لرزه در پایه های « ناتوی عربی»

پنجشنبه گذشته بود که خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه اعلام کرد، مصر از تلاش‌های امریکا برای تشکیل ناتوی عربی مشابه ناتوی غرب که هدف آن مقابله با سیاست‌های تهران است، فاصله گرفته است. مصر این تصمیم خود را پیش از برگزاری نشست یکشنبه هفته گذشته در ریاض به امریکا و طرف‌های مرتبط با ائتلاف امنیتی در خاورمیانه اعلام کرده بود. تصمیمی که گرچه بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران هنوز صحت و سقم آن را رد یا تأیید نکرده است اما با استقبال از چنین رویکردی از سوی قاهره این کشور را یکی از بازیگران مؤثر دانسته که می‌تواند با واقع بینی و درک شرایط کنونی منطقه در ایجاد صلح و امنیت خاورمیانه و ایجاد وحدت هرچه بیشتر کشورهای اسلامی سهم بسزایی داشته باشد.

اگرچه طرح ناتوی عربی را اولین بار سعودی‌ها در سال ۲۰۱۷ پیشنهاد کردند اما کمی پس از اعلام تصمیم امریکا به خروج از توافق هسته‌ای معلوم شد مقام‌های این کشور می‌کوشند با همراهی عربستان سعودی، امارات، بحرین، مصر و اردن طرح مورد نظر سعودی‌ها علیه ایران را پیگیری کنند. دولتمردان امریکایی که اواخر مهرماه سال جاری‌ یعنی سه هفته پیش از آغاز تحریم‌های تازه علیه ایران میزبان نشستی با حضور کشورهای یاد شده در واشنگتن بودند، از قبال این ائتلاف همکاری‌های عمیق‌تر بین شرکای منطقه‌ای خود در زمینه دفاع موشکی، آموزش نظامی، مبارزه با تروریسم و دیگر مسائل مانند تقویت روابط اقتصادی و دیپلماتیک را جستجو می‌کردند.

ناگفته پیدا بود که نه مبارزه با بی ثباتی و نه مبارزه با تروریسم دغدغه واقعی تشکیل چنین ائتلافی نبود. آنچه نزدیک به چند ماه پس از اعلام موجودیت چنین پیمانی رخ داد در نمای نزدیک با راهبرد امریکا و عربستان علیه قدرت منطقه‌ای ایران ارتباط داشت که در مدت کوتاهی با بروز اختلاف و حضور نیافتن مصر در نشست هفته گذشته این گروه در ریاض بروز یافت. به نوشته برخی رسانه‌ها هدف از پیمان، نه حل بحران‌های جاری منطقه که رویارویی مستقیم با ایران با دو هدف مشخص یکی شامل تأمین امنیت آبراه‌های انتقال نفت و دیگری ایستادن در برابر حملات احتمالی موشکی ایران بود.

گرچه امریکا به عنوان یک قدرت بزرگ بین‌المللی از طراحان این ائتلاف به شمار می‌رفت اما در عمل نشان داد عملکرد این پیمان نیز که از آن به عنوان ناتوی عربی یاد می‌شود، از کارکرد ائتلاف‌های عربی اسلامی محمد بن سلمان، شاهزاده عربستان علیه ایران فراتر نرفته است. چه جنگ فرسایشی ریاض در یمن و نیز ناکامی در عراق و سوریه از یک‌سو و نیز بی‌ثمری ایجاد ائتلاف‌هایی چون ائتلاف علیه تروریسم یا گردآوردن برخی کشورهای اسلامی علیه ایران و راهکار بهره‌گیری از مشوق‌های اقتصادی از جمله برنامه‌های ریاض در رقابت با ایران بوده است که عملاً نتیجه‌ای برای سعودی‌ها نداشته است. مقام‌های ریاض همزمان با آغاز جنگ نظامی علیه یمن از فهرست پرشماری شامل تعداد زیادی از کشورهای اسلامی به عنوان متحد خود در این جنگ رونمایی کردند و مدعی شدند همه این کشورها متحد ریاض در جنگ علیه یمن هستند اما در نهایت این عربستان و امارات بودند که در باتلاق جنگ یمن گیر افتادند.

تردید در ابتکار ناتوی عربی

با در نظر گرفتن چنین پیشینه‌ای می‌توان متصور شد پیمان نظامی ناتوی عربی که نه در یک قالب رسمی و با حضور سران کشورهای هم پیمان که جسته و گریخته و به شکل خبری در رسانه‌ها بازتاب یافت بیشتر به عنوان راهکاری برای تقویت جنگ روانی علیه ایران در منطقه مورد پیگیری قرار می‌گیرد. خبرگزاری رویترز در تشریح دلیل خروج مصر از این ائتلاف علاوه بر جهت گیری ضد ایرانی آن و خطر بروز مناقشه با آن به تردید قاهره در جدی بودن ابتکار ناتوی عربی اشاره داشته و نوشته است این کشور سندی رسمی که این طرح را تشریح کند، دریافت نکرده است.

