افزایش شمار روزهای هوای ناسالم در تهران و 5 شهر دیگر نسبت به سال گذشته

به گزارش رکنا، احمد طاهری در سیزدهمین جلسه کارگروه ملی آلودگی هوا ضمن ارائه گزارش سازمان حفاظت محیط زیست از آلودگی هوای تهران ، گفت: تعداد روزهای ناسالم، یعنی شاخص بالاتر از عدد ۱۰۰ در عمده کلانشهرهای کشور نسبت به سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است؛ روزهای ناسالم در تهران ۵۷ درصد، در کرج ۵۵ درصد، در تبریز ۱۰۰ درصد و در مشهد ۱۶۱ درصد، اهواز ۶۸ درصد و شیراز حدود ۵۵۰ اهواز افزایش یافته است. البته در شهرهای اصفهان و اراک نیز کاهش تعداد روزهای ناسالم ثبت شده است که در اصفهان ۲۱ و در اراک ۵۹ درصد کاهش روزهای ناسالم تجربه شده است. 

وی ضمن مقایسه شرایط شهر تهران در مدت مشابه سال ۱۴۰۴ نسبت به سال ۱۴۰۳، ادامه داد: در شهر تهران روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس از ۷۷ روز به ۱۰۶ روز رسیده و ۳۸ درصد و روزهای ناسالم از ۳ روز به ۱۸ روز افزایش یافته است. همچنین در سال گذشته  وضعیت بسیار خطرناک تجربه نشد، اما در سال ۱۴۰۴ ۲ روز بسیار ناسالم و ۲ روز بسیار خطرناک تجربه شد؛ البته آلودگی روزهای خطرناک و بسیار ناسالم به دلیل گرد و غبار در محدوده شهر تهران اتفاق افتاد. 

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست توضیح داد: پایش‌ها نشان داد حدود ۱۸ روز از سال جاری به دلیل گرد و غبار آلوده بود و سایر روزها به دلایل عوامل انسانی یا احتراقی است. 

** شاخص کیفیت هوا؛ مقایسه ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴

طاهری ضمن تشریح گزارش دلایل آلودگی هوا  در روزهای گذشته گفت: اهمیت این گزارش تحلیل جامع از هوای تهران در بازه اول تا ۶ آذرماه با استفاده از تمام‌ داده‌های موجود بود. 

وی افزود: این گزارش بر اساس تمام داده‌های موجود، یعنی پایش ماهواره‌ای، زمینی، سوخت و ابزار مدل‌سازی به دست آمد تا تحلیل دقیقی از شرایط ارایه شود؛ اما اهمیت این موضوع در دو نکته بود؛ باید توجه داشت که هر سال در این بازه زمانی شاخص کیفیت هوا مواجه افزایش یافته و از سوی دیگر افزایش این شرایط در سال ۱۴۰۴ نسبت به سال‌های قبل بوده است. 

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم گفت: محدوده زمانی این گزارش در سال ۱۴۰۴ و در مناطق اطراف شهر در نظر گرفته شد تا به‌منظور اینکه منابع مجاور شهر نیز شناسایی شود. 

وی در راستای تاکید بر منابع این گزارش گفت: برای حذف تأثیر گردوغبار از آلودگی احتراقی و انسانی بازه‌های مشخصی در نظر گرفته شد.

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم اضافه کرد: از ابتدای مهر ۱۴۰۴ تا کنون ۴۱ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۴ روز ناسالم بوده است. این در حالیست که در همین بازه در سال ۱۴۰۳، تنها ۱۷ روز برای گروه‌های حساس و یک روز ناسالم برای همه ثبت شده بود. به‌طور کلی، غلظت ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون در سال ۱۴۰۴ نسبت به ۱۴۰۳، ۱۳ درصد افزایش یافته است.

** توزیع مکانی آلودگی و وضعیت ایستگاه‌ها

طاهری توضیح داد: بالاترین غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در مناطق جنوب و جنوب‌غرب تهران است. همچنین در صورتی که محدوده بررسی فراتر از شهر تهران در نظر گرفته شود، می‌بینیم که در خارج از شهر بالاترین غلظت ثبت شده که این آلودگی همراه با پخش‌شدن وارد شهر می‌شود؛ به طوری که ابتدا مناطق غربی و جنوبی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و سپس آلودگی به داخل شهر منتقل می‌شود.

طاهری گفت: بیشترین افزایش غلظت ذرات معلق نسبت به سال قبل در ایستگاه‌های منطقه ۲۲، شهرری، شریف و فتح ثبت شده است؛ یعنی ایستگاه‌هایی در محدوده غرب، جنوب و جنوب‌غرب قرار دارد. این افزایش بیش از ۲۰ درصد بوده است. باید گفت مقادیر ثبت‌شده در ایستگاه‌های خارج‌شهر، به‌مراتب بالاتر از ایستگاه‌های داخل‌شهر است.

