آب دریای عمان چگونه به اصفهان رسید؟ + چه کسانی هزینه آن را پرداخت کردند؟ + فیلم

به گزارش رکنا، خط ۳ انتقال آب دریای عمان به فلات مرکزی ایران، شامل شیرین سازی ۲۷۰ میلیون متر مکعب آب دریا از شهرستان سیریک در دهانه دریای عمان و انتقال آن با خط لوله به استان اصفهان است. هدف از این پروژه تامین آب برای مصارف صنعت، شرب و کشاورزی صنعتی گلخانه‌ای متقاضی خرید این آب در استان اصفهان است.

در فاز اول این طرح ۷۰ میلیون متر مکعب آب شیرین سازی شده از بندر سیریک با خط لوله‌ای به طول ۱۰۸۰ کیلومتر به متقاضیان در استان اصفهان منتقل می شود و در فاز دوم ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب از تأسیسات آب شیرین کن سیریک با خط لوله‌ای به طول ۹۲۰ کیلومتر به این استان منتقل می‌شود.

اهداف و هزینه‌های طرح

مطالعات فنی و اقتصادی انجام شده نشان می‌دهد انتقال آب شیرین شده از دریای عمان و خلیج فارس به مجتمع‌های صنعتی و معدنی مرکز و جنوب شرق ایران اقتصادی تر از انتقال ماده معدنی به سواحل خلیج فارس است.

میزان سرمایه‌گذاری برای ساخت این خط انتقال آب ۲۷۰۰ میلیون دلار است.

شرکت‌های فولاد مبارکه، ذوب آهن اصفهان، اتاق بازرگانی اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، سازمان همیاری شهرداری‌های استان اصفهان، شهرداری اصفهان و شرکت فلز تدارک فولاد مبارکه در این طرح سهامدار هستند. ابَرپروژه انتقال آب به استان‌های مختلف از جمله استان صنعتی اصفهان می‌تواند زمینه‌ساز توسعه روزافزون مجموعه‌های بزرگ و کوچک تولیدی، رونق کسب و کار، جهش تولید، درآمدزایی و اشتغالزایی باشد. از سویی دیگر، توسعه صنایع از جمله فولاد در سطح کلان و دیگر مجموعه‌های تولیدی بزرگ و کوچک در زُمره برنامه‌ها و سیاست‌های مدیران و تصمیم‌گیران است و همین امر می‌طلبد که منابع آب تازه‌ای به این مناطق اضافه شود زیرا با منابع موجود نمی‌توان از پسِ نیاز بخش‌های مختلف به ویژه صنعت و تولید برآمد.

سیستم نمک زدایی و تأسیسات استخراج آب از دریا

در تأسیسات آب شیرین کن سیریک با انجام مطالعات فنی و بررسی شکل و فرم بستر دریا و رفتار امواج توسط مشاور و همچنین مقایسه روش‌های مختلف برداشت آب از دریا، روش برداشت از عمق انتخاب شد. در این تاسیسات با توجه به محاسبات انجام شده بر روی ظرفیت بهینه، طراحی حوضه آبریز مناسب برای برداشت سالانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب در نظر گرفته شده‌است. این میزان تقریباً معادل ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب شیرین سازی شده در سال خواهد بود.

با اجرای فاز به فاز پروژه، در فاز اول ساختمان مورد نیاز برای پاسخگویی به ظرفیت ۲۰۰ میلیون مترمکعب ساخته و تجهیز می‌شود. در بخش نمک زدایی، چندین واحد مدولار با ظرفیت ۱۰۰۰۰۰ متر مکعب در روز بر اساس استانداردهای جهانی طراحی و ساخته می‌شود. با توجه به ظرفیت ۲۰۰ میلیون مترمکعب و با فرض ظرفیت ۷۰ میلیون متر مکعب در سال، سه واحد آب شیرین کن مورد نیاز خواهد بود.

انتخاب مسیر

در فاز یک این طرح، تا سیرجان و یزد مسیر انتقال آب تثبیت شده بود و در این طرح تنها خط لوله انتقال از یزد به صنایع اصفهان کشیده شد.

