فیلم / فریبا نادری وقتی تصمیم می گیرد منفور شود: من از اون پولدار ادایی‌ها هستم!... / برای ما زعفرانیه‌نشنین‌ها، ونک، پایین محسوب می‌شود ...

در روزهای گذشته، بخشی از گفتگوهای فریبا نادری در یکی از برنامه‌های اینترنتی پرطرفدار، که معمولاً قسمت‌هایی از آن در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، باعث ایجاد بحث و جو متقابلی شد. این گفتگو که بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی واکنش‌هایی عمدتاً منفی به آن نشان دادند، شامل اعلام نظر او درباره رابطه دوستی‌اش با نرگس محمدی - بازیگر - بود. او با لحنی که تلاش می‌کرد جنبه طنزآمیز داشته باشد، به تفاوت‌ها بین محل سکونتشان اشاره کرد و گفت: «من از اون پولدار ادایی‌ها هستم، اما برایم این‌طور نیست که اختلاف مالی رفاقت تحت تأثیر قرار بده، ما در زعفرانیه زندگی می‌کنیم اما ونک که پایین‌تر از ماست، برای ما پایین محسوب می‌شود.» این اظهارات، علی‌رغم تلاش مجری برنامه برای حفظ جنبه طنز، به طرز قابل‌توجهی به اثبات تفاوت میان مناطق بالاشهری و پایین‌شهری پرداخته و ارزش‌دهی به بالاشهری بودن در آن مشهود بود. چنین سخنانی که شاید در گفتگوی روزمره بی‌اهمیت جلوه کنند، در شبکه‌های اجتماعی به سرعت به نشانه‌ای از خودبرتر پنداری و فخر فروشی تبدیل شدند و روزها موضوع داغ گفت‌وگوها بودند.

ایرانشهر و معناهای اجتماعی

تهران به‌طورکلی به محلی تبدیل شده است که خیابان‌ها و مناطق شهری فقط برای رفت‌وآمد نیستند، بلکه هرکدام نشان دهنده‌ی یک معنای اجتماعی متفاوت‌اند. در تهران هر منطقه نمایانگر الگوی اقتصادی، سبک زندگی و شکل ارتباطات اجتماعی افراد ساکن در آن منطقه است. از محله‌های شمالی همچون زعفرانیه و الهیه گرفته تا جنوب شهر مانند نظام‌آباد، هر کدام در اذهان مردم بار ارزشی منحصر به فردی دارند و شکاف میان این مناطق نمایانگر طبقات اجتماعی مختلف است. موضوعاتی مانند اشاره به سکونت در یکی از این مناطق به‌ویژه وقتی که از سوی افراد مشهور مطرح می‌شود، دیگر صرفاً گزینه‌ای جغرافیایی نیست بلکه نوعی نمایش موقعیت اجتماعی تلقی می‌شود. به همین دلیل است که کوچکترین حرفی درباره این دوگانه حتی اگر در قالب طنز مطرح شود، واکنش‌های اجتماعی بسیاری را در پی دارد.

شهرت منفی برای فریبا نادری

اظهارات فریبا نادری درباره «زعفرانیه» و «ونک» بیش از یک بیان ساده بود و ذهنیت اجتماعی خاصی را بازنمایی کرد که در فرهنگ شهری ایرانگاه مورد نقد قرار گرفته است. وقتی یک چهره شناخته‌شده در برابر دوربین و دیدگان جمعی، خود را از برخی افراد جدا می‌کند، این حس تبعیض طبقاتی به وضوح منتقل می‌شود و به شکل ملموسی به تصویر اشتباه بالاشهری‌ها و پایین‌شهری‌ها دامن می‌زند.

واکنش سریع و پرشور کاربران شبکه‌های اجتماعی تنها به خاطر انتقاد از یک بازیگر نبود، بلکه از حساسیت جامعه نسبت به نشانه‌های تبعیض و اختلافات اجتماعی ریشه می‌گرفت. تجربه مشکلات اقتصادی و شکاف طبقاتی بسیاری از مردم باعث شده موضوعات مربوط به فخرفروشی، حتی اگر با لحنی طنز مطرح شوند، به‌سرعت نقد شوند و توجه‌ها را به خود جلب کنند. این موضوع برای نادری با سرعت زیادی تبدیل به موجی از انتقاد‌ در فضای مجازی شد. او که سابقه دریافت سیمرغ جشنواره فیلم فجر را دارد، حالا با بحرانی روبه‌رو شده که قدری از درخشش جدید او کاسته است.

نوکیسگی و فرهنگ نمایش

چنین سخنان و طعنه‌هایی از سوی افراد مشهور، بازتاب دهنده یک ذهنیت اجتماعی خاص است که سبک زندگی بالاشهری را برتر و قابل تظاهر می‌داند. این طرز نگاه که گاه تعمداً با عنوان طنز بیان می‌شود، در واقع به دنبال نشان دادن تمایز اجتماعی است؛ پدیده‌ای که در فرهنگ عمومی ایران با اصطلاح «نوکیسه‌گی» نامیده می‌شود. این رویه، تنها به شوخی‌های نادری محدود نشد و در بخش‌های دیگری از گفت‌وگو، به تعریف خاطراتی درباره زندگی مرفه و جابه‌جایی میان محله‌ها پرداخت، که مبین همان ذهنیت فاصله طبقاتی بود. حتی تلاش نادری برای کم‌رنگ کردن این معنا با اشاره به زندگی مادربزرگش در محله مولوی نیز در پایان با یک جمله دیگر از سوی خودش در جهت خلاف آن حرف‌ها به نظر می‌رسد.

مرزی حساس میان بالاشهر و پایین‌شهر

در جامعه‌ای که شکاف اقتصادی و تفاوت‌های فرهنگی میان مناطق مختلف به چشم می‌خورد، هر سخنی درباره این تقسیم‌بندی، تفاوت‌گذاری طبقاتی را در ذهن مخاطبان ایجاد می‌کند. این موضوع باعث شد کاربران علاوه بر رد اظهارات نادری، به جنبه‌های دیگر زندگی او نیز توجه کنند و انتقادات‌شان را متوجه موضوعات شخصی او کنند. این نشانگر اهمیت کلمات در شکل‌گیری برداشت عمومی و میزان تأثیرگذاری آن است.

درسی مهم برای افراد معروف

این ماجرا تأکیدی بر اهمیت سخنان در رسانه‌ها بود. اگرچه برخی از کاربران تلاش نادری برای صداقت در معرفی شخصیت خود را ستودند، اما بسیاری نیز به این نتیجه رسیدند که چنین اظهاراتی می‌تواند به اشتباه به عنوان الگوهای رفتاری اجتماعی در جامعه تقلید شود. افراد شناخته‌شده می‌بایست به تاثیر کلمات خود، به‌خصوص در برنامه‌هایی با مخاطب بالا و جوان، توجه ویژه‌ای داشته باشند. سخنان آن‌ها نه تنها می‌تواند بر وجهه حرفه‌ای‌شان تأثیر بگذارد بلکه در افکار عمومی جامعه نیز تغییر و تأثیرات مختلفی برجای گذارد.