وی افزود: در مقابل، کاهش غلظت در ایستگاه‌های منطقه ۱۱، ستاد بحران، منطقه ۴، مناطق مرکزی و پرترافیک شهر ثبت شده است.

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم گفت: در شهر تهران ۳۶ ایستگاه فعال است که ۲۲ ایستگاه متعلق به شهرداری و ۱۴ ایستگاه متعلق به محیط زیست است.

** تحلیل آلاینده‌ها، کربن سیاه و روند انتقال آلودگی

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ضمن بررسی روند آلاینده های کوچک تر از ۲.۵ میکرون و ذرات کربن سیاه اظهار کرد: ذرات کربن سیاه یا همان دوده، به میزان قابل توجهی از دیزل منتشر می شود. بالاترین غلظت این آلاینده سوم آذر با میانگین ۱۰۷ میکروگرم بر مترمکعب به دست آمد؛ در حالی‌که حد سلامت توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب است.

وی ادامه داد: روند روزانه آلاینده ذرات معلق کوچک تر از ۲.۵ میکرون کاملاً منطبق با الگوی ترافیک است. به طوری که در ساعات ابتدایی روز که پیک ترافیک داریم، غلظت افزایش پیدا می‌کند. سپس کاهش می‌یابد و عصر دوباره افزایش پیدا می‌کند.

طاهری گفت: اما دو عامل از کاهش این آلاینده هنگام شب جلوگیری می کند که نخست تغییرات لایه مرزی است که باعث کاهش تهویه و ماندگاری آلودگی می‌شود و دیگری مجاز بودن تردد ناوگان دیزلی در ساعات شب است. یعنی زمانی که لایه مرزی پایین‌تر و تهویه کمتر است. به همین سبب شب ها غلظت کربن سیاه افزایش یافته است.

وی افزود: به‌طور کلی بین ۱۱ تا ۱۵ درصدی ذرات معلق مربوط به کربن سیاه است که یکی از منابع عمده آلودگی از ناوگان دیزل و پسماندسوزی محسوب می‌شود.

** افزایش تولید آلایندگی از ابتدای آذر تا ۵ آذر

طاهری گفت: اگر روند تغییرات را از یکم آذر تا پنجم آذر بررسی شود، مطابق با روند افزایش آلودگی در شهر، افزایش تولید آلایندگی در محدوده خارج از شهر رخ داده است. این آلایندگی بالا که در خارج از تهران تولید شده، سپس به داخل شهر گسترش پیدا کرده است.

وی توضیح داد: در تصاویر ماهواره‌ای از یکی از ماهواره های اتحادیه اروپا نقاطی با تمرکز بالای انتشار مشخص شده است. این نقاط شامل نیروگاه ری، نیروگاه دماوند و محدوده‌های خارج از شهر تهران، یعنی جنوب غرب تهران است.

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: این انتشار بالا می‌تواند نتیجه مصرف سوخت غیر استاندارد، فعالیت شهرک‌های صنعتی و واحدهای صنعتی واقع در همان محدوده و پسماندسوزی باشد. در آزادراه آزادگان نیز به دلیل حجم بالای تردد ناوگان دیزلی، انتشار آلایندگی قابل‌توجه است.

طاهری با اشاره به نقاط داغی که ماهواره آن‌ها را به‌عنوان مناطق با دمای بالا شناسایی کرده نیز گفت: این نقاط در یک بازه بلندمدت بررسی شدند. حجم بالایی از این نقاط در ناحیه جنوب‌غرب تهران و اطراف تهران وجود دارد و کاملاً اثبات‌شده است و با تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های ایستگاه‌های خارج‌شهری مطابق است که نشان می‌دهد آلودگی آن‌ها وارد شهر می شود.

وی افزود: در کنار تصاویر ماهواره‌ای، مدلسازی منشاء آلودگی نیز انجام شد. به این ترتیب یک ایستگاه در غرب، یک ایستگاه در شرق، یک ایستگاه مرکزی و یک ایستگاه شرقی انتخاب شد و مسیر حرکت توده‌های هوا از نقطه تولید آلودگی تا زمان رسیدن به ایستگاه ها بررسی شد.  

طاهری گفت: از ابتدای مهرماه، پایه سوخت به‌صورت ویژه و با توالی بیشتر پایش و از ۲۱ جایگاه در استان‌های تهران و البرز نمونه‌برداری شد. مقادیر سولفور و آروماتیک تقریباً در تمام موارد در محدوده رنج استاندارد بود، اما بنزین استاندارد نبود و بین ۱۷ تا ۸۸ درصد از مقدار مجاز انحراف نشان داد.

