کودکانی که روزهای خود را در زندان سپری می‌کنند

حضور کودکان در زندان Prison یا عدم حضور آن‌ها در این فضا چالشی 20 ساله است که این روزها خبر از به سرانجام رسیدن آن به گوش می‌رسد.

حضور کودکان در کنار مادران‌شان در زندان و ساخت مهدکودک و شیرخوارگاه در این مکان سال‌هاست که محل چالش است؛ عده‌ای آن را به دلیل نزدیکی مادر و فرزند مفید می‌دانند و عده‌ای به ضرر کودک ارزیابی می‌کنند. برخی مسؤولان نیز معتقدند زندان‌ها آمادگی راه‌اندازی چنین فضایی را ندارند. با این جود مدتی است 2 شیرخوارگاه برای کودکان زیر 2 سال در 2 استان کشور راه‌اندازی شده است و در آینده‌ای نزدیک در استان تهران نیز راه‌اندازی می‌شود.

کودکانی که روزهای خود را در زندان سپری می‌کنند

در سال‌های اخیر آمارهای متنوعی از تعداد کودکان حاضر در زندان شنیده شده است. خردادماه سال 94 پرنیان قوام، رییس دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان قوه‌قضاییه اعلام کرد که به‌طور کلی تعداد این کودکان مانند آمار زندانیان، شناور است. یعنی به دلیل ورود و خروجی که رخ می‌دهد، نمی‌توان آمار ثابتی ارایه داد. اما حدود 400 تا 430 کودک در کل کشور به همراه مادران خود در زندان نگه‌داری می‌شوند. در کنار این ارقام، آمار ارایه‌شده از سوی رییس سازمان زندان‌ها در اسفند 94 حاکی از آن است که ۲۰۰ تا ۲۵۰ کودک با مادران خود در زندان‌ها زندگی می‌کنند. در تازه‌ترین برآوردها هم مسؤولان اعلام کرده‌اند که تعداد کودکان حاضر در زندان‌ها مشخص نیست زیرا این رقم دائماً در حال تغییر است.

چگونگی نگهداری از کودکان زندان؛ چالشی 20 ساله

در سال 1379 به دنبال انعقاد تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان بهزیستی و سازمان‌ زندان‌ها تصمیم گرفته شد که کودکان زندان پس از 2 سالگی به شبانه‌روزی‌های بهزیستی یا اقوام سپرده شوند. به گفته حمیدرضا الوند، مدیرکل وقت دفتر شبه‌خانواده بهزیستی، این طرح سال 1381 در زندان گنبد استان گلستان به‌صورت آزمایشی اجرا شد، اما همان‌جا مسکوت باقی ماند و دامنه اجرای آن به سایر زندان‌ها نرسید.

هیچ تصوری از محیط خارج از زندان ندارند

در این سال‌ها بر طبق آیین‌نامه سازمان زندان‌ها، کودک صرفاً تا 2 سالگی اجازه ماندن در زندان را داشت و پس از آن باید به بهزیستی یا خانواده سپرده می‌شد. با این وجود گزارش انجمن دفاع از حقوق زندانیان در سال 86 نشان داد که علی‌رغم این آیین‌نامه، بسیاری از کودکان تا 6 سالگی به همراه مادران خود در زندان می‌مانند و طی این سال‌ها از حداقل حقوق خود نیز محروم می‌شوند؛ تا جایی‌که برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که این کودکان هیچ تصوری از خیابان و محیط خارج از زندان ندارند.

در همین سال توافقی بین سازمان بهزیستی و سازمان زندان‌ها صورت گرفت که براساس آن قرار بود بچه‌های زیر 7 سال که در بند زنان در کنار مادران‌شان نگهداری می‌شدند، به بهزیستی سپرده شوند و پس از آزادی Freedom مادر، کودک مجدداً در اختیار خانواده قرار بگیرد. براساس این توافق، دیگر کودکان 2 سال به بالا حق ماندن در زندان را نداشتند، اما این توافق‌نامه نیز به صورت محدود اجرایی شد و در بسیاری از زندان‌ها مشاهده می‌شد که این اتفاق رخ نمی‌دهد.

پیشنهاد تأسیس مهدکودک در مجاورت زندان

سال 88 مرکز امور زنان ریاست‌جمهوری وقت برای کاهش مشکلات کودکان زندان، پیشنهاد راه‌اندازی مهدکودک در مجاورت زندان زنان را مطرح کرد. بر این اساس تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان زندان‌ها و سازمان بهزیستی با عنوان «سرای مهر» منعقد شده که براساس آن در مجاورت زندان زنان، مهدکودک‌هایی برای نگهداری از فرزندان زندانیان احداث شود.

