأکید کرد: با اجرای این طرح، ما دیگر از سد کرج برای تأمین آب شهر کرج استفاده نخواهیم کرد و کرج از این پس از سد طالقان آب دریافت می‌کند؛ در نتیجه، آبی که پیش‌تر از سد کرج به کرج می‌رسید، می‌تواند به تهران اختصاص یابد و به تأمین نیاز پایتخت کمک کند.

بزرگ‌زاده افزود: سهم آب سطحی در تهران افزایش یافته و دلیل آن دو پروژه‌ بزرگی است که هر کدام حدود ۲۳۰ تا ۲۴۰ میلیون مترمکعب آب را وارد شبکه می‌کنند.

وی درباره پروژه دیگر در حوزه سد لار گفت: پروژه سد لار در واقع یک تونل است و امکان اجرای خطی آن را نداریم. زمان‌بندی آن برای سال ۱۴۰۶ پیش‌بینی شده و اکنون در حال اجراست.

بزرگ‌زاده در پاسخ به سؤالی درباره کیفیت آب در سال‌های خشک گفت: ما در دوره‌های خشک ممکن است به لحاظ کیفیت آب دچار چالش شویم، اما این بحران به معنای آب ناسالم نیست.

وی تأکید کرد: کیفیت آب شرب، خط قرمز ماست. همان آبی که مردم تهران مصرف می‌کنند، ما و خانواده‌های ما نیز در سراسر کشور استفاده می‌کنیم.

او با اشاره به گستردگی نظارت کیفی بر منابع آب کشور گفت: بیش از ۹۰۰ تا نزدیک به هزار واحد آزمایشگاهی فعال مخصوص پایش کیفیت آب در سراسر کشور داریم و در تهران نیز اکیپ‌های ثابت و سیار فعال هستند.

بزرگ‌زاده تصریح کرد: کمیت آب را نمی‌شود همیشه با هزینه جبران کرد. وقتی بارش نباشد یا آبخوان خالی باشد، حتی پول هم راه‌گشا نیست. اما کیفیت را با سرمایه و کنترل می‌توان مدیریت و اصلاح کرد.

وی در پایان از مردم خواست در صورت مشاهده هرگونه مشکل کیفی، با سامانه ۱۲۲ تماس بگیرند تا در سریع‌ترین زمان ممکن پیگیری شود.

با اشاره به وضعیت پیچیده منابع آبی استان تهران، تأکید کرد: مدیریت مصرف و بازنگری در نظام تعرفه‌گذاری، شرط لازم برای پایداری آب در پایتخت است.

بزرگ‌زاده با تشریح جزئیات چالش‌های تأمین، مصرف، و توزیع آب در استان تهران، بر لزوم تقویت مدیریت مصرف، استفاده از پساب، و به‌روزرسانی ساختارهای فرسوده تأکید کرد.

وی با اشاره به اینکه «تهران شهری چندمنبعی است»، گفت: منابع تأمین آب در تهران حدود ۵۰ درصد از منابع زیرزمینی و ۵۰ درصد از منابع سطحی تأمین می‌شود. به گفته او، تحلیل‌های یک‌سویه و روایت‌های آخرالزمانی درباره وضعیت آب، بدون در نظر گرفتن واقعیت‌ها، گمراه‌کننده است.

سخنگوی صنعت آب افزود: حس مسئولیت‌پذیری و مدیریت مصرف باید در همه ما تقویت شود، نه اینکه به‌واسطه فضای رسانه‌ای این حس را در جامعه بخشکانیم.

کنتور جداگانه؛ ضرورت مغفول در هر واحد مسکونی

سخنگوی صنعت آب در پاسخ به سوال خبرنگار رکنا با اذعان به اینکه نبود کنتور مجزا برای هر واحد مسکونی، مدیریت مصرف را دشوار کرده، اظهار داشت: این وضعیت نتیجه دهه‌ها بی‌توجهی است. ما برای این موضوع برنامه داریم ولی رفع کامل آن به دلیل نیاز به منابع مالی، زمان‌بر است.

