با برداشت آب های زیرزمینی وقوع زلزله ها جلو می افتد! + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مهدی زارع، استاد تمام زلزله‌شناسی، در گفت‌وگو با رکنا گفت: خشکسالی یک پدیده سطحی و اقلیمی است که ناشی از کاهش بارش است. وی افزود: خشکسالی انواع مختلفی دارد؛ از خشکسالی آب و هواشناختی و کشاورزی گرفته تا بدترین نوع آن، خشکسالی اکولوژیک که می‌تواند باعث حذف انواع زیستی، گیاهی و جانوری در یک منطقه شود و حیات آن ناحیه را مختل کند.

زارع تاکید کرد: گسل‌ها و لرزه‌خیزی پدیده‌هایی ژرف هستند. زلزله‌های شدید معمولا از عمق پنج تا هفت کیلومتری زمین آغاز می‌شوند. بنابراین، وقتی صحبت از ارتباط خشکسالی با لرزه‌خیزی می‌شود، تنها خشکسالی‌هایی اهمیت دارند که به پمپاژ وسیع آب‌های زیرزمینی منجر شده باشند.

برداشت وسیع آب زیرزمینی؛ محرکی برای زلزله

وی گفت: این اتفاق در مناطقی مانند جنوب، جنوب‌شرقی و جنوب‌غربی تهران، شامل ملارد، شهریار، قرچک، ورامین و جنوب پاکدشت رخ داده است. در این مناطق، برداشت آب‌های زیرزمینی به صورت تجمعی اعداد بسیار بزرگی دارد؛ صحبت از حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب در عرض بیش از ۳۰ سال است. در ورامین، قرچک و پاکدشت هم عددی بین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد متر مکعب طی چند دهه برداشت شده است.

زارع توضیح داد: وقتی چنین حجم عظیمی از آب حذف می‌شود، وزن زیادی از لایه‌های سطحی کاهش می‌یابد و این تغییرات تنش می‌تواند روی گسل‌ها تأثیر بگذارد. گسل‌هایی مانند بخشی از گسل شمال تهران، گسل پیشوا و گسل کهریزک، که از قبل در معرض تحریک بودند، با برداشت وسیع آب‌های زیرزمینی تحریک می‌شوند و احتمال وقوع زمین‌لرزه افزایش می‌یابد.

خشکسالی عامل مستقیم نیست اما زمین را تحریک می‌کند

وی تصریح کرد: خشکسالی به طور مستقیم معمولاً موجب زلزله نمی‌شود؛ اما همان‌طور که در زلزله اردیبهشت ۱۳۹۰ در لورکای اسپانیا با بزرگای ۵.۲ رخ داد، پمپاژ وسیع آب‌های زیرزمینی می‌تواند برداشت بار از روی گسل‌ها را تسریع کند و گسل‌هایی که آماده گسیختگی هستند، زمین‌لرزه تولید کنند.

او افزود: در ایران نیز زلزله ملارد در ۲۹ آذر ۱۳۹۶ با بزرگای ۵ ریشتر، پس از چند هفته زلزله‌های کوچک در منطقه رخ داد. مطالعات نشان می‌دهد این منطقه در معرض پمپاژ وسیع آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین بوده و اینها همه تبعات خشکسالی است.

زارع توضیح داد: خشکسالی باعث رجوع بیشتر انسان‌ها به منابع زیرزمینی می‌شود و برداشت گسترده آب زیرزمینی موجب تغییرات تنش و تحریک گسل‌هاست.

تجربه جهانی؛ زلزله‌های مرتبط با بحران آب

وی ادامه داد: این پدیده در بسیاری از مناطق لرزه‌خیز جهان دیده می‌شود؛ از جمله در کالیفرنیا، اسپانیا، دهلی نو و چین. زلزله‌های کوچک و متوسط در این مناطق طی ۱۰ سال اخیر اغلب به دلیل پمپاژ آب‌های زیرزمینی مرتبط با بحران آب و تمرکز جمعیتی رخ داده‌اند.

دریاچه ارومیه؛ نمونه‌ای از هشدار لرزه‌ای

زارع به دریاچه ارومیه اشاره کرد: بیش از ۷۰ سد روی سرشاخه‌های دریاچه ساخته شده و طی ۳۰ سال گذشته دو اتفاق مهم رخ داده است: نخست، حذف حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب آب سطحی و دوم، برداشت بیش از ۸ میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی. این ترکیب موجب به هم ریختن تعادل تنش در منطقه شده است.

او افزود: مثال‌های این تحریک گسل‌ها شامل زلزله‌های ۵ اسفند ۱۳۹۸ در سلماس و باش قلعه با بزرگای ۶.۴ و ۶.۱ و همچنین مجموعه زلزله‌های شهریور ۱۴۰۱ تا فروردین ۱۴۰۲ در خوی است، که شش زمین‌لرزه با بزرگای ۵.۵ تا ۶ رخ داده‌اند.

زارع گفت: هرچه حجم برداشت آب، اعم از سطحی و زیرزمینی در یک منطقه زیاد باشد، امکان تحریک گسل‌ها حتی برای زلزله‌های بزرگ وجود دارد.

خشکسالی؛ عامل مدرن تسریع زلزله‌ها

وی افزود: این پدیده حذف گسترده آب‌های سطحی و زیرزمینی یک پدیده مدرن است و در طول تاریخ سابقه نداشته است. زلزله‌هایی که ممکن بود چند دهه بعد رخ دهند، اکنون با این رخدادها می‌توانند زودتر اتفاق بیفتند.

زارع ادامه داد: گسل‌های مهم پیرامون دریاچه ارومیه، مانند گسل شمال تبریز و گسل تسوج، همچنان پتانسیل رخداد زلزله‌های بزرگ را دارند. شدت و زمان رخداد این زلزله‌ها بستگی به میزان تنش روی گسل‌ها و دوره بازگشت آنها دارد.

تهران؛ پرخطرترین منطقه از نظر زلزله و فرونشست

وی گفت: تهران، با بیشترین بافت فرسوده و جمعیت، بیشترین ریسک زلزله و فرونشست را دارد. از محور مرکزی به سمت جنوب، به ویژه مناطق ۱۲ به پایین و پهنه‌های ۱۷ و ۱۸، سرعت فرونشست بالا است و این مناطق ریسک‌پذیری بیشتری دارند.

زارع افزود: حتی اگر زلزله در مناطق دورتر رخ دهد، به دلیل تاب‌آوری پایین و دسترسی محدود، میزان آسیب این مناطق بیشتر خواهد بود. فرایند خشکسالی، برداشت آب‌های زیرزمینی و فرونشست، زلزله‌ها را تسریع می‌کند و ممکن است زلزله‌هایی که انتظار می‌رفت ۱۵۰ سال دیگر رخ دهند، چند دهه زودتر اتفاق بیفتند.