مهر ماه سال 91 همایون هاشمی، رییس وقت سازمان بهزیستی اعلام کرد که بهزیستی منتظر مجوز سازمان‌ زندان‌ها برای احداث مهدکودک در مجاورت زندان زنان است، اما این مسأله کار پیچیده‌ای است و طرحی نیست که تنها به دست سازمان بهزیستی انجام شود و از آن‌جایی‌که بحث زندان زنان مطرح است، موضوع دارای بار امنیتی و حراستی می‌شود.

با این حال، این طرح در دولت دهم اجرایی نشد و در دولت یازدهم معاونت امور زنان و خانواده دوباره وعده پیگیری این طرح را مطرح کرد.

افتتاح مهدکودکی که بهزیستی وجود آن را رد کرد!

دی ماه سال 93 رحیم مطهرنژاد، مدیرعامل بنیاد تعاون زندانیان از پروژه ساخت مهدکودک در ندامتگاه زنان شهرری بازدید کرد و از بهره‌برداری آن در دهه فجر خبر داد. 21 بهمن ماه نیز الهام امین‌زاده، معاون وقت حقوقی رییس‌جمهور و شهیندخت مولاوردی، معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده این پروژه را افتتاح کردند.

اما اسفندماه سال بعد محمد نفریه، مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد که در حال حاضر هیچ مهدکودکی در زندان‌های کشور نداریم اما چند سال پیش بازدیدی از زندان‌ها داشتیم و خدمات مراقبتی خوبی برای کودکان ساکن در زندان فراهم کردیم.

همچنین گفته‌های او در پاسخ به سؤال خبرنگار مهرخانه در مورد وضعیت حال حاضر این مهدکودک، حاکی از آن است که تاکنون هیچ زندانی Prisoner در استان تهران، مهدکودک نداشته است. در واقع این‌طور به نظر می‌رسد که یا این پروژه اصلاً افتتاح نشده یا خارج از قانون Law و بدون مجوز چنین مرکزی راه‌اندازی شده است.

تفاوت در نحوه اجرای قانون در استان‌ها

مدتی پس از این‌که در آیین‌نامه سازمان زندان‌ها مطرح شد که کودکان فقط تا 2 سالگی می‌توانند در زندان بمانند، پرنیان قوام، رییس دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان قوه‌قضاییه تصریح کرد که استان‌ها به اشکال مختلفی قانون را اجرا می‌کنند. برخی استان‌ها مثل زنجان، کودکان یا توسط اقوام یا در بهزیستی نگه‌داری می‌شوند و کودکی در زندان نیست که نیاز به تمهیدات خاصی باشد، در مقابل، در استان کرمانشاه کودکان تا 5 سال در مهدکودک زندان نگه‌داری می‌شوند. در برخی از استان‌ها مثل مرکزی، کرمان، کرمانشاه و چند استان دیگر مهدکودک برای فرزندان زنان زندانی ساخته شده و در برخی از استان‌ها، یک یا چند اتاق از زندان به مادران شیرده و فرزندان‌شان اختصاص داده می‌شود. برای زندان زنان استان تهران، مهدکودکی ساخته شده که هنوز راه‌اندازی نشده است. با این حال در استان تهران، زنان باردار و مادران شیرده و کودکان‌شان در بخشی مجزا نگهداری می‌شوند که از سایر بخش‌ها مجهزتر است و توسط شهرداری تأمین می‌شود. بیشتر مادران حتی با وجود اقوامی در خارج از زندان، تمایل دارند که کودکان خود را تا 2 سالگی در کنار خود و در زندان نگه‌داری کنند که اگر بیماری واگیرداری نداشته باشند، منعی ندارد. پس از 2 سالگی، عموماً کودکان به بهزیستی یا اقوام سپرده می‌شوند.

واماندن در راه‌اندازی یا عدم ‌راه‌اندازی مهدکودک در زندان

طرح راه‌اندازی مهدکودک در کنار زندان با مشکلاتی همراه بود. یکی از اساسی‌ترین مشکلات به جنبه‌های حفاظتی- حراستی مربوط می‌شود که در این زمینه رفت و آمد مادر برای در کنار فرزند قرار گرفتن، مشکل‌آفرین است. روان‌شناسان و جامعه‌شناسان نیز زندان و فضای آن را به هیچ‌وجه برای کودک مناسب نمی‌دانستند و حتی عنوان می‌کردند جدایی مادر و کودک در سن 2 سالگی هم برای کودک و هم برای مادر بسیار آسیب‌زننده است. از طرفی بهزیستی نمی‌توانست به فضای نامناسب و غیراستانداردی که برای مهدکودک در نظر گرفته شده بود، مجوز بدهد.

این مشکلات تا جایی ادامه پیدا کرد که در سال 95 مدیرکل امور کودکان و نوجوانان بهزیستی اعلام کرد مجوز تأسیس مهدکودک در زندان‌ها صادر نخواهد شد، زیرا جای کودک زیر هفت سال در زندان نیست.