وی تأکید کرد: تا وقتی که هر واحد ساختمانی کنتور مستقل نداشته باشد، سنجش دقیق و عادلانه مصرف ممکن نیست. گرچه در مجتمع‌ها می‌توان میانگین‌گیری کرد، ولی این روش، عادلانه نیست.

بزرگ‌زاده با تشریح تعرفه‌های فعلی گفت: تعرفه آب در تهران به‌گونه‌ای نیست که بتواند بازدارنده باشد. به‌عنوان نمونه، مصرف تا ۱۲ مترمکعب در ماه معادل ۱۴٬۶۲۵ تومان است و اگر یک و نیم برابر الگو مصرف شود، قبض به حدود ۸۸٬۴۸۱ تومان می‌رسد.

وی افزود: قانون فعلی اجازه تغییر اساسی در تعرفه را نمی‌دهد و یکی از نقاط ضعف ما همینجاست. تعرفه باید بازدارنده باشد، مخصوصاً برای کسانی که دو تا سه برابر الگو مصرف می‌کنند.

برخورد با بد مصرف‌ها و انشعابات غیرمجاز

به گفته بزرگ‌زاده، ۳٬۰۰۰ دستگاه اجرایی پایش شده‌اند که از این تعداد، ۱٬۶۳۸ دستگاه، کاهش ۲۵ درصدی مصرف داشته‌اند. در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، حدود ۴۷٬۵۰۰ مشترک پرمصرف شناسایی و مشمول اقدامات اصلاحی شده‌اند. 

وی همچنین گفت: حدود ۱٬۷۰۰ انشعاب حساس مانند بیمارستان‌ها شناسایی شده که ۱٬۲۰۰ مورد از آن‌ها به مخازن ذخیره مجهز شده‌اند.

سخنگوی صنعت آب تأکید کرد: در تهران بیش از ۳٬۰۰۰ فضای سبز و ۷۰۰ حلقه چاه در اختیار شهرداری قرار دارد که ۵۵ حلقه از این چاه‌ها کیفیت آب شرب دارند. متأسفانه این چاه‌ها در اختیار وزارت نیرو قرار نگرفته‌اند، در حالی که طبق قانون هوای پاک باید برای آبیاری فضای سبز از پساب استفاده شود. وزارت نیرو آمادگی کامل دارد که به فوریت پساب را در اختیار فضای سبز قرار دهد.

وی تصریح کرد: این چاه‌ها باید به وزارت نیرو بازگردانده شوند؛ چاه‌هایی با کیفیت شرب نیز باید وارد چرخه تصفیه و توزیع شوند، تا از افت بیلان آب زیرزمینی جلوگیری شود.

به گفته بزرگ‌زاده، ظرفیت چاه‌های فعال، نیمه‌فعال و مجاز تهران، حدود ۱۶۰ میلیون مترمکعب در سال است.

وی این عدد را بسیار کلیدی دانست و افزود: صرف‌نظر از تعداد چاه‌ها، این حجم باید در راستای مدیریت مصرف و جلوگیری از نشست زمین به‌درستی هدایت شود.

سخنگوی صنعت آب با اشاره به پیچیدگی شبکه آبرسانی تهران گفت: طول این شبکه حدود ۲۱ هزار کیلومتر است و برخی لوله‌ها ۵۰ تا ۷۰ سال قدمت دارند. به دلیل اختلاف ارتفاع مناطق مختلف شهر، ناچار به استفاده از فشارشکن‌های متعدد هستیم، اما این فشارشکن‌ها هم گاهی به شکل مطلوب عمل نمی‌کنند.

وی توضیح داد: کاهش فشار آب باعث می‌شود تا در برخی خانه‌های طبقه اول یا دوم افت فشار جدی حس شود، اما اگر فشار بالا برود، نشت شبکه به حدود ۸۰ میلیون مترمکعب در سال می‌رسد.