برای طرح انتقال آب به اصفهان ۲۰ مسیر مورد مطالعه قرار گرفت و به دلیل غلظت املاح کمتر آب در تنگه هرمز (در مقایسه با خلیج فارس)، گزینه برتر آبگیری از ساحل دریای عمان در استان هرمزگان و انتقال از مسیر استان‌های کرمان و یزد تشخص داده شد. همچنین این مسیر امکان دفع شورابه به آب‌های آزاد دریای عمان را داشت. پس از تکمیل مطالعات طرح و انجام ارزیابی‌های زیست‌محیطی، عملیات اجرایی طرح در شهریور ماه سال ۱۴۰۱ آغاز شد.

مشخصات فنی خطوط انتقال آب دریای عمان به اصفهان

طرح انتقال آب دریا به استان اصفهان در قالب دو فاز انجام می‌شود که در فاز نخست از ظرفیت نصب شده برای انتقال آب به سیرجان و یزد استفاده شده و ادامه مسیر به اصفهان لوله گذاری می‌شود و در فاز دوم یک خط لوله مستقل از تأسیسات آب شیرین کن سیریک به اصفهان کشیده می‌شود.

فاز اول طرح (خط ۳)

شامل انتقال ۷۰ میلیون متر مکعب آب شیرین سازی شده در مسیر ۵۲۰ کیلومتری از سیرجان تا اصفهان است و هزینه اجرای این فاز ۲۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است. طول کل این خط انتقال آب ۱۰۸۰ کیلومتر از ساحل شرق بندرعباس تا اصفهان می‌باشد.

فاز دوم طرح (خط ۶)

شامل انتقال ۲۰۰ میلیون متر مکعب از تأسیسات آب شیرین کن سیریک تا اصفهان به طول ۹۲۰ کیلومتر است که هزینه اجرای فاز دوم ۱۱۳ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان است و به منظور انتقال تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریای عمان تعریف شده‌است. طول مسیر این طرح ۴۳۴ کیلومتر است.

این خط به قطر ۲۰۰۰ میلی‌متر با ظرفیت انتقال ۶٫۴ مترمکعب بر ثانیه به همراه کلیه امکانات و تجهیزات لازم برای اجرا به طول ۹۲۰ کیلومتر از تأسیسات آب شیرین کن سیریک به اصفهان در مسیرهای انتقال آب موجود می‌باشد.

با انتقال آب دریا به اصفهان، آیا زاینده‌رود احیا می‌شود؟

به گزارش ایسنا، با بهره‌برداری از فاز نخست طرح انتقال آب دریا به فلات مرکزی، گامی مهم برای کاهش فشار بر زاینده‌رود و حذف وابستگی صنایع به منابع آبی این رودخانه برداشته شده است؛ اما احیای واقعی زاینده‌رود نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات تکمیلی در حوزه تأمین و مدیریت مصرف آب است.

در میانه بحران‌های پی‌درپی آبی که در دو دهه گذشته حیات زاینده‌رود را به رؤیایی محو در خاطره‌ جمعی مردم اصفهان بدل کرده، هر طرحی که رنگی از امید برای بازگشت آب به این شریان حیاتی داشته باشد، به سرعت در کانون توجه افکار عمومی و رسانه‌ها قرار می‌گیرد. همان‌گونه که طرح احیای دریاچه ارومیه در شمال‌غرب کشور روزی به چشم‌اندازی بزرگ برای پایان یک بحران زیست‌محیطی بدل شد، پروژه انتقال آب از دریا به اصفهان نیز از همان ابتدا با چشم‌اندازی مشابه و با هدف تأمین پایدار آب صنایع و کمک به احیای زاینده‌رود تعریف شد.

اگرچه این طرح در ابتدا بر انتقال آب از دریای عمان تمرکز داشت، اکنون خط لوله‌ای که از مسیر سیرجان به اصفهان کشیده شده و از منابع خلیج فارس تغذیه می‌کند، مراحل نهایی خود را پشت سر گذاشت و به بهره‌برداری رسید و در فاز اول، ۷۰ میلیون مترمکعب آب به اصفهان انتقال پیدا کرد. این گام بزرگ، از یک‌سو با استقبال مسئولان و امیدواری مردم استان همراه شده و از سوی دیگر، با نقدها و تردیدهایی در خصوص اثربخشی واقعی آن در حل بحران ساختاری زاینده‌رود روبه‌رو است.

