تیر خلاص به قلب دیپلماسی؟
بررسی شروط سه‌گانه اروپا برای ایران؛ آیا توافق ممکن است؟
رکنا سیاسی: بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران با فعال شدن سازوکار «ماشه»؛ تلاش‌های ایران و متحدانش برای جلوگیری از بازگشت محدودیت‌های برجامی ناکام ماند و فشارهای گسترده از جمله تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی تا ممنوعیت غنی‌سازی در راه است.
کارن دی یانگ، خبرنگار بخش بین الملل روزنامه واشنگتن پست
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، روز جمعه، ایران و متحدانش آخرین تلاش خود را انجام دادند تا جلوی بازگشت تحریم های بین المللی را بگیرند؛ تحریم هایی که بر پایه توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام تعلیق شده بودند. این تحریم ها در شرایطی باز می گردند که شورای امنیت سازمان ملل متحد، قطعنامهٔ پیشنهادی برای تمدید مهلت تعلیق را رد کرد. به این ترتیب، از پایان هفته جاری سازوکار موسوم به «ماشه» فعال خواهد شد و مجموعه‌ای از محدودیت‌های گسترده از تحریم تسلیحات متعارف و ممنوعیت هرگونه غنی‌سازی اورانیوم گرفته تا محدودیت‌های جدی بر برنامهٔ موشک‌های بالستیک کشور را دوباره بر ایران تحمیل می کند. علاوه بر این، ممنوعیت‌های سفر و مسدود شدن دارایی‌های مرتبط نیز در فهرست جدید این اقدامات قرار دارد
نیویورک صحنهٔ شکست آخرین امیدهای دیپلماسی هسته‌ای
روسیه و چین در صف حامیان اصلی این قطعنامه قرار داشتند و در میان ۱۵ عضو شورای امنیت، تنها الجزایر و پاکستان به آن‌ها پیوستند. در مقابل، بریتانیا و فرانسه با همراهی آمریکا این ابتکار را وتو کردند؛ کشورهایی که ماه گذشته در کنار آلمان، عدم پایبندی «قابل توجه» ایران به مفاد توافق هسته‌ای اولیه را اعلام و مهلت ۳۰روزه‌ای برای بازگشت تهران به تعهداتش تعیین کرده بودند. به گفته ناظران، فعال شدن سازوکار «ماشه» نه‌تنها یکی از آخرین نشانه‌های باقی‌مانده از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را از میان برداشته، بلکه بستر تازه‌ای برای افزایش تنش در فضای از پیش ملتهب روابط ایران و غرب ایجاد می‌کند. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که طبق مفاد قطعنامهٔ شورای امنیت، امکان بازگرداندن تحریم‌ها قرار بود در ۱۸ اکتبر به پایان برسد.
بریتانیا، فرانسه و آلمان به‌عنوان سه کشور اروپایی، در کنار ایالات متحده، اتحادیهٔ اروپا، روسیه و چین از امضاکنندگان توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بودند؛ توافقی که قرار بود برنامهٔ هسته‌ای ایران را در چارچوبی شفاف و قابل راستی‌آزمایی محدود کند. با این حال، در نخستین دورهٔ ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ایالات متحده به‌طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد و سیاست موسوم به «فشار حداکثری» را علیه جمهوری اسلامی در پیش گرفت؛ سیاستی که تحریم‌های گستردهٔ اقتصادی، مالی و صنعتی را شامل می‌شد. در ادامه، تنش‌ها میان تهران و واشنگتن بالا گرفت و در ماه ژوئن همان سال، پس از حملات اسرائیل به تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای ایران، دولت ترامپ کارزاری از بمباران‌های گسترده را آغاز کرد؛ کارزاری که هدف آن دو مرکز کلیدی برنامهٔ هسته‌ای ایران بود.
تلاش‌های دیپلماتیک در آخرین دقایق، هم‌زمان با نشست سالانهٔ رهبران جهان در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، بی‌نتیجه ماند و هر دو طرف ماجرا یکدیگر را مسئول شکست مذاکرات معرفی کردند. دیمیتری پولیانسکی، نمایندهٔ روسیه در سازمان ملل، پس از رأی‌گیری با لحنی تند گفت: «ما امید داشتیم همکاران اروپایی و آمریکایی دوباره بیندیشند و به‌جای این شیوهٔ اخاذی ناشیانه، راه دیپلماسی و گفت‌وگو را برگزینند.»
عباس عراقچی، وزیر خارجهٔ ایران، نیز در همان نشست شورای امنیت اعلام کرد: «اروپایی‌ها و ایالات متحده مسئولیت کامل پیامدهای جدی تصمیم امروز را بر عهده دارند؛ تصمیمی که اندک اعتماد باقی‌ماندهٔ مردم ایران به وعده‌های غرب را به‌کلی نابود کرده است.» این فضای پرتنش در جلسه با واکنش ژروم بونافون، سفیر فرانسه در سازمان ملل همراه شد. او در پاسخ به اظهارات عراقچی گفت: «هیئت من مایل است به هیئت ایرانی یادآور شود که واقعیت‌ها سرسخت‌اند... ایران به تعهدات خود در توافق پایبند نیست.»
