چراغ سبز آمریکا و تردید تهران!

در کنار معادلات پیچیده میان ایران و اروپا، این‌بار نشانه‌هایی از چراغ سبز واشنگتن برای آغاز گفت‌وگو با تهران دیده شد؛ آن‌هم درحالی‌که پیش‌تر گزارش‌هایی مخابره شد دال بر اینکه دولت ترامپ به هیچ‌یک از درخواست‌های ایران برای شروع مذاکرات پاسخ مثبت نداده بود. اما در تازه‌ترین موضع‌گیری واشنگتن درباره تحولات مربوط به پرونده ایران، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا ادعا کرد که آمریکا آماده مذاکره است.

به گزارش شرق، «مینون هوستون» طی گفت‌وگوی خود با شبکه الجزیره مدعی شد که ما بارها ایران را برای مذاکره دعوت کرده‌ایم و فرصت‌های بسیاری در این مسیر وجود دارد. وی افزود که خواستار آمادگی ایران برای پذیرش بازرسان بین‌المللی هستیم. او همچنین تأکید کرد که با وجود اقدام سه کشور اروپایی موسوم به «تروئیکا» در فعال‌سازی تحریم‌ها علیه ایران، واشنگتن همچنان آماده ورود به گفت‌وگو است.

در همین حال استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور خاورمیانه، طی اجلاس سالانه «کونکوردیا»، اعلام کرد که واشنگتن «آماده» گفت‌وگو با تهران است. او با اشاره به فشارهای ناشی از تحریم‌های قریب‌الوقوع سازمان ملل علیه ایران گفت آمریکا مایل است مذاکراتی با محور راستی‌آزمایی غنی‌سازی هسته‌ای و جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای انجام دهد. ویتکاف با تأکید بر اینکه «ما با آنها صحبت می‌کنیم... چراکه نه؟» مدعی شد هدف این گفت‌وگوها ایجاد شفافیت در فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. در همین حال وزرای خارجه گروه هفت (G۷) در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در بیانیه‌ای مشترک ضمن استقبال از فعال‌سازی مکانیسم ماشه خواستار ورود ایران به مذاکرات مستقیم با ایالات متحده شدند.

وقتی تهران از عدم اعتماد می‌گوید

با وجود آنچه مقامات دولت ترامپ پیرامون آمادگی برای مذاکره می‌گویند، این اظهارات با واکنش نه‌چندان مثبت مقامات کشور مواجه شد. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در حساب ایکس خود، آمریکا را به «اتهام‌زنی ناروا» علیه ایران متهم کرد و نوشت که این کشور نمی‌تواند با چنین ادعاهایی نقش مستقیم خود در «نسل‌کشی فلسطینیان»، «تروریسم سازمان‌یافته» و «تجاوزات رژیم اسرائیل» را پنهان کند. به نوشته بقایی، آمریکا در حالی از دیپلماسی سخن می‌گوید که هم‌زمان تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را هدف حمله قرار داده و این رفتار «تناقض آشکار» در سیاست واشنگتن است.

هم‌زمان، ابراهیم عزیزی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز اظهارات ویتکاف را «دروغ» خواند و در مصاحبه با شبکه المیادین تأکید کرد که هیچ مذاکره‌ای میان تهران و واشنگتن جریان ندارد. او خاطرنشان کرد که ایران به توصیه‌های رهبر معظم انقلاب درباره مسائل هسته‌ای پایبند است و هشدار داد در صورت اجرای مکانیسم ماشه، توافق قاهره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی لغو خواهد شد. عزیزی همچنین تأکید کرد نیروهای مسلح ایران با تمام توان به هرگونه اقدام خصمانه علیه کشور پاسخ خواهند داد. در مجموع، اگرچه آمریکا از تمایل خود برای مذاکره سخن می‌گوید، واکنش تهران نشان می‌دهد که نه‌تنها اعتمادی به واشنگتن وجود ندارد، بلکه با توجه به تحریم‌ها، تهدیدهای نظامی و اقدامات خرابکارانه، مسیر دیپلماسی همچنان با ابهام و تنش‌های جدی روبه‌روست.

