روزی که پسربچه‌ها مرد بازگشتند/ چرا 10 هزار اسیر عراقی از ایران نرفتند؟

امروز پس از گذشت بیش از ۳۴سال، آزادگان به عنوان گنجینه‌های زنده دفاع مقدس ، نقش بی‌بدیلی در انتقال ارزش‌های انقلاب به نسل جوان دارند. خاطرات آنان از دوران اسارت، سرشار از درس‌های مقاومت، پایمردی و وفاداری به آرمان‌های اسلامی است.

۲۶ مرداد تنها یک روز تقویمی نیست، بلکه نمادی زنده از پیروزی اراده و ایمان بر تاریکی‌هاست. آزادگان با بازگشت خود ثابت کردند که عشق به وطن می‌تواند بر هر سختی غلبه کند. امروز بر عهده ماست که با پاسداشت یاد این عزیزان، راه آنان را تداوم بخشیم.

تبادل اسرای ایرانی و عراقی 

بازگشت آزادگان به میهن، دو هفته پس از اشغال نظامی کویت توسط ارتش صدام و دو روز پس از آن صورت گرفت که صدام در نامه‌ای به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی- رئیس‌جمهور وقت ایران - بار دیگر عهدنامه ۱۹۷۵ الجزیره را پذیرفت و به شرایط ایران برای پایان جنگ تسلیم شد و از جمله قول عقب‌نشینی از مرزهای ایران و آزادسازی اسیران ایرانی را داد. به دنبال تبادل این نامه و پاسخ آن بود که توافق نهایی برای پذیرش آتش‌بس در سرتاسر مرزهای مشترک دو کشور ایران و عراق صورت عملی به خود گرفت. البته ناگفته نماند که اتخاذ چنین رویکردی مخصوصا از سوی رژیم بعث عراق ناشی از الزامات ضروری و ذاتی گشایش و شروع جنگ در جبهه کویت بود. 

دیوانه بغداد که از حمله به خاک پاک ایران طرفی بر نبسته بود، جهت برآوردن امیال جاه‌طلبانه خود و نیز جهت غلبه بر ناکامی‌های خود در جنگ با ایران اسلامی، خاک کشور کوچک همسایه‌اش - کویت - را به توبره کشید. این واقعه ضرورتی انکارناپذیر در توافق نهایی عملیاتی کردن آتش‌بس و تبادل اسرای ایرانی و عراقی  بود. 

نخستین گروه اسرا از عراق به ایران بازگشتند

مرداد سال ۱۳۶۹ ناگهان خبری تمام شهرهای ایران را درنوردید؛ اسرای جنگ تحمیلی صدام علیه ایران در حال بازگشت به وطن هستند.

۲۶ مرداد، نخستین گروه اسرا از عراق به ایران بازگشتند. توافق برای تبادل اسرا سه سال پس از آتش بس میان ایران و عراق صورت گرفت. این گروه از مرز رسمی خسروی در شهرستان قصرشیرین در غرب کرمانشاه وارد ایران شدند و در شهرهای مختلف مورد استقبال مردم قرا گرفتند.

اسرای سرافراز ایرانی از چند نقطه مرزی با تشریفات وارد کشور شدند و نخستین واکنش آنان بوسه بر خاک ایران و ریختن اشک شوق بود.

در میان اسرای جمهوری اسلامی و دشمن تفاوت‌های مختلفی وجود داشت و مهم‌ترین تفاوت این بود که همه‌ اسرای رژیم بعث نظامی بودند، اما بیشتر اسرای میهن ما بسیجی‌های نوجوان و جوان بودند و از شهدای شاخص آزاده نیز می‌توان به شهید لشگری و شهید ابوترابی فرد اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین برنامه‌های آزادگان زیارت مرقد مطهر حضرت امام خمینى (ره) و هم‌چنین بیعت با مقام معظم رهبری حضرت آیت ‌الله خامنه ‌اى بود که بسیاری از آن‌ها در زمان رسیدن به مرقد امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی بسیار ناراحت بودند و بابت از دست دادن پدر و پیر جماران خود اشک می‌ریختند.

چرا ۱۰ هزار اسیر عراقی از ایران نرفتند؟

یک ماه «مبادله بزرگ اسرای ایران و عراق» انجام شد و حدود ۳۸ هزار ایرانی به کشور بازگشتند. در مقابل ۴۰ هزار عراقی هم بودند که موقع تبادل اسرا وضعیت‌شان این‌طوری بود: حدود ۷ هزار و ۵۰۰ نفرشان به‌صورت رسمی و کتبی به صلیب سرخ اعلام کردند که به کشورشان بازنمی‌گردند. ۳ هزار نفر هم اعلام نکردند که بازنمی‌گردند، ولی باز‌نگشتند.

چرا؟ دلیلش این بود: «مجذوب انصاف و محبت ایرانی‌ها شده بودند... در اردوگاه‌ها به مسائل روحی و جسمی اسرا توجه ویژه‌ای می‌شد و کمیته‌هایی تشکیل شد که عبارت بودند از کمیته فرهنگی، کمیته بهداشت و درمان، کمیته کار و غیره. از جمله اقدامات کمیته فرهنگی سوادآموزی به حدود ۲۰ هزار نفر از اسیران بی‌سواد در نهضت سوادآموزی اردوگاه‌ها بود. علاوه‌بر آن ۹۶۰ نفر از اسرای عراقی حافظ کل قرآن و ۶ هزار نفرشان حافظ بخشی از قرآن کریم شدند. همچنین ۱۳۴ هزار جلد کتاب میان آن‌ها توزیع شد...

اسرا در کلام امام (ره) و رهبری

رهبر کبیر انقلاب درباره اسرا و آزادگان تعبیرات زیبایی دارند. ایشان اسرا را سرود آزادی دانسته و می‌گویند: «اسرا در چنگال دژخیمان خود سرود آزادی‌اند و احرار جهان آن را زمزمه می‌کنند. مفقودین عزیز، محور دریای بیکران خداوندی‌اند و فقرای ذاتی دنیای دون در حسرت مقام والایشان در حیرتند.» ایشان همچنین از مادران اسرا چنین یاد می‌کنند: «در اقدام شریف مادران بزرگواری که در دامن‌های مطهر خود چنین فرزندانی را تربیت کرده‌اند، چه می‌توان نثار کرد؟ و برای اسیرانی که در زندان‌های مخوف دشمن، شجاعانه بر سر دشمنان بشریت فریاد می‌کشند، چگونه توان تعظم نمود؟ »

مقام معظم رهبری درباره آزادگان چنین گفته‌اند: «یکی از چیزهایی که شما را، دل‌هایتان را زنده نگه می‌داشت، ‌پرامید نگه می‌داشت، یاد آن چهره و روحیه پرصلابت امام عزیزمان بود. آن بزرگوار هم خیلی به یاد اسرا بودند. حال پدری را که فرزندانش به این شکل از او دور شده باشند، راحت می‌شود فهمید... مساله اسارت طولانی فرزندان این ملت به نوبه خود امتحان دیگری بود که ملت ما با موفقیت آن را به انجام رسانده و اسرای ما همانند ملت ایران از خود آزادمردی نشان دادند و سرانجام با موفقیت و سرافرازی به وطن بازگشتند... شما در دوران اسارت شرایط سختی را گذراندید، اما در عین حال با حفظ دین و اعتقادات و دلبستگی خود به اسلام، امام و انقلاب موجب افتخار و آبرومندی ملت خود در برابر دشمن شدید.