از سوی دیگر به رغم دیدارهای مستمر مقام‌های امریکایی و رهبران کشورهای عربی عضو ناتوی عربی بویژه سران عربستان و امارات که در خلال آنها زمینه برای فروش میلیاردها دلار جنگ افزار امریکایی به کشورهای منطقه نیز فراهم شد، ادامه یافتن اختلافات موجود مانع از نهایی شدن اسناد مربوط به این ائتلاف شد.پیداست، چنین پیمانی که مقابله با نفوذ منطقه‌ای ایران را عرصه عمل خود می‌داند، اگرچه تقویت همکاری جبهه عربی مخالف آن تحت رهبری امریکا را جست وجو می‌کند اما در عین حال، نیز هزینه ادامه رقابت را برای هردو طرف بالا می‌برد. هزینه ای که مصر با در نظر داشتن آن تصمیم به کناره گیری از این ائتلاف گرفته است. پیشتر رسانه امریکایی المانیتور به وجود اختلافات عمیق میان کشورهای عضو این ائتلاف اشاره کرده و نوشته بود این اختلافات چنان شدید است که مانع تشکیل پیمان نظامی میان این کشورها می‌شود. اگرچه مصر و اردن درباره افزایش نفوذ ایران در منطقه نگرانی‌هایی دارند، اما شدت نگرانی این دو کشور به اندازه عربستان و امارات و بحرین نیست. این در حالی است که کویت، قطر و عمان نیز با ایران روابط دوستانه‌ای دارند از این رو نمی‌توان آنها را در قالب یک محور ضدایرانی متحد کرد.

بنابراین به نظر می‌رسد امریکا در کنار عربستان در یکی از مهم‌ترین اقدامات خود در خاورمیانه در مقابله با ایران شکست خورده است. شاید تلاش برای جلوگیری از چنین رویدادی باعث شد تا یک مقام وزارت خارجه امریکا که نامش فاش نشده است در واکنش به خروج مصر از ناتوی عربی با اشاره به اینکه این کشور نقش بسیار مهمی در امنیت منطقه دارد خواستار ماندن قاهره در این ائتلاف شود. او گفت:« ایالات متحده و همه کشورهای عضو ائتلاف استراتژیک خاورمیانه می‌خواهند مصر بخشی از این ائتلاف باشد. این مقام امریکایی اضافه کرد: «همزمان با شکل‌گیری این ائتلاف ما از مصر می‌خواهیم فرصت ایفای نقش رهبری در آن را از دست ندهد.» به رغم تأکید امریکا به ماندن مصر در ناتوی عربی و فشار سایر کشورهای عربی برای تغییر تصمیم قاهره به نظر نمی‌رسد این کشور بزرگ عربی تمایلی به بازگشت و حضور مجدد در این ائتلاف داشته باشد.

عمران خان در راه ایران

نخست وزیر پاکستان اول اردیبهشت به تهران سفر می‌کند

نخست وزیر پاکستان به تهران سفر می‌کند. در حـــــالی که قرار بود عمران خان سال گذشته و در نخستین سفر منطقه‌ای خود ابتدا به تهران بیاید و سپس راهی ریاض شود، شرایط مهیای حضور او در ایران نشد تا تهران و اسلام آباد اینک مناسبات دوجانبه خود را در بحبوحه تحولات حساس منطقه و ذیل سناریوی فشار حداکثری امریکا و شرکای عربی‌اش تقویت کنند. این مناسبات خاصه زمانی اهمیتی دوچندان می‌یابد که ایران در فضای بازگشت تحریم‌های امریکایی حساب ویژه‌ای روی همسایه شرقی خود باز کرده است. این در حالی است که عربستان در فقدان یک ائتلاف مؤثر و قوی منطقه‌ای علیه ایران می‌کوشد از طریق ارائه مشوق‌های اقتصادی و دلارهای سعودی به متحدان منطقه‌ای ایران از جمله پاکستان آنها را در جبهه عربی ضد ایرانی خود قرار دهد. رویکردی که تاکنون با میانه روی اسلام آباد ناکام مانده است. چه، به گفته طلعت مسعود، وزیر دفاع پیشین پاکستان یکی از برنامه‌های دولت عمران خان در حوزه سیاست خارجی، حفظ تعادل در رابطه ایران و عربستان است. او در این باره می‌گوید: «هر چند مقامات عربستان سعی خواهند کرد پاکستان را برای ایفای نقش در ائتلاف نظامی به رهبری این کشور تشویق کنند، اما عمران‌خان مصمم است تا از دخالت در جنگ‌های منطقه‌ای خودداری کند.» اگرچه ورشکستگی چند صد میلیاردی این کشور و بدهی‌های بسیار آن باعث شد عربستان اولین مقصد سفر سال گذشته نخست وزیر جدید پاکستان به عربستان باشد اما این نیاز مانع از آن نشده که اسلام آباد از اهمیت رابطه تنگاتنگ با تهران غفلت کند.

رهبران جدید پاکستان نسبت به فعال‌سازی قراردادهای مشترک پیشین بین تهران و اسلام‌آباد که بعضاً در دو دهه گذشته با همه اهمیت‌شان مسکوت مانده‌اند، ابراز علاقه کرده و از ایران خواسته‌اند کمی صبوری پیشه کند. با این حال ناگفته پیداست احیای رابطه دو کشور با مخالفان سرسختی چون عربستان که طی چند سال گذشته باوجود همه برتری‌های نظامی‌اش زمینگیر جنگ با مردم یمن مانده است، رو به رو است. در بحبوحه چنین جدال پرتنشی است که رؤسای بلند پایه ایران و عراق سفر متقابل دارند و نخست وزیر پاکستان با وجود وعده‌های پر و پیمان اقتصادی ریاض برای سفر به تهران تدارک می‌بیند.

با این وجود باید منتظر ماند و دید موضعگیری مسئولان پاکستانی مبنی بر لزوم تقویت رابطه با تهران در سنجه رقابت منطقه‌ای عربستان و تحریم‌های امریکایی تا چه اندازه به گام‌های عملی و تعمیق رابطه تهران و اسلام آباد می‌انجامد.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

مریم سالاری