واقعیت این است که زاینده‌رود تنها با یک پروژه یا یک خط انتقال آب احیا نمی‌شود. این رودخانه، همچون پازلی پیچیده و چند تکه است که برای جان گرفتن دوباره، نیاز دارد همه قطعاتش در جای درست خود قرار گیرند؛ از جمله پروژه‌های انتقال آب نظیر تونل‌های کوهرنگ و بهشت‌آباد گرفته تا ساماندهی مصارف کشاورزی، کنترل برداشت‌ها در بالادست، اصلاح الگوی کشت، بازنگری در تخصیص‌های بین‌حوضه‌ای و مشارکت فعالانه تمامی ذی‌نفعان؛ خط انتقال آب، تنها یکی از این قطعات هرچند مهم، اما ناکافی است. احیای زاینده‌رود زمانی به واقعیت نزدیک خواهد شد که این پازل پیچیده، با نگاه همه‌جانبه و اجماع ملی تکمیل شود؛ چراکه این رودخانه تنها با آب پر نمی‌شود، بلکه با اراده، تدبیر و مشارکت واقعی احیا می‌شود.

 پایان وابستگی صنایع به زاینده‌رود؛ آبی که از دریا می‌رسد

مهدی جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان با اعلام نهایی شدن مرحله نخست پروژه، آن را مهم‌ترین اقدام عملی در مسیر قطع وابستگی صنایع آب‌بَر این استان به منابع رودخانه زاینده‌رود عنوان کرده و در این باره اظهار می‌کند: با اجرای حدود ۸۰۰ کیلومتر خط انتقال، مخازن، ایستگاه‌های پمپاژ، شیرآلات و تجهیزات مربوطه، امکان انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب نمک‌زدایی‌شده از دریا به اصفهان فراهم شده است. وی تاکید کرده که این مقدار معادل مصرف کل صنایع بزرگ استان است.

وی با اشاره به نقش این طرح در جلوگیری از توسعه صنایع آلاینده، خاطرنشان کرد: به هیچ عنوان قرار نیست با این آب، توسعه جدیدی در حوزه صنایع آب‌بر و آلاینده پیرامون شهر اصفهان اتفاق بیفتد. استاندار همچنین وعده داد که پس از اتصال کامل صنایع به این خط، «ضرب‌الاجل قطع همه مصارف صنعتی از منابع سرزمینی»به اجرا درخواهد آمد.

حال با آغاز بهره‌برداری از این خط، ابتدا پالایشگاه اصفهان و صنایع شمال استان از این آب بهره‌مند می‌شوند و به‌تدریج دیگر صنایع بزرگ نیز به آن متصل خواهند شد.

آب دریا، مُسکن موقت 

در حالی‌که این طرح با عنوان انتقال آب از «دریای عمان» مطرح شده است، حامد یزدیان، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی، می‌گوید: آنچه اکنون اجرا شده، فاز دوم طرح اصلی و صرفاً انتقال آب از سیرجان به اصفهان است. به گفته وی، منبع فعلی آب پروژه، بخشی از آبی است که استان‌های یزد و کرمان از خلیج فارس دریافت می‌کنند و به‌صورت موقت ۷۰ میلیون مترمکعب از این آب به سیرجان انتقال یافته و اصفهان آن را خریداری می‌کند.

یزدیان با تاکید بر اینکه انتقال آب از خلیج فارس در این مرحله، کمکی به احیای زاینده‌رود نمی‌کند، می‌افزاید: این صرفاً یک اقدام اقتصادی برای کسانی است که آب را از خلیج فارس آورده‌اند و اکنون باید سالانه مبلغی قابل توجه برای خرید این آب پرداخت شود.

به گفته این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، آب صنایع تاکنون از منابع زیرزمینی تأمین می‌شده که باعث افت سفره‌های آب و پدیده فرونشست شده است. از این‌رو انتقال آب از دریا، اگرچه هزینه‌بر است، اما می‌تواند جایگزین مناسبی برای برداشت‌های غیرمجاز و پرخطر فعلی باشد.

