تصمیم در مورد آب ایران را به دست همسایگان دور نقشه داده ایم/ برگ برنده در برابر افغانستان داریم اما استفاده نمی کنیم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مساله آب در ایران بعد از تنش های مرزی با افغانستان وارد فاز جدیدی شده است. افغانستان مطابق قرارداد 1351 موظف است حق آبه هیرمند را به ایران بدهد. بر اساس این قرارداد، حقابه ایران از رودخانه هیرمند، ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال است. البته با آبگیری سد کمال خان در نزدیکی مرز، این نگرانی به وجود آمده است که این اقدام باعث کاهش منابع آبی و خشکسالی مضاعف در نواحی مرزی ایران شود.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران مکررا بر لزوم احقاق حقابه ایران از هیرمند تاکید داشت. رئیسی در این زمینه در جلسه ۵ مرداد سال ۱۴۰۱ هیئت وزیران، وزرای امورخارجه و نیرو را به پیگیری حقابه ایران از رود هیرمند مامور کرد و گفت: دولت در پیگیری حقوق ملت به هیچ عنوان کوتاه نخواهد آمد. اما در همین ماه افغانستان با افتتاح فاز دوم سد کجکی با گنجایش آبگیری ۲٫۸ میلیارد متر مکعب روی رودخانه هیرمند مجدداً توافق سال ۱۳۵۱ را زیر پا گذاشت.

اما ایران تنها به امید حق آبه هیرمند از افغانستان بسنده نکرده است. بر اساس اظهارات مقامات وزارت نیرو، طرح انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرقی ایران در مرحله تکمیل مطالعات است. پیش از این نیز صدیقه ترابی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گفته بود: با توجه به تأثیرگذاری اجرای پروژه‌های یاد شده در رونق منطقه، استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، شرکت مجری پروژه را تشکیل داده و سهامداران را جهت اجرا مشخص کرده‌اند. آیت‌الله مصطفی محامی، نماینده ولی فقیه در سیستان و بلوچستان نیز چند روز قبل گفته بود: در حوزه حق‌آبه باید برای گرفتن حق خود تلاش کنیم هر چند که همسایه ما یعنی افغانستان در این خصوص بدعهدی کرده و در طول سالیان گذشته نیز به عهد خود عمل نکرده و اگر آبی به سوی کشور آمده حاصل سیلاب بوده است.

به باور کارشناسان این مساله تنها در میدان دیپلماسی قابل حل است چیزی که کشور ما تاکنون نمونه های موفق در آن کم داشته است. به جز معدود مواردی که ضرورت ایجاب می کرد دستگاه دیپلماسی یا توانایی حل مساله را نداشته است یا اجازه آن را، اما در مورد حق آبه هیرمند به نظر نمی رسد داستان به شکل دیگری است.

عباس دهقان، کارشناس دیپلماسی آب در گفتگو با خبرنگار رکنا تصریح کرد: ما در مورد بحث حکمرانی آب دچار یک سردرگمی هستیم و دلیلش این است که هماهنگی لازم در این زمینه وجود ندارد و ما دقیقا نمی دانیم اولویت های کشور چه چیزی است.

وی افزود: به قدری ما در کشور مشکلات و چالش های جدی داریم که توجه نکرده ایم باید کدام یک از آنهار را در اولویت قرار دهیم اما در مورد مساله آب به نظرم ما از حالت بحران نیز عبور کرده ایم و در شرایطی قرار داریم که کنترل مساله در دست ما نیست.

این کارشناس حکمرانی آب تصریح کرد: بحران یک وضعیت گذرا و پویا است به این مفهوم که اگر در مرحله بحران باشیم می توان آن را مدیریت کرد اما اکنون در مرحله ای قرار داریم که کنترل این مساله از دست ما خارج است و تصمیم گیری در مورد وضعیت آبی در شمالغرب، جنوب غرب و جنوب شرق کشور در دست کشورهای همسایه است.

دهقان بیان داشت: ما اکنون در حالت ورشکستگی آب قرار داریم به طوریکه تقاضا برای آب نسبت به عرضه آن پیشی گرفته است که عدم هماهنگی در بین دستگاه های متولی آب و ناهماهنگی با وزارت امور خارجه که متولی اصلی دستگاه دیپلماسی در کشور است ما را به نقطه ای که اکنون در آن قرار داریم رسانده است.

وی به ساخت 23 سد در کشور ترکیه در بالا دست رود ارس اشاره کرد و افزود: ما تنها با بحران آب در جنوب شرق کشور روبرو نیستیم و این مساله در سالهای آینده استان های شمالی به ویژه منطقه آذربایجان را نیز درگیر خواهد کرد.

این کارشناس حکمرانی آب ادامه داد: ما در مورد دیپلماسی آب دچار یک وضعیت پریشانی سیاسی هستیم و عدم هماهنگی بین سیاستگذاران حوزه آب و دیپلماسی کار را به جایی رسانده است که وابسته به شرایطی هستیم که مسائل مربوط به ما از کنترل ما خارج شده است و اکنون به صورت ویژه تصمیم گیری در مورد هیرمند برعهده افغانستان است.

دهقان در تشریح علت های این مساله اضافه کرد: ما برگ برنده های بسیاری در مورد افغانستان داریم. گندم ورودی افغانستان از مسیر چابهار وارد می شود و ما نزدیک به 8 میلیون تبعه افغانی در کشور داریم و تمامی اینها برگ برنده برای دستگاه دیپلماسی ما است که از هیچ کدام از آنها استفاده نشده است.

وی در ادامه تشریح کرد: ما حتی بعد از اینکه این چالش با افغانستان علنی شده است هنوز هم نتوانسته ایم به صورت جدی با افغانستان وارد گفتگو بشویم و چون برای ما مسایل امنیتی در کشور مهم تر است و اولویت ما آب نیست نتوانسته ایم این بحران را حل کنیم.

این کارشناس حکمرانی آب بیان کرد: نگاه من به آینده نگاه کاملا سیاهی است و این قطعا تبعات گسترده اجتماعی در داخل کشور نیز خواهد داشت و این مساله در مناطق شرقی و شمالغربی تشدید خواهد شد.