وی افزود: برای گازوئیل نیز از ۱۰ نمونه، ۹ نمونه مطابق با استاندارد ملی یا یورو ۴ بود اما در جایگاه اتوبوسرانی استان البرز، مقدار سولفور حدود ۲۰ برابر حد مجاز گزارش شد.

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: نمونه‌برداری از مخازن سوخت نیروگاه‌های ری، شهدای پاکدشت یا همان دماوند، پرند، منتظر قائم و شهید رجایی نیز انجام شد. تقریباً در تمام موارد، عدم انطباق با استاندارد ملی وجود داشت. حداقل انحراف مربوط به نیروگاه دماوند ۱۰ برابر حد مجاز بود و یشترین انحراف مربوط به نیروگاه منتظر قائم بود حدود ۱۰۰ برابر حد مجاز بود.

وی درباره روش نمونه‌برداری نیز توضیح داد: برای جلوگیری از شائبه نمونه‌برداری توسط خود نیروگاه انجام می‌شود. همچنین نمونه از مسیر انتقال سوخت به مشعل برداشته می‌شود تا اطمینان ایجاد شود.

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست همچنین گفت: نمونه‌برداری از مخازن مازوت نیز انجام شد. حد مجاز ۸۰۰۰ ppm است اما در نیروگاه منتظر قائم، که سوخت ATR یعنی مازوت کم سولفور، حدود ۲۰ درصد انحراف داشتیم و در نیروگاه شهید رجایی، که مازوت معمولی استفاده می‌شود، حدود ۳۰۰ درصد انحراف ثبت شد.

طاهری در خصوص لزوم نگاه منطقه ای به آلودگی هوای تهران گفت: اگر بخواهیم آلودگی هوای تهران را رفع کنیم، باید یک فضای منطقه‌ای را در نظر بگیریم. 

در همین زمینه، محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز اظهار کرد: به عنوان مثال در پکن ۲۶ کانتی اطراف را برای  بررسی آلودگی هوا در نظر گرفتند که با توجه به پارامترهای هواشناسی است. 

وی گفت: وقتی سرعت باد بالا باشد، آلودگی حتی از سمت کرج، قزوین و شهرهای اطراف به تهران منتقل می‌شود. در زمان‌هایی که این پارامترها ضعیف باشند نیز انتقال وجود دارد. به‌طور کلی، بسه به سرعت باد انتقال آلودگی در بازه حداقل ۵ تا ۴۰ کیلومتر حداقل رخ می‌دهد.

** عوامل تشدید آلودگی در هفته گذشته

در ادامه رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم ادامه داد: باید در نظر داشت هفته گذشته، وارونگی دما و فقدان بارش را داشتیم. همچنین وجود نقاط داغ آلاینده در خارج از محدوده شهر تهران از جمله شهرک‌های صنعتی و منابع مشاب، به‌همراه تردد ناوگان دیزلی فرسوده و مصرف سوخت غیر استاندارد با گوگرد بالا در نیروگاه‌ها، عامل تشدید آلودگی بود.

وی درباره راهکارهای اجرایی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت نیز گفت: در کوتاه مدت مهم ترین اقدامات شناسایی و برخورد مؤثر با پسماندسوزی در مناطق غربی و جنوب‌غربی، ایجاد محدودیت جدی برای تردد ناوگان دیزلی در بزرگراه‌ آرادگان و ورودی‌های اصلی شهر، پایش مستمر آلاینده‌های پالایشگاه تهران، نیروگاه‌ها و صنایع شاخص، اعمال محدودیت واقعی بر خودروهای شخصی، رایگان‌سازی حمل‌ونقل عمومی در دوره اضطرار و پیش بینی و اعلام شرایط اضطرار پیش از وقوع است.

وی گفت: در حال‌حاضر اجازه می‌دهیم شرایط اضطراری ایجاد شود و سپس اعلام می‌کنیم. این درحالیست که باید پیش‌بینی کنیم و قبل از انباشت آلاینده‌ها تصمیم بگیریم.

طاهری درباره راهکارهای موجود برای جلوگیری از پسماند سوزی اظهار داشت: در موضوع بحث پسماند سوزی جلساتی با مجموعه شهرداری و استانداری برگزار شده است. شهرداری می‌گوید پسماندسوزی خارج از محدوده شهر وظیفه آن‌ها نیست. اما باید گفت در محدوده شهر نیز، مثل منطقه ۱۹ و خلازیر موارد قابل‌ملاحظه‌ای اتفاق می افتد.

رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اما به همین دلیل، مصوبه‌ای پیشنهاد می شود که استانداری تهران موظف است برنامه مدیریت شرایط اضطرار آلودگی هوا را با محور شناسایی و برخورد مؤثر با پسماندسوزی در غرب و جنوب‌غرب تهران و اعمال محدودیت ناوگان دیزلی در ورودی‌ها تهیه و ظرف دو هفته ارائه کند.