دوراهی تهران

در شرایطی که پرونده هسته‌ای ایران در مرحله‌ای حساس و سرنوشت‌ساز قرار گرفته و تنها چند روز تا موعد بازگشت احتمالی تحریم‌های سازمان ملل باقی مانده است، معادلات پیرامون مذاکرات احتمالی تهران و واشنگتن به‌طور هم‌زمان از تحولات جاری تأثیر می‌پذیرد و بر آنها تأثیر می‌گذارد. تجربه سال‌های اخیر به‌خوبی نشان داده است که مسیر دیپلماسی در پرونده هسته‌ای ایران هرگز خطی و ساده نبوده، بلکه درهم‌تنیدگی منافع بازیگران متعدد و پیچیدگی معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی آن را به یکی از دشوارترین چالش‌های سیاست خارجی ایران تبدیل کرده است.

تردیدی نیست که آغاز هرگونه گفت‌وگوی مستقیم میان ایران و آمریکا می‌تواند بر محاسبات اروپا در قبال مکانیسم ماشه و بازگرداندن قطع‌نامه‌های شورای امنیت اثرگذار باشد. تروئیکای اروپایی در ماه‌های گذشته همواره بر این نکته تأکید کرده‌اند که احیای کانال‌های دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن یکی از پیش‌شرط‌های اصلی برای جلوگیری از تشدید بحران است. از این منظر، حتی چراغ سبز مشروط تهران به گفت‌وگو می‌تواند مسیر تصمیم‌گیری در پایتخت‌های اروپایی را تغییر داده و فضای جدیدی برای دیپلماسی ایجاد کند؛ فضایی که شاید بتواند روند بازگشت تحریم‌ها را دست‌کم به تعویق بیندازد.

با این حال، مقامات ایرانی بارها تصریح کرده‌اند که تجربه‌های گذشته، از مذاکرات مسقط تا جنگ 12روزه و بدعهدی‌های مکرر واشنگتن، هرگونه خوش‌بینی افراطی به آمریکا را غیرواقع‌بینانه می‌کند. به همین دلیل است که تهران در اظهارات رسمی خود همواره بر بی‌اعتمادی عمیق به سیاست‌های آمریکا تأکید کرده و هشدار داده است که نمی‌توان با «چشم‌های بسته» همه تخم‌مرغ‌های سیاست خارجی را در سبد مذاکره با واشنگتن گذاشت. اما واقعیت میدانی این است که تشدید فشارهای اقتصادی، بازگشت احتمالی تحریم‌های شورای امنیت و پیچیدگی روزافزون پرونده هسته‌ای، گفت‌وگو با آمریکا را به امری گریزناپذیر تبدیل کرده است.

تهران اکنون در برابر یک معادله چندوجهی قرار دارد؛ از یک‌ سو، هرگونه انفعال در برابر روندهای شورای امنیت می‌تواند منجر به انزوای بیشتر ایران در عرصه بین‌المللی شود و از سوی دیگر، اعتماد بی‌چون‌وچرا به وعده‌های واشنگتن نیز می‌تواند تکرار تجربه‌های تلخ گذشته را رقم بزند؛ بنابراین راهبرد منطقی برای تهران چیزی جز ایجاد موازنه و تعادل میان این دو بعد متضاد نیست. ایران می‌تواند با حفظ خطوط قرمز امنیتی و هسته‌ای خود، از فرصت‌های دیپلماتیک برای کاهش فشارها و مدیریت بحران استفاده کند، بی‌آنکه همه ظرفیت‌های خود را صرفا به مذاکرات با آمریکا گره بزند. در واقع، بازی هوشمندانه تهران باید بر این اصل استوار باشد که مذاکره، نه از موضع ضعف بلکه در چارچوب منافع متقابل و با تضمین‌های روشن حقوقی و سیاسی انجام گیرد.

در چنین چارچوبی، حتی یک چراغ سبز محتاطانه از سوی تهران می‌تواند معادلات پیچیده فعلی را تغییر داده و فضای تازه‌ای برای دیپلماسی بگشاید. اما در نقطه مقابل، اگر تهران در برابر پیشنهادهای واشنگتن صرفا چراغ زرد یا قرمز نشان دهد، نه‌تنها اروپا که دیگر بازیگران بین‌المللی نیز در محاسبات خود بازنگری خواهند کرد. به همین دلیل، تصمیم تهران در این مقطع حساس، نه‌فقط بر سرنوشت پرونده هسته‌ای بلکه بر آینده روابط خارجی ایران و معادلات امنیتی منطقه تأثیری تعیین‌کننده  خواهد داشت.