ذخایر آبی اروپا بر اثر فروپاشی اقلیمی در حال خشک شدن است

پژوهشگران دانشگاه کالج لندن اعلام کردند بخش‌های گسترده‌ای از جنوب اروپا در حال خشک شدن است؛ با پیامدهایی «گسترده و عمیق»

به گزارش گروه ترجمه رکنا، به نقل از گاردین، تحلیل جدیدی که با استفاده از دو دهه داده‌های ماهواره‌ای انجام شده، نشان می‌دهد مقادیر وسیعی از ذخایر آبی اروپا رو به کاهش است؛ به‌طوری‌که ذخیره آب شیرین در مناطق جنوبی و مرکزی اروپا – از اسپانیا و ایتالیا گرفته تا لهستان و بخش‌هایی از بریتانیا – به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. پژوهشگران دانشگاه کالج لندن (UCL)، در همکاری با Watershed Investigations و گاردین، داده‌های ماهواره‌ای سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۴ را بررسی کرده‌اند؛ داده‌هایی که تغییرات میدان گرانشی زمین را ردیابی می‌کند. از آنجا که آب وزن بالایی دارد، تغییرات مرتبط با آب‌های زیرزمینی، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، رطوبت خاک و یخچال‌ها در این سیگنال منعکس می‌شود و به ماهواره‌ها اجازه می‌دهد عملاً «وزن» آب ذخیره‌شده را اندازه‌گیری کنند.

یافته‌ها عدم تعادلی چشمگیر را نشان می‌دهد: شمال و شمال‌غرب اروپا – به‌ویژه اسکاندیناوی، بخش‌هایی از بریتانیا و پرتغال – مرطوب‌تر شده‌اند، در حالی که بخش‌های وسیعی از جنوب و جنوب‌شرق، از جمله بخش‌هایی از بریتانیا، اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، سوئیس، آلمان، رومانی و اوکراین، رو به خشکی رفته‌اند. به گفته دانشمندان، آثار فروپاشی اقلیمی را می‌توان به‌وضوح در این داده‌ها مشاهده کرد.
محمد شمس‌الدّوحه، استاد بحران آب و کاهش ریسک در UCL، گفت: «زمانی که داده‌های مربوط به کل ذخایر آب زمینی را با مجموعه‌داده‌های اقلیمی مقایسه می‌کنیم، روندها به‌طور کلی همخوانی دارند.» او اضافه کرد این موضوع باید برای سیاست‌مدارانی که هنوز نسبت به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تردید دارند، «هشدار جدی» باشد. «دیگر درباره محدود کردن گرمایش به ۱/۵ درجه صحبت نمی‌کنیم؛ به احتمال زیاد به سمت افزایش ۲ درجه‌ای نسبت به دوران پیشاصنعتی پیش می‌رویم و اکنون شاهد پیامدهای آن هستیم.»

عارفین، پژوهشگر دکتری، با جدا کردن داده‌های آب زیرزمینی از داده‌های کل ذخایر آب زمینی نشان داده است که روندهای موجود در این منابع مقاوم‌تر نیز همان الگو را دنبال می‌کنند؛ این موضوع تأیید می‌کند که بخش مهمی از ذخایر پنهان آب شیرین اروپا در حال کاهش است.

روندها در بریتانیا متفاوت است. شمس‌الدّوحه گفت: «در مجموع، غرب مرطوب‌تر می‌شود، در حالی که شرق خشک‌تر شده و این سیگنال در حال تقویت است. اگرچه میزان کلی بارش ممکن است پایدار باشد یا اندکی افزایش یابد، اما الگو در حال تغییر است. ما شاهد بارش‌های شدیدتر و دوره‌های طولانی‌تر خشکسالی هستیم، به‌ویژه در تابستان.» آب زیرزمینی نسبت به آب سطحی مقاوم‌تر تلقی می‌شود، اما بارش‌های شدید تابستانی اغلب باعث افزایش رواناب و سیلاب ناگهانی و کاهش نفوذ آب می‌شود، در حالی که دوره تغذیه زمستانی سفره‌های زیرزمینی ممکن است کوتاه‌تر شده باشد. او افزود: «در جنوب‌شرق انگلستان، جایی که حدود ۷۰ درصد آب شرب از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود، این تغییر الگوهای بارش می‌تواند چالش‌های جدی ایجاد کند.»

بر اساس داده‌های آژانس محیط‌زیست اروپا، میزان برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ کاهش یافته، اما برداشت آب زیرزمینی ۶ درصد افزایش داشته است؛ افزایشی که به بخش تأمین آب شرب عمومی (۱۸ درصد) و کشاورزی (۱۷ درصد) نسبت داده می‌شود. آب زیرزمینی منبعی حیاتی است؛ در سال ۲۰۲۲، این منبع ۶۲ درصد از کل آب شرب عمومی و ۳۳ درصد از نیازهای آبی کشاورزی کشورهای عضو اتحادیه را تأمین کرده است.

