برندگان و بازندگان احتمالی در صورت بسته شدن تنگه هرمز

 تهدید به بستن تنگه هرمز به عنوان یکی از آبراه‌های استراتژیک جهان، از قدیمی‌ترین تهدیدهای ایران در پاسخ به اعمال فشارهای سیاسی و امنیتی است. تهدیدی که سال‌ها قبل شاید حرکتی به ضرر کشورهای غربی بود اما امروز نتیجه آن متفاوت از سال‌های قبل است.

به گزارش فرارو، تهدید به انجام این اقدام هر چند مدت یک بار از سوی برخی مقامات رسمی، تحلیلگران و رسانه‌هایی مانند کیهان مطرح می‌شود. اخیراً نیز یعقوب رضازاده عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت «اگر دشمنان اجازه فروش نفت ایران را ندهند، ما نیز اجازه عبور از تنگه هرمز را نخواهیم داد.» در این گزارش ابعاد امنیتی و سیاسی این اقدام را بررسی خواهیم کرد.

آغاز جنگ در خلیج فارس

انسداد مسیر کشتی‌ها در تنگه هرمز، از طریق اقدامات نظامی ممکن است. سناریوهای مختلفی نیز برای آن مطرح می‌شود که هدف گرفتن چند فروند کشتی به وسیله پهپاد و موشک یا انهدام آن‌ها به وسیله مین‌های دریایی، دو سناریوی اصلی هستند. با توجه به این که تمام عرصه تنگه قابل کشتیرانی نیست، دو کانال به عرض ۳ کیلومتر برای ورود و خروج کشتی‌ها از تنگه در نظر گرفته شده است. تمام این مسیر قابل دریانوردی نیز در تیررس ایران قرار دارد. در نتیجه هر کدام از این سناریوها، کشتی‌های منهدم‌شده در کانال‌های قابل تردد این مسیر را مسدود می‌کنند. چرا که عمق تنگه هرمز از ۹۰ تا نهایتاً ۱۱۰ متر متغیر است.

تنگه هرمز یکی از پرترافیک‌ترین آبراه‌های جهان محسوب می‌شود

بستن تنگه هرمز همیشه به عنوان آخرین گزینه مطرح می‌شد. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، ایران علاوه بر این که بازار انرژی را با چالش مواجه می‌کند، خود را با کشورهای خلیج فارس، چین، هند و ایالات متحده آمریکا درگیر می‌کند. علت این درگیری نیز متفاوت است. بخشی از کشورها صادرکننده از خلیج فارس، بخشی واردکننده از خلیج فارس و بخشی نیز مانند آمریکا، بیشتر در حوزه افزایش قیمت نفت خسارت می‌بینند تا میزان واردات. نکته این که ایران از حداقل ۵ سال قبل در حال تلاش برای بازسازی روابط از دست رفته خود با کشورهای جنوب خلیج فارس است.

کدام صادرکنندگان وابستگی بیشتری به تنگه هرمز دارند؟

انسداد تنگه هرمز صادرات نفت و میعانات کشورهای خلیج فارس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. عربستان، امارات، قطر، عراق، کویت و ایران از این منطقه برای صادرات نفت از طریق دریا استفاده می‌کنند. از چند سال قبل، کشورهای خلیج فارس برای کاهش وابستگی خود به تنگه هرمز مشغول دور زدن آن و احداث خطوط انتقال نفت هستند. امارات، عراق و عربستان در این مسیر پیشرو محسوب می‌شوند. برای مثال عربستان تلاش می‌کند با تکمیل خطوط مخابرات نفتی خود، نفت، محصولات پتروشیمی و میعانات را از شرق این کشور به غرب و در ساحل دریای سرخ منتقل می‌کند.

