حریم گسله شمال تهران چه پهنایی دارد؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، گسل شمال تهران با سابقه زلزله‌های ۶.۵ تا ۷ و توان جابجایی متری، یکی از فعال‌ترین پهنه‌های لرزه‌زا در کشور است؛ پهنه‌ای که تعیین «حریم گسل» در آن نه یک اقدام اداری بلکه تنها سپر واقعی تهران در برابر گسیختگی سطحی و فروپاشی سازه‌هاست. تجربه آمریکا و نیوزیلند نشان می‌دهد که بدون تعریف دقیق منطقه اجتناب از گسل و اعمال پسروی‌های ایمن،گاهی تا ده‌ها متر،ساخت‌وساز در مجاورت این گسل ۱۰۰ کیلومتری می‌تواند پیامدهای فاجعه‌بار به همراه داشته باشد.

گسل شمال تهران، پهنه فعال هولوسن با توان زلزله ۷ ریشتری

دکتر  مهدی زارع- استاد تمام زمین شناسی  در این خصوص برای گروه اجتماعی رکنا نوشت:

گسل  شمال تهران ، با سابقه زلزله‌های با بزرگای ۶.۵ تا ۷  و بازه بازگشت ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال، نمونه‌ای کلاسیک از یک گسل فعال با نرخ لغزش متوسط تا کم است. تعریف و پهنای  حریم گسل و برنامه‌ریزی برای این گسل به شدت به چارچوب نظارتی حوزه قضایی محل و اینکه از کدام روش تعیین حریم گسل پیروی می شود - مثلاً آمریکا ، نیوزیلند یا  اروپا -  بستگی دارد. با این حال، اصول مورد استفاده برای تعریف آنها، بر اساس فعالیت و پیچیدگی گسل، یکسان  است. ‌

حریمهای  خطر گسل برای کاهش خطر گسیختگی گسل سطحی با جلوگیری از ساخت ساختمان‌ها مستقیماً روی یک گسل فعال طراحی شده‌اند. 

حریم  خطر گسیختگی گسل کل منطقه‌ای است که توسط زمین‌شناسان شناسایی شده است که در آن تغییر شکل زمین، تشکیل افتگاه  گسله یا گسیختگی در یک زلزله بزرگ محتمل است. این منطقه شامل رد سطحی گسل اصلی، تمام اثرهای  گسل‌های ثانویه شناخته شده و پهنه ای است که انتظار می‌رود تغییر شکل های سطحی شامل ترک‌ها، شکاف‌ها در آن رخ دهد.

حریم  اجتناب از گسل (FAZ): یک پهنه نظارتی است که برای اهداف برنامه‌ریزی شهرسازی تعیین می شود  تا ساخت ساختمان‌های خاص یا زیرساخت‌های حیاتی را بر رو یا بلافاصله در مجاورت یک رد گسل فعال شناخته شده یا مشکوک ممنوع یا محدود کندحریم اجتناب از گسل  معمولاً از دو بخش اصلی تشکیل شده است: ناحیه پهنای تغییر شکل سطحی  گسل – پهنه ای منطقه‌ای که گسیختگی‌های گذشته در آن مشاهده شده – و پهنه  پسروی  setback  (یا منطقه حائل).

اجتناب از خطر برای اکثر سازه‌ها، به ویژه ساختمانهای مسکونی  با تعریف یک منطقه مشخص "عدم  ساخت" یا «نیازمند بررس.» تعیین می شود. منطقه پسروی  گسل یا  منطقه حائل گسل فاصله‌ای از پیش تعریف شده (یا حاشیه ایمنی) است  که در دو طرف منطقه رد سطحی  - تغییر شکل گسله نقشه‌برداری شده یا بررسی شده - اضافه می‌شود. این فاصله بسته به مقررات متفاوت است، اما اغلب 15 متر (یا 50 فوت در برخی از مقررات  آمریکا) از نزدیکترین رد گسل فعال است.  منطقه پسروی – حائل- مؤلفه‌ای است که برای منطقه کلی اجتناب از گسل (FAZ) استفاده می‌شود. پهنای آن عدم قطعیت ذاتی در محل دقیق گسل در سطح و تغییر شکل ثانویه احتمالی را در نظر می‌گیرد. 

