فاجعه خاموش حاشیه‌نشینی در اهواز؛ ۴۴ درصد جمعیت در مناطق پرخطرند/طرح «کلید به کلید» و اسکان مجدد، تنها راه نجات + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، فریدون بابایی، عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری، در گفت‌وگو با رکنا به تشریح وضعیت بافت‌های فرسوده در مناطق حاشیه‌ای اهواز پرداخت.

بابایی با اشاره به بازدیدهای میدانی این شرکت از محلات هدف، گفت: «چهار نوع پهنه پرخطر را شناسایی کرده‌ایم: مناطقی در معرض زلزله، حریم رودخانه‌ها یا دریا، نقاط با خطرات انسانی مانند زیر دکل‌ها، و همچنین حریم راه‌ها، فرودگاه‌ها و پایگاه‌ها. در این مناطق، زندگی انسانی با تهدیداتی روبه‌روست.»

او ادامه داد: «در اهواز، محلاتی مانند منبع آب، حصیرآباد و رسالت از جمله مناطقی هستند که باید در اولویت مداخله قرار گیرند. سیاست ما در این مناطق بر اسکان مجدد استوار است؛ یعنی ساکنان از مناطق پرخطر به مکان‌های امن‌ منتقل می‌شوند و زمین‌های آزادشده به فضای سبز یا کاربری عمومی تبدیل می‌شوند.»

به گفته بابایی، اجرای این برنامه نیازمند هزینه‌های بالا و منابع گسترده است. او به پروژه «سپیدار» اشاره کرد که با ظرفیت ۱۶۸۰ واحد مسکونی تعریف شده، اما تنها حدود ۳۰۰ واحد آن برای شرکت بازآفرینی در نظر گرفته شده، در حالی که ۲۰۰۰ خانوار در مناطق پرخطر اهواز زندگی می‌کنند. اگر هر خانواده را چهار نفره در نظر بگیریم، تعداد افرادی که در حاشیه اهواز زندگی می کنند 8 هزار نفر می شود.

او افزود: «اجرای چنین پروژه‌هایی نیازمند همکاری چندجانبه است؛ از سازمان ملی زمین و مسکن گرفته تا بانک‌ها، معاونت مسکن وزارت راه، شرکت بازآفرینی شهری و نهادهای خدمات‌رسان. حتی نظام مهندسی نیز باید در تأمین هزینه‌ها مشارکت داشته باشد.»

بابایی طرح «کلید به کلید» را یکی از راهکارهای پیشنهادی دانست: «در این روش، مالک واحد ناایمن، خانه‌اش را تحویل می‌دهد، ملک تخریب شده و به فضای سبز یا فضای عمومی تبدیل می‌شود، و در ازای آن، کلید خانه جدیدی به او تحویل داده می‌شود. در این طرح، ۴۰ درصد قیمت واحد جدید از ساکن دریافت می‌شود یا واحد با قیمتی پایین‌تر از نرخ روز به او واگذار می‌شود.»

او همچنین تأکید کرد: «آمار دقیقی از سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور وجود ندارد. طبق سرشماری ۱۳۹۵، حدود ۷ میلیون نفر در این مناطق زندگی می‌کنند؛ اما آمار مراکز بهداشتی این عدد را ۱۲ میلیون نفر اعلام کرده‌اند. نبود شبکه فاضلاب، وضعیت زیست‌محیطی وخیم و بروز آسیب‌های اجتماعی از جمله مشکلات این مناطق است.»

بابایی با بیان اینکه در بسیاری از شهرها شاهد گسترش روزافزون بافت‌های حاشیه‌ای هستیم، گفت: «شهرداری‌ها توان کنترل ساخت‌وسازهای غیرمجاز را ندارند. قطعات کوچک و تفکیک‌نشده در اطراف شهرها بدون هیچ خدمات زیربنایی ساخته می‌شوند. این معضل از شهرهای کوچک تا کلان‌شهرها ادامه دارد.»

او افزود: «محلات هدف بازآفرینی بسته به جمعیت و وسعت در شهرها متفاوت‌اند. در برخی شهرها، ۱۰ درصد جمعیت در این محلات ساکن‌اند، اما در شهری مانند اهواز، این عدد به ۴۴ درصد می‌رسد.»

بابایی همچنین به محلات دارای بافت ناکارآمد میانی اشاره کرد: «در برخی از این محلات به دلیل سیاست‌های تشویقی، مثل اجازه ساخت طبقه اضافی یا تخفیف ۵۰ درصدی عوارض، نوسازی بهتر پیش رفته. حتی اگر به صورت دندان‌موشی، عقب‌نشینی و اصلاح بر انجام شده باشد، باز هم جمعیت زیادی در این بافت‌ها ساکن‌اند. البته ساخت‌وسازهای غیرمجاز در داخل این بافت‌های مصوب هم دیده می‌شود، مثل نمونه‌ای در شهر زنجان.»

او درباره بافت‌های تاریخی گفت: «مدیریت این بافت‌ها با مشارکت شرکت بازآفرینی شهری، شهرداری و میراث فرهنگی انجام می‌شود. ضوابط ساخت‌وساز در این مناطق متفاوت است تا هویت تاریخی شهر حفظ شود. اما مشکل اصلی اینجاست که برخی از این بافت‌ها عملاً تاریخی نیستند و با ضوابط سختگیرانه دچار فرسودگی شدید و حتی خالی شدن از سکنه شده‌اند. این موضوع در بسیاری از شهرها نارضایتی‌هایی به دنبال داشته است.»

بابایی در پایان، آسیب‌های اجتماعی در محلات حاشیه‌نشین را نیز یکی از دغدغه‌های جدی دانست: «در این مناطق، مواردی چون طلاق، اعتیاد، فساد و... شیوع دارد. خانه‌های نیمه‌متروکه‌ای که شهرداری یا نهادهای دیگر تملک کرده‌اند، به پاتوق معتادان تبدیل شده و ساکنان محلی را با آزار جدی مواجه کرده است.»

او در پایان به پروژه‌ای موفق در تبریز اشاره کرد: «در آنجا خانه‌هایی روی تپه ای که متعلق به دولت بود ساخت و سازهای غیرمجاز انجام شده بود که با توافق تخریب شدند، پروژه‌ای ۱۷۱ واحدی ساخته شد و ساکنان به آن منتقل شدند. نمونه‌هایی مشابه نیز در چابهار و برخی شهرهای دیگر انجام شده است.»