ژروم بونافون، سفیر فرانسه در سازمان ملل، در ادامهٔ سخنان خود توضیح داد که چرا مذاکرات فشردهٔ چند روز گذشته به شکست انجامید. به گفتهٔ او، «این گفت‌وگوها به این دلیل به نتیجه نرسید که ایران نخواست سه مطالبهٔ اصلی کشورهای اروپایی را بپذیرد»: نخست، ازسرگیری کامل و بدون محدودیت بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای ایران؛ بازرسی‌هایی که پس از حملات اسرائیل و آمریکا در ماه ژوئن متوقف شده بود؛ دوم، ارائهٔ گزارشی جامع و دقیق از همهٔ اورانیوم غنی‌شدهٔ انباشته‌شده تا آن زمان؛ و سوم، آغاز دوبارهٔ مذاکرات مستقیم با ایالات متحده.
دیوار بلند بی‌اعتمادی ایران و آمریکا در آستانهٔ بن‌بست دیپلماتیک
البته هفتهٔ گذشته ایران توافقی جدید با آژانس بین المللی انرژی اتمی امضا کرده بود تا بازرسی از آنچه پس از بمباران‌ها از برنامهٔ هسته‌ای‌اش باقی مانده از سر گرفته شود، اما هنوز مشخص نیست این بازرسی‌ها دقیقاً چه زمانی آغاز خواهد شد و تا چه حد گسترده خواهد بود. علاوه بر این، مذاکرات میان واشنگتن و تهران که در اوایل سال جاری میلادی جریان داشت و ترامپ از آن با عنوان تلاش برای دستیابی به «توافقی بهتر» برای مهار غنی‌سازی اورانیوم ایران تا سطح تسلیحاتی یاد می‌کرد، پس از حملات ماه ژوئن متوقف شد و فضای بی‌اعتمادی دو طرف را بیش از پیش عمیق کرد.
در همین حال، روسیه روز جمعه در نشست شورای امنیت اعلام کرد که ایالات متحده پیشنهاد ایران برای گفت‌وگو در حاشیهٔ مجمع عمومی سازمان ملل را رد کرده است. با این حال، استیو ویتکاف این هفته در پاسخ به خبرنگاران گفت: «ما داریم با آن‌ها حرف می‌زنیم. چرا نباید حرف بزنیم؟ ما با همه گفت‌وگو می‌کنیم؛ همان‌طور که باید؛ این شغل ماست.» او در ادامه تاکید کرد: «ایران در موقعیت دشواری قرار گرفته است. حالا تحریم‌های ماشه‌ای ظرف دو تا سه روز آینده اجرا خواهند شد... این همان داروی درست برای اتفاقی است که می‌افتد.»
در سوی دیگر، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، روز جمعه در نشستی با خبرنگاران و اساتید دانشگاه در نیویورک، سبک مذاکرهٔ استیو ویتکاف را به‌تندی نقد کرد. به گفتهٔ او، این سرمایه‌دار حوزهٔ املاک که به‌عنوان دیپلمات وارد میدان شده، در هر نشست مواضعی متفاوت اتخاذ می‌کند و این بی‌ثباتی فضای گفت‌وگو را از میان برده است. مسعود پزشکیان تاکید کرد: «گفت‌وگوها با استیو ویتکاف به مجموعه‌ای از توافق‌ها و تفاهم‌ها ختم می‌شد، اما در نشست بعد همهٔ آن‌ها از روی میز برداشته می‌شد... امروز یک چیز می‌گویند و فردا ۱۸۰ درجه متفاوت.» او در ادامه تاکید کرد که در جریان همین مذاکرات، دولت ترامپ موضع خود را به‌طور محسوس سخت‌تر کرده و از پذیرش حدی از غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران به سمت مطالبهٔ «ممنوعیت کامل» آن حرکت کرده است.
ایران همچنان اعلام می‌کند که درِ گفت‌وگو و دستیابی به یک راه‌حل دیپلماتیک برای برنامهٔ هسته‌ای خود را نبسته است، اما لحن مقامات این کشور نشان می‌دهد امید چندانی به موفقیت این مسیر باقی نمانده است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در سخنانی در نیویورک با لحنی تردیدآمیز گفت: «دیوار بی‌اعتمادی میان ما و آمریکایی‌ها بسیار ضخیم و بسیار بلند است» او توضیح داد که در حاشیهٔ مجمع عمومی سازمان ملل با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و شماری از دیگر رهبران اروپایی دیدار و گفت‌وگو کرده است، اما عدم حضور ایالات متحده در نشست چندجانبه‌ای که می‌توانست به گفتهٔ او «ثمربخش باشد» را نشانهٔ مسئولیت واشنگتن در بن‌بست کنونی دانست.
ارسال نظر