سخنگوی کمیسیون اروپا گفت راهبرد «تاب‌آوری آبی» این کمیسیون با هدف کمک به کشورهای عضو برای سازگاری مدیریت منابع آبی با تغییرات اقلیمی و مقابله با فشارهای انسانی طراحی شده است. این راهبرد در پی ایجاد «اقتصاد هوشمند آبی» است و همراه با یک توصیه‌نامه کمیسیون درباره کارایی آب ارائه شده که خواستار ارتقای کارایی به میزان «حداقل ۱۰ درصد تا سال ۲۰۳۰» است. با توجه به اینکه میزان نشت آب در شبکه‌های کشورهای مختلف بین ۸ تا ۵۷ درصد متغیر است، کمیسیون اروپا می‌گوید کاهش هدررفت در لوله‌ها و نوسازی زیرساخت‌ها ضروری خواهد بود.

هانا کلوک، استاد هیدرولوژی در دانشگاه ردینگ، گفت: «مشاهده این روند بلندمدت بسیار نگران‌کننده است؛ زیرا در سال‌های اخیر با خشکسالی‌های بسیار شدید مواجه شده‌ایم و دائماً می‌شنویم که ممکن است این زمستان بارش کمتر از حد معمول باشد و ما هم‌اکنون در وضعیت خشکسالی قرار داریم. اگر در بهار و تابستان آینده بارش کافی نداشته باشیم، پیامدهای بسیار جدی برای ما در انگلستان در پی خواهد داشت. با محدودیت‌های شدید آبی مواجه خواهیم شد که زندگی همه را دشوار می‌کند.»
سازمان محیط‌زیست بریتانیا نیز هشدار داده است که انگلستان باید خود را برای ادامه خشکسالی تا سال ۲۰۲۶ آماده کند؛ مگر اینکه در پاییز و زمستان بارش قابل توجهی رخ دهد.

اما اِما هاردی، وزیر منابع آبی بریتانیا، گفت فشار بر منابع آبی کشور «رو به افزایش» است. «به همین دلیل دولت در حال اتخاذ اقداماتی قاطع است، از جمله برنامه‌ریزی برای ساخت ۹ سد جدید جهت تقویت تاب‌آوری بلندمدت منابع آبی.» با این حال، کلوک معتقد است: «صرفاً وعده ساخت مخازن بسیار بزرگ که تا چند دهه آینده وارد مدار بهره‌برداری نمی‌شوند، مشکل را فوراً حل نخواهد کرد.» او افزود: «باید بر بازیافت آب، کاهش مصرف در مرحله نخست، جداسازی آب شرب از آب‌های بازیافتی که می‌توانیم بهره‌برداری کنیم، استفاده از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و توجه به نحوه توسعه ساخت‌وسازها تمرکز کنیم. ما این اقدامات را به اندازه کافی سریع پیش نمی‌بریم تا با این روندهای بلندمدت هم‌سو شویم.»

شمس‌الدّوحه گفت روند خشک‌شدن اروپا پیامدهایی «بسیار گسترده» خواهد داشت و امنیت غذایی، کشاورزی و زیست‌بوم‌های وابسته به آب – به‌ویژه زیستگاه‌های تغذیه‌شونده از آب زیرزمینی – را تهدید خواهد کرد. او گفت کاهش ذخایر اسپانیا می‌تواند مستقیماً بر بریتانیا اثر بگذارد؛ کشوری که به‌شدت به میوه و محصولات کشاورزی اسپانیا و سایر کشورهای اروپایی وابسته است. شمس‌الدّوحه هشدار داد: «نوعی از پیامدهای اقلیمی که سال‌ها در جنوب جهانی – از جنوب آسیا تا آفریقا و خاورمیانه – دیده می‌شد، اکنون بسیار نزدیک‌تر شده و تغییرات اقلیمی به‌وضوح خود اروپا را نیز تحت تأثیر قرار داده است. باید بپذیریم که تغییر اقلیم واقعی است، در حال وقوع است و بر ما اثر می‌گذارد.» او خواستار بهبود مدیریت آب و آمادگی برای پذیرش «ایده‌های جدید و حتی غیرمتعارف»، از جمله اجرای گسترده ذخیره‌سازی آب باران در کشورهایی مانند بریتانیا شد.

در سطح جهانی، نقاط داغ خشکسالی در حال ظهور در خاورمیانه، آسیا، آمریکای جنوبی، امتداد سواحل غربی ایالات متحده و بخش‌های وسیعی از کانادا هستند و گرینلند، ایسلند و اسوالبارد نیز روندهای خشک‌شدن قابل توجهی را نشان می‌دهند. در ایران، تهران به «روز صفر» نزدیک می‌شود؛ روزی که دیگر آب لوله‌کشی در دسترس نخواهد بود و سهمیه‌بندی آب در دست برنامه‌ریزی است. رئیس‌جمهور کشور، مسعود پزشکیان، گفته است اگر سهمیه‌بندی نتیجه ندهد، ممکن است ناچار به تخلیه تهران شوند.