سخنگوی صنعت آب از تقویت سامانه ۱۲۲ خبر داد و گفت: در حال حاضر بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ نفر در این سامانه مشغول پاسخگویی هستند. اگر نیاز باشد، تعداد نیروها را بیشتر می‌کنیم تا به سرعت مشکلات را شناسایی و پیگیری کنیم.

وی با اشاره به پیش‌بینی مصرف تا سال ۱۴۰۷ گفت: مصرف استان تهران باید از حدود ۳.۷ میلیارد مترمکعب به ۲.۲ میلیارد مترمکعب کاهش یابد. در این میان، کاهش ۳۰ درصدی برداشت آب زیرزمینی اجتناب‌ناپذیر است.

سخنگوی صنعت آب افزود: سهم کشاورزی از مصرف آب استان حدود ۴۵ درصد است و اگر این سهم اصلاح نشود، رسیدن به تعادل آبی ممکن نخواهد بود.

بزرگ‌زاده بار دیگر بر واقع‌نگری در مواجهه با بحران آب تأکید کرد و گفت: شبکه آبرسانی تهران بسیار پیچیده است. نقد کردن آسان است، اما حل واقعی این مشکلات نیازمند همکاری فنی، اجتماعی، و حکمرانی است. ما آمادگی کامل برای انجام وظایف خود داریم و انتظار داریم همه دستگاه‌ها و شهروندان نیز نقش خود را ایفا کنند.

ضرورت کنترل مصارف غیرمعقول در خوزستان برای حفظ کمیت و کیفیت آب

عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار رکنا با اشاره به وضعیت مصرف در استان خوزستان اظهار کرد: متأسفانه در برخی مناطق، بیش از ظرفیت‌های تعمیر و تخصیص‌یافته، مصرف صورت می‌گیرد که این امر آثار مخربی بر کیفیت و کمیت آب دارد. این موضوع از گذشته مطرح بوده و همچنان یکی از چالش‌های جدی استان است.

وی با اشاره به طرح‌های بزرگ کشاورزی در خوزستان افزود: ده‌ها هزار هکتار توسعه نیشکر در استان انجام شده که بارها و بارها مورد نقد کارشناسان قرار گرفته است. من نمی‌خواهم وارد جزئیات آن شوم، اما روشن است که این طرح‌ها هم برداشت آب قابل توجهی دارند و هم بازگشت پساب، آن هم آبی شور، به منابع آبی منطقه انجام می‌شود. این وضعیت، بیلان جریان آب را بر هم زده و موجب پیش‌روی آب دریا شده است.

بزرگ‌زاده با بیان اینکه در منطقه یکی دو پروژه نیز در دست اجرا داریم، تصریح کرد: متأسفانه این پروژه‌ها به دلایل مختلف، یا پیش نرفته‌اند یا آن‌طور که باید، پیشرفت نداشته‌اند. با این حال، همان‌گونه که برای تهران الگویی تهیه کردیم که مشخص می‌کرد هر بخش باید به چه نقطه‌ای برسد، برای خوزستان نیز چنین کاری انجام داده‌ایم.

سخنگوی صنعت آب، یکی از موانع اجرای پروژه‌ها را مخالفت‌های اجتماعی دانست و گفت: برخی از این پروژه‌ها با مخالفت‌هایی مواجه شدند که عمدتاً معتقد بودند باید به شکل دیگری اجرا شوند. قفل‌های کشتیرانی در بهمن‌شیر یا مارون نیز از همین جنس پروژه‌ها هستند که به دلیل این مخالفت‌ها به سرانجام نرسیده‌اند.

وی تأکید کرد: متأسفانه مردم این منطقه آسیب دیده‌اند یا در حال آسیب دیدن هستند. ما باید مصرف آب در خوزستان را معقول کنیم. مصرف‌کننده غیرمعقول که هم به کمیت و هم به کیفیت آب لطمه می‌زند باید کنترل شود. ان‌شاءالله این اقدام در دستور کار خواهد بود.