منطقه گسله زمینلرزه ای آلکویست-پریولو (کالیفرنیا) (AP EFZ) یک منطقه نظارتی خاص و قانونی در کالیفرنیا، آمریکا است که با  قانون پهنه گسله زمینلرزه ای آلکویست-پریولو ۱۹۷۲ برای جلوگیری از ساخت ساختمان‌ها برای سکونت انسان مستقیماً روی رد گسل‌های فعال سطحی، و در نتیجه کاهش خطر گسیختگی گسل سطحی تهیه و مصوب شد. گسل فعال یا گسله لرزه زا Active or Seismogenic Fault  گسلی که در طول ۱۱۰۰۰ سال گذشته (زمان هولوسن) دست کم گسیخته شده است. 

 حریم گسله زمینلرزه ای  EFZ عموماً پهن است  و معمولاً رد گسل اصلی را در بر می‌گیرند و از رد گسل اصلی تا فاصله تقریبی ۵۰۰ تا ۶۶۰ فوت (۱۵۰ تا ۲۰۰ متر) انداه گرفته می شود.  در حریم  خطر گسلش فعال آلکوئیست پریولو (AP EFZ)، قبل از تأیید یک پروژه توسعه، باید در تحقیقات زمین‌شناختی انجام شود. سازه‌های مسکونی معمولاً نمی‌توانند در فاصله ۵۰ فوت (تقریباً ۱۵ متر) از یک اثر گسل فعال مشخص قرار گیرند. در پهنه خطر گسلش فعال (AP EFZ)  حداقل  ۱۵ متر پسروی  به عنوان منطقه مؤثر پسروی  گسل برای سازختمانهای مسکونی در نظر گرفته ‌می شود. 

   یک گسل به طول حدود ۱۰۰ کیلومتری مانند گسل شمال تهران که قادر به ایجاد زلزله‌های با بزرگای ۷ با دوره بازگشت ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال  است به عنوان یک گسل فعال هولوسن، یا یک گسله لرزه زا  طبقه‌بندی می‌شود.  میزان نرخ لغزش روی چنین گسلی حدود  ۰.۵ میلی‌متر در سال  است  .حتی اگر احتمال رخداد زلزله اصلی در بک  معین کم باشد. خطر گسیختگی  سطحی هنگام شکستن زیاد است . 

  یک زلزله با بزرگای 7.0 در یک گسل 100 کیلومتری می‌تواند 1 تا 3 متر جابجایی سطحی تک رویدادی ایجاد کند. گسل‌های  با نرخ لغزش  کم   برش‌های ثانویه، گسترش‌ها و تغییر شکل‌های توزیع شده در اطراف رد اصلی ایجاد میکنند.  برای گسلی که قادر به گسیختگی  با بزرگای 7.0 است. 

 پهنای  نهایی اجتناب از گسل  : پهنای  FAZ = پهنای  کل رد اثر سطحی فعال  + فاصله پسروی  

منطقه پسروی  گسل -  منطقه حائل گسل این حداقل فاصله مورد نیاز بین یک سازه و رد گسله فعال تایید شده است. در تعیین پسروی  موارد زیر را در نظر می‌گیرد:  عدم قطعیت در تعیین دقیق رد گسل مدفون و ترک خوردگی توزیع شده احتمالی در مجاورت گسیختگی اصلی، و  یک ضریب ایمنی. 

پسروی  مبتنی بر ریسک برای تأسیسات حیاتی (بیمارستان‌ها، نیروگاه‌ها ، هتل ها ، دانشگاه ها و مدارس و غیره) یا در جایی که زمین بسیار نرم یا پهنه خرد شده گسله است تعیین می شود. . پسروی  می تواند بر اساس توصیه‌های ژئوتکنیکی خاص تا 50 متر یا بیشتر افزایش یابد .