مدیریت آلودگی هوا در ایران رها شده است / قانون داریم، ولی "هوای پاک" نداریم

آلودگی هوا یکی از مهمترین آسیب های زیست محیطی کلانشهرهاست. آلودگی هوا تهدیدی جدی برای سلامت عمومی است. آلودگی هوا می تواند بسیاری از مردم را به کام مرگ بکشاند. در دهه های گذشته کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها یکی از مهمترین وعده های دولت ها بوده است. اما با وجود تعدد مقررات مربوط به هوای پاک در ایران، دولت ها نتوانسته اند گامی مهم در کاهش آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور بردارند.

تعدد مقررات اجرانشده مربوط به آلودگی هوا در ایران

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در شرایطی مجددا به «روز ملی هوای پاک» رسیده ایم که این روزها نه تنها تهران، بلکه بسیاری از دیگر کلانشهرهای کشور در زمان هایی که بارانی نمی بارد یا بادی نمی وزد، دچار آلودگی شدید هوا می شوند و نفس مردمان آنها روز به روز تنگ تر می شود. این در حالی است که نه تنها قانون هوای پاک در سال 96 در کشورمان تصویب شده است، بلکه در مجموع بیش از 60 قانون، مصوبه، آیین نامه و بخشنامه درباره هوای پاک در کشورمان وجود دارد که سابقه برخی از آنها حتی به رژیم گذشته بازمی‌گردد، اما با وجود تعدد مقررات مربوط به هوای پاک در کشورمان، عملا مردم از هوای پاک بی بهره اند. در این میان سوال مهم این است که آیا مقررات مربوط به هوای پاک در ایران ضعیف هستند یا ما اجراکننده های خوبی نیستیم؟

این سوال را با دکتر یوسف رشیدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی مطرح کردیم و او نیز در پاسخ به رکنا گفت داشتن قانون خوب الزاما فایده ای در پاک شدن هوای کلانشهرهای کشور ندارد، یعنی ما نمی توانیم قانونی بنویسیم که به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور، عملا نتوانیم آن را اجرایی کنیم. بنابراین وقتی ما می خواهیم به بررسی علل تداوم آلودگی هوا در کشورمان توجه کنیم، در درجه اول باید مسائل مربوط به آلودگی هوا را از دو منظر فنی و مدیریتی مورد بررسی قرار دهیم و از این منظر بررسی کنیم که چرا قوانین موجود درباره هوای پاک به‌خوبی در کشورمان اجرایی نشده اند.

وی افزود: مسائل فنی شامل مواردی از جمله اصلاح استانداردهای سوخت، ارتقای سطح معاینه فنی خودروها، گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی، اصلاح سوخت نیروگاه ها و کارخانجات و سایر مسائلی می شود که به کاهش میزان انتشار آلودگی از سوی منابع آلاینده هوا ربط دارد، اما آنچه تا کنون در موضوع آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور کمتر به آن توجه شده است، مسائل مدیریتی است که بیش از مسائل فنی در تشدید آلودگی هوا نقش دارند. این در حالی است که مسائل مدیریتی شامل راهکارهایی می شود که ما با اجرای آنها می توانیم بدون انجام دادن هیچ گونه هزینه یا استفاده از ابزار خاصی، برای کاهش آلودگی هوا برنامه ریزی کنیم.

کم توجهی به مسائل مدیریتی در کنترل آلودگی هوا

رشیدی با بیان برخی مصادیق راهکارهای مدیریتی کاهش آلودگی هوا در کشور توضیح داد: مسائلی از جمله برنامه ریزی برای کاهش سفرهای درون شهری یا توسعه دولت الکترونیک از جمله راهکارهای مدیریتی است که می تواند به کاهش آلودگی هوا در کشورمان منجر شود. اما متاسفانه مشکل مهمی که در کشورمان وجود دارد، این است که در بیشتر قوانین موجود درباره آلودگی هوا به موضوعات فنی توجه شده است، ولی ما کمتر به موضوعات مدیریتی برای کنترل آلودگی هوا در کشورمان توجه کرده ایم.

این کارشناس حوزه آلودگی هوا با ذکر یک مثال در این زمینه گفت: ذرات معلقی که توسط خودروها تولید می شود، یا ناشی از سایش لنت ترمز، لاستیک خودرو و سایر قطعات است یا ناشی از آلودگی که بر اثر احتراق سوخت از اگزوز خودروها خارج می شود. اما نکته مهم این است که میزان ذرات معلقی که از سایش قطعات خودروهای سواری ایجاد می شود، هشت برابر میزانی است که از اگزوز خودروها خارج می شود، بنابراین حتی اگر همه خودروهای موجود در کشورمان نیز برقی باشد، با وجود این که گازهای آلاینده و آلودگی ناشی از ذرات معلق کاهش می یابد، اما ذرات معلق ناشی از سایش لاستیک، لنت ترمز و ... به قوت خود باقی است.

بنابراین از نظر این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، ما علاوه بر این که به مسائل فنی مربوط به آلودگی هوا توجه می کنیم، باید به موضوعات مدیریتی مربوط به این حوزه بخصوص در زمینه کاهش میزان تردد خودروها نیز توجه کنیم. این در حالی است که متاسفانه در قوانین مربوط به آلودگی هوا کمتر به مسائل مدیریتی توجه شده و این مساله یکی از اساسی ترین علل تداوم آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور است.