بیش از 2300 کودک به دلیل زندانی‌بودن والدین در بهزیستی هستند

طی یک‌سال گذشته تلاش‌هایی برای مدیریت وضعیت حضور کودکان در زندان‌ها انجام شد. محمد نفریه، مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور در روزهای اخیر اعلام کرد که تفاهم‌نامه‌هایی با سازمان امور زندان‌ها داشتیم که کودکان بالای 2 سال به بهزیستی منتقل شوند زیرا فضای زندان برای آن‌ها مناسب نیست. در حال حاضر بیش از 2300 کودک به دلیل زندانی بودن والدین در مراکز شبه‌خانواده بهزیستی به‌سر می‌برند.

2 زندان در کشور شیرخوارگاه دارند

براساس گفته‌های او در مورد کودکان زیر 2 سال نیز آن‌هایی که وابستگی عاطفی ندارند، به بهزیستی منتقل می‌شوند و آن‌هایی که وابستگی عاطفی دارند، در زندان کنار مادر می‌مانند. چند سالی است که این موضوع مورد بحث است که مهدهای کودک و شیرخوارگاه‌هایی در کنار زندان‌ها ساخته شود تا از کودکان مادران زندانی نگهداری شود اما به دلیل مشکلات حراستی و حفاظتی در زندان‌ها این امر محقق نبود و فقط در 2 زندان این اتفاق افتاد.

زندان‌هایی که بیش از 10 کودک دارند می‌توانند مجوز شیرخوارگاه بگیرند

گفته‌های نفریه حاکی از رفع مشکل راه‌اندازی شیرخوارگاه در کنار زندان‌ها است. او در این رابطه تصریح کرد: امسال موافقت شده است که اگر هر زندان بتواند مشکل حراستی خود را حل و برای دریافت مجوز اقدام کند، ما نیز مجوز تأسیس این شیرخوارگاه‌ها را می‌دهیم. هم‌اکنون در تهران سازمان مردم‌نهادی معرفی شده که این مجوز را بگیرد. هر زندانی که بیش از 10 کودک داشته باشد، می‌تواند مجوز ایجاد شیرخوارگاه را دریافت کند.

زندان فشافویه صاحب شیرخوارگاه می‌شود

همچنین مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور در گفت‌و‌گو با مهرخانه بیان کرد که پیگیر راه‌اندازی شیرخوارگاه در زندان فشافویه تهران هستند. پیش از این مشکلاتی مطرح بود که به گفته مسؤولان زندان حل شده است. تاکنون در تهران شیرخوارگاهی برای زندان افتتاح نشده است. چند سال قبل بازدیدی انجام شد اما شرایط لازم را برای راه‌اندازی شیرخوارگاه نداشتند که با رفع مشکلات در حال حاضر کار صدور مجوز آن به پایان می‌رسد.

دو مشکل اساسی راه‌اندازی شیرخوارگاه در کنار زندان

او درباره چگونگی رفع موانع تصریح کرد: محل شیرخوارگاه را متمرکز کردند و فضا مناسب شد. مشکلات را با NGOهای مورد اعتماد خود حل کرند. مشخص شد که مادران به چه شکلی در ساعاتی به کنار این کودکان بیایند و در رفت و آمد باشند. بهزیستی در رفع این موانع چندان وارد نشد. در واقع دو مشکل اساسی در مورد راه‌اندازی این شیرخوارگاه‌ها مطرح بود؛ یکی فضایی که برای شیرخوارگاه در نظر گرفته بودند، نامناسب و غیراستاندارد بود و مشکل دیگر مربوط به فضای حفاظتی حراستی می‌شد. سایر استان‌ها نیز با دستور مؤکد رییس سازمان زندان‌ها در حال آماده‌سازی شرایط هستند که بتوانیم برای نقاطی که بیش از 10 کودک دارند، مجوز فعالیت شیرخوارگاه بدهیم.

آسیب‌های حضور در زندان بیش از جدایی از مادر است

نفریه در مورد نظر روان‌شناسانی که معتقدند جدا کردن مادر و کودک در 2 سالگی آسیب‌های بسیاری به دوطرف وارد می‌کند، گفت: حضور کودکان بالای 2 سال در بندها مشکلات عدیده دیگری ایجاد کرده است؛ چراکه کودک در این سن شروع به آموختن می‌کند. از طرفی امکان بروز معضلاتی برای کودک در آن فضا وجود دارد. درواقع آسیب آموزه‌هایی که در زندان می‌گیرند، خیلی بیشتر از جدایی از مادر است. در هر حال این کودکان به‌صورت موقت در مراکز شبه‌خانواده نگهداری می‌شوند و پس از ترخیص مادر از زندان، کودک را به او تحویل می‌دهیم. البته شیوه کار به این شکل نیست که تمام کودکان را به مراکز بهزیستی بیاوریم. بسیاری از اوقات در خانواده خودشان، خانواده جایگزینی انتخاب می‌کنیم و با پرداخت هزینه نگهداری، کودک را به آن‌ها می‌سپاریمبرای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.