امارات یک خط لوله در طول مرز مشترک خود با عمان دارد که مسیر انتقال نفت به بندر الفجیره دریای عمان است و تنگه هرمز را دور می‌زند. عراق نیز نفت میدان‌های شمالی خود در کرکوک را به بندر جیحان ترکیه منتقل می‌کند. حتی ایران هم در تلاش است با ساخت یک خط لوله از گوره به جاسک نفت خود را از دریای عمان صادر کند که هنوز این خط مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. عمان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود نیازی به تنگه هرمز ندارد. طرح‌های دور زدن تنگه هرمز همچنان از سوی کشورهای جنوب خلیج فارس به صورت جدی پیگیری می‌شود هرچند ظرفیت فعال آن‌ها با ظرفیت اسمی متفاوت است.

چین، اروپا یا آمریکا؟

باز بودن تنگه هرمز اثر مهمی بر امنیت بازار انرژی در جهان دارد. برآوردها نیز می‌گوید در صورتی که این انسداد به وجود بیاید، امکان افزایش چند برابری (از ۲ تا ۵ برابر) قیمت نفت وجود دارد. نکته جالب توجه این که در میان پنج کشور اول واردکننده نفت خام، بیشترین ضرر از انسداد تنگه هرمز متوجه چین و سپس هند خواهد شد. ابتدا باید به این فهرست از واردکنندگان نفت خام و کشورهای تامین‌کننده اصلی‌شان دقت کنیم. ترتیب این کشورها بر اساس میزان واردات نفت مرتب شده است:

۱. چین: روسیه، عربستان، مالزی (بخشی از نفت مالزی در واقع نفت ایران است)، عراق، عمان، امارات متحده عربی

۲. آمریکا: کانادا، مکزیک، عربستان سعودی، عراق، برزیل، کلمبیا

۳. هند: روسیه، عراق، عربستان، امارات

۴. کره جنوبی: عربستان، امارات، آمریکا، قزاقستان، کویت، قطر

۵. ژاپن: آمریکا، عربستان، امارات، استرالیا

بحران انرژی ابتدا اثر خود را در حوزه تامین نفت، بر اقتصاد کشورهای آسیایی نشان می‌دهد که در راس آن‌ها نیز چین قرار دارد. چرا که بر اساس آمارهای سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴ درصد واردات نفت خام چین از خاورمیانه انجام می‌شود. در حوزه افزایش قیمت نفت، جهان با این مسئله درگیر خواهد شد و کشورهای صنعتی واردکننده، به صورت ویژه‌ای درگیر این مسئله می‌شوند. تاثیرپذیری آمریکا نیز بیشتر در این حوزه است. چرا که ۶۰ درصد نفت وارداتی آمریکا از کانادا تامین می‌شود، سپس مکزیک با ۷ درصد در جایگاه دوم، عربستان با ۴ درصد و عراق با ۳ درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. در حوزه کشورهای صادرکننده هم تمام کشورهای خلیج فارس با مسئله امنیتی مواجه خواهند شد که موضوعی جداگانه است. منبع اصلی خرید نفت خام یا تصفیه شده کشورهای اروپایی نیز آمریکا و نروژ هستند و سپس کشورهای خاورمیانه در رتبه‌های پایین‌تر قرار می‌گیرند.

برنده کیست؟

کشورهای صادرکننده نفت که وابستگی به خلیج فارس ندارند، برندگان اصلی این اقدام هستند. در صدر این کشورها نیز روسیه قرار دارد. روسیه که از زمان قرار گرفتن تحت تحریم‌های نفتی با چالش‌هایی مشابه ایران روبرو شده، در حال حاضر در بازار فروش نفت با تخفیف و از طریق ناوگان سایه رقیب ایران محسوب می‌شود. افزایش قیمت نفت از یک سو و از دست رفتن بازار کشورهای خلیج فارس از جمله ایران، موقعیت خوبی برای روسیه ایجاد خواهد کرد.

خطوط ذخیره‌سازی و انتقال نفت روسیه به چین  - ۲۰۲۲