نقش مهم توسعه دولت الکترونیک در کاهش آلودگی هوا

رشیدی با تاکید بر این که توسعه دولت الکترونیک می تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها داشته باشد، اظهار داشت: متاسفانه ما شاهد آن هستیم که با وجود توسعه زیرساخت های فناوری اطلاعات در ایران، هنوز هم بسیاری از امور اداری از جمله در حوزه های بیمه، مالیات، امور بانکی و ... به صورت حضوری انجام می شود و این مساله قطعا به افزایش آمار تردد خودروها و تشدید آلودگی هوا دامن می زند. این در حالی است که اگر ما بتوانیم به توسعه دولت الکترونیک بپردازیم، قطعا بخش زیادی از آلودگی هوای کلانشهرهای ما کنترل خواهد شد.

این کارشناس حوزه آلودگی هوا ادامه داد: اگر همچنان ما تمرکز اصلی خود برای کاهش آلودگی هوا را بر مسائل فنی از جمله برقی کردن خودروها، ارتقای استاندارد سوخت و ... بگذاریم، اما به مسائل مدیریتی که می تواند منجر به کاهش تردد خودروها در سطح شهر شود، بی توجهی کنیم، تنها بخش اندکی از مشکلات مربوط به آلودگی هوا در کلانشهرهای ما برطرف خواهد شد و عملا این پدیده شوم در بسیاری از کلانشهرهای کشور ادامه خواهد یافت.

وی در ادامه تاکید کرد: با وجود ضعف های شدیدی که ما در برخی موضوعات فنی مربوط به کاهش آلودگی هوای کلانشهرها به‌ویژه در زمینه گسترش ناوگاون حمل و نقل عمومی داشتیم، اما در اجرای برخی مسائل فنی از جمله بهبود کیفیت سوخت، ارتقای استاندارد خودروها و بهبود شرایط معاینه فنی خودروها موفق بوده ایم، ولی چون مسائل مدیریتی را تا حد زیادی رها کرده ایم، با وجود داشتن قوانین بسیار در حوزه مدیریت آلودگی هوا، عملا نتوانسته ایم گامی مهم در این زمینه برداریم.

قوانین مربوط به آلودگی هوا قابلیت اجرا ندارند

رشیدی با تاکید بر لزوم توجه بیشتر به مسائل مدیریتی در کنترل آلودگی هوا عنوان کرد: در دنیای امروز ما باید بخشی از موضوعات سخت افزاری و مسائل فنی را با موضوعات نرم افزاری و مسائل مدیریتی جایگزین کنیم تا بتوانیم با مدیریت تردد خودروها در کلانشهرها، به کاهش آلودگی هوا بپردازیم. بنابراین باید توجه داشت که نوشتن قوانین خوب در حوزه آلودگی هوا صرفا نمی تواند به حل مشکل بپردازد، بلکه ما باید این قوانین را به دقت اجرایی کنیم.

این در حالی است که به گفته این کارشناس آلودگی هوا، هنوز بسیاری از مسائل فنی مربوط به کاهش آلودگی هوا که در مقررات ما پیش بینی شده است، از جمله از رده خارج کردن خودروهای فرسوده یا نصب سیستم های کنترل آلودگی هوا در کارخانجات در کشورمان به‌خوبی اجرایی نشده است که علت اصلی ضعف اجرای این قوانین نیز به مسائل مدیریتی بازمی‌گردد.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در توضیح بیشتر گفت: متاسفانه قوانین مرتبط با آلودگی هوا هیچ گاه به درستی در کشورمان اجرایی نشده اند، چون ما همواره باید پیش از تصویب این قوانین، مواد پیش‌بینی‌شده در آنها را به صورت آزمایشی در مقیاس کوچک انجام می دادیم تا بعد از مشخص شدن ایرادات این مواد و رفع تمام آنها، در صورتی که آن قوانین قابلیت اجرا داشته باشند، آنها را تصویب و اجرایی می کردیم. این در حالی است که ما عمدتا در مقررات مربوط به آلودگی هوا، ابتدا قانون را نوشته ایم، بعد در اجرای آن به مشکل خورده ایم که این مساله یکی از مهمترین ضعف های ما در حوزه قانون نویسی برای آلودگی هواست.

وی در پایان تصریح کرد: وقتی ما نمی توانیم قوانین قابل اجرا برای کنترل آلودگی هوا در کشورمان بنویسیم، اجرایی نشدن مقررات موجود در این حوزه موجب وهن قانون می شود؛ به نحوی که هم اکنون بسیاری از بندهای قانون هوای پاک در کشورمان از سوی مردم یا مسئولان به هیچ وجه اجرایی نمی شوند و این مساله نشان می دهد که اشتباهات مدیریتی ما در سال های گذشته عملا باعث شده است که قوانین مربوط به هوای پاک در کشورمان برای عموم مردم بی اهمیت جلوه کند و این موضوع یکی از مهمترین عوامل تداوم آلودگی هوا در کلانشهرهای ایران بوده است.