بدون مهار اضافه‌برداشت‌ها، زاینده‌رود احیا نمی‌شود

با وجود تأکید مسئولان بر نقش این پروژه در کاهش فشار به زاینده‌رود، کارشناسان معتقدند که احیای واقعی این رودخانه تنها در صورتی ممکن خواهد بود که مصارف آب در حوضه بالادست مهار شود. یزدیان با اشاره به برداشت غیرمجاز ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب برای توسعه باغات بادام و هلو در سال‌های اخیر گفت: این باغات هیچ‌کدام حقابه ندارند. تا زمانی که این اضافه‌برداشت‌ها کنترل نشود، انتظار جاری شدن دائمی آب در زاینده‌رود، واقع‌بینانه نیست.

وی تأکید کرد که اجرای پروژه‌های مکمل مانند پروژه «ماندگان» و کوهرنگ ۳ در کنار اعمال مدیریت مصرف، لازمه احیای پایدار زاینده‌رود است.

هر پروژه تنها یک قطعه از پازل احیای زاینده‌رود است

سجاد انتشاری، دبیر هیئت اندیشه‌ورز آب بنیاد نخبگان اصفهان انتقال آب دریا به صنایع را  اقدامی فوری برای کاهش فشار بر زاینده‌رود می‌داند و می‌گوید: با اجرای این پروژه، صنایع از زاینده‌رود جدا می‌شوند و هم به حفظ آب کمک می‌شود و هم از اتهامات افکار عمومی کاسته می‌شود.

وی معتقد است، این طرح تنها یکی از قطعات پازل احیای زاینده‌رود است و پروژه‌هایی مانند کوهرنگ ۳، ماندگان و مدیریت مصرف باید هم‌زمان اجرا شود. همچنین  اقدامات تکمیلی در بالادست (اصلاح سر دهانه‌ها) و پایین‌دست (کنترل چاه‌ها) نیز در حال انجام است، که امید می‌رود با اجرای همه این اقدامات، امکان جاری شدن دائمی زاینده‌رود فراهم شود.

 چشم‌اندازی روشن‌تر برای زاینده‌رود، با احتیاط و تدبیر

با بهره‌برداری از فاز نخست طرح انتقال آب دریا به فلات مرکزی، گام مهمی در مسیر کاهش فشار بر منابع محدود زاینده‌رود برداشته شد. این پروژه، که از آن به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های انتقال آب کشور یاد می‌شود، قرار است نیاز صنایع بزرگ به آب را از زاینده‌رود حذف کرده و مسیر تأمین آن را به منابع پایدارتر متصل کند.

اما کارشناسان بر این باورند که اگرچه این گام، اقدامی مؤثر و قابل تقدیر است، اما تنها بخشی از راه نجات زاینده‌رود را تشکیل می‌دهد. مسائلی مانند توسعه بدون برنامه باغات، چاه‌های غیرمجاز و غیره همچنان از چالش‌های جدی رودخانه به‌شمار می‌روند.

در چنین شرایطی، طرح انتقال آب دریا اگر با سایر پروژه‌های تأمین آب مانند کوهرنگ۳ و ماندگان و نیز اقدامات مدیریت مصرف همراه نشود، نمی‌تواند به تنهایی به جاری شدن دائمی زاینده‌رود منجر شود. از سوی دیگر، قطع مصرف صنایع از رودخانه، می‌تواند در تعدیل نگاه عمومی نسبت به نقش صنعت در بحران زاینده‌رود مؤثر باشد؛ موضوعی که در سال‌های اخیر بارها محل مناقشه بین استان‌ها بوده است.

در مجموع، اجرای این پروژه را می‌توان گامی روبه‌جلو و نشانه‌ای از عزم مدیریت استان برای ایجاد توازن در منابع و مصارف دانست. با این‌حال، تداوم این مسیر نیازمند هم‌افزایی ملی، حمایت‌های بین‌بخشی و نظارت‌های دقیق‌تر بر مصرف و تخصیص آب است تا بتوان به احیای پایدار زاینده‌رود امیدوار بود.