ایران در آستانه بحران آبی؛ سدهای تهران فقط 12 درصد آب دارند و 57 درصد ظرفیت سدهای کشور خالی!

به گزارش خبرنگار اقتصادی رکنا، وضعیت منابع آبی کشور نگران‌ کننده است و نشانه‌ های هشدار از یک بحران کم‌ سابقه در تاریخ معاصر ایران به چشم می‌خورد. در حالی که به میانه تابستان 1404 نزدیک می‌ شویم، میزان ذخیره آب در سدهای چهارگانه تأمین‌ کننده آب شرب تهران تنها به 12 درصد رسیده است؛ عددی بسیار پایین‌ تر از میانگین 60 تا 70 درصدی در سال های نرمال.

بررسی وضعیت کلی سدهای بزرگ مخزنی کشور نیز وضعیت مشابهی را نشان می‌ دهد. 19 سد مهم کشور که تأمین‌ کننده بخش قابل توجهی از آب شرب، کشاورزی و صنعت هستند، هم‌ اکنون کمتر از 20 درصد ظرفیت دارند. این به معنای خالی بودن بیش از 80 درصد ظرفیت ذخیره‌ سازی در این سدها است.

طبق آمار رسمی، تا یازدهم مرداد ماه امسال، 23.2 میلیارد مترمکعب آب وارد سدهای کشور شده، درحالی که در زمان مشابه سال قبل، این رقم 40.2 میلیارد مترمکعب بود؛ یعنی کاهشی 42 درصدی. خروجی آب سدها نیز برای مصارف مختلف 25.5 میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال گذشته 21 درصد کاهش داشته است.

وضعیت بحرانی سدهای تهران و انفعال وزارت جهاد کشاورزی!

پنج سد مهم تهران و کرج که تأمین‌ کننده آب شرب پایتخت هستند، اکنون در وضعیت بحرانی قرار دارند. تنها 20 درصد از ظرفیت مخازن این سدها پر است. میزان آب موجود در این پنج سد نسبت به سال قبل 266 میلیون مترمکعب کاهش یافته است. درحالی که سد کرج روزانه حدود 10 مترمکعب در ثانیه آب برای شرب رهاسازی می‌ کند، تنها 56 میلیون مترمکعب آب در آن باقی مانده و به لحاظ ایمنی باید حداقل 30 میلیون مترمکعب آن حفظ شود، زیرا پایداری سد به خطر می‌ افتد.

برداشت‌ های بی‌ رویه آب از نهرهای کشاورزی در بالادست سدهای لتیان و کرج (حدود 3 تا 3.5 میلیون مترمکعب در سال) نیز به بحران دامن زده است.

وزارت جهاد کشاورزی، به عنوان یکی از متولیان اصلی مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی صرفا نظاره گر است. این درحالی است که نیاز به مداخله فوری، نظارت بر مصارف، اصلاح الگوی کشت و آموزش کشاورزان بیش از هر زمان دیگری احساس می‌ شود. بهره‌ گیری از روش‌ های نوین آبیاری و حذف کشت محصولات آب بر در مناطق بحرانی از جمله اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد.

راهکارهای پیشنهادی برای عبور از بحران

با توجه به تجربه کشورهای دیگر در مواجهه با کم‌ آبی، ایران می‌ تواند از راهکارهای جهانی استفاده کند.

1. مدیریت تقاضا به جای توسعه منابع: کشورهایی مانند استرالیا با تمرکز بر کاهش مصرف و ارتقای بهره‌وری به جای ساخت سدهای بیشتر، توانسته است از بحران‌ های آبی عبور کند.

2. توسعه تصفیه و بازچرخانی فاضلاب: کشورهایی چون سنگاپور تا 40 درصد آب مورد نیاز خود را از فاضلاب تصفیه‌ شده بازیافتی تامین می کند. این راهکار به‌ ویژه برای مصارف صنعتی و فضای سبز بسیار کارآمد است.

3. کاهش تلفات شبکه آب شهری: در ایران تلفات و هدررفت آب در شبکه‌ های شهری بسیار بالا است و در برخی شهرها بیش از 30 درصد است. نوسازی شبکه توزیع یک ضرورت فوری برای کاهش هدررفت منابع است.

4. تغییر الگوی مصرف: از کمپین‌ های عمومی برای کاهش مصرف گرفته تا اصلاح تعرفه‌ها، کشورهایی چون آفریقای جنوبی نشان داده‌اند که مدیریت مصرف خانگی و صنعتی می‌ تواند در کوتاه‌ مدت اثربخش باشد.

5. استفاده از منابع غیرمتعارف: در مناطق خشک، کشورهایی مانند عربستان و امارات به شیرین‌ سازی آب دریا با استفاده از انرژی تجدیدپذیر روی آورده‌اند. البته این روش هزینه‌ بر است و نیاز به سرمایه‌ گذاری بلندمدت دارد.

جدول مهم از وضعیت سدهای کشور

گزارش هفتگی شاخص‌ های مهم آب (بارش‌ ها و سدها) در ایران تا تاریخ 11 مرداد 1404 حاکی از آن است که کشور با کاهش ورودی و خروجی سدها مواجه است که نشان‌ دهنده کاهش بارش‌ ها و منابع آبی است. حجم آب ذخیره‌ شده هم کاهش یافته که خطر برای تأمین آب شرب، کشاورزی و برق را افزایش می‌دهد. اکثر سدهای کشور با کاهش ذخایر آبی مواجه هستند. وضعیت در استان‌ های جنوبی، مرکزی و شرقی (خوزستان، فارس، کرمان، خراسان) به‌ مراتب بحرانی‌ تر است. تداوم خشکسالی، کاهش بارندگی، افزایش مصرف و نبود مدیریت بهینه از دلایل اصلی این وضعیت هستند.