ایران در آستانه خشکسالی دائم/ ۵۶ سال سقوط بارش‌ها از دهه ۴۰ تا امروز + جدول

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بارش‌های کشور در ۵۶ سال اخیر تصویری واضح از روندی مدیریت ناکارآمد در این عرصه ارائه می‌دهند؛ روندی که نشان می‌دهد ایران از دهه ۴۰ شمسی، آرام آرام وارد یک بحران آبی گسترده شده و تصمیم‌گیری‌های به موقع برای جلوگیری از تشدید آن به تعویق افتاده است.

میانگین نرمال بارش کشور در این بازه، ۲۳۴.۹ میلی‌متر بوده است؛ اما سال‌ها و دهه‌های متعدد شاهد مقادیر بسیار کمتر یا بیشتر از این میانگین بوده‌اند، بی‌آنکه تدابیر ملی و سازوکارهای مدیریتی هماهنگ برای مقابله با بحران شکل بگیرد.

دهه ۴۰،نقطه شروع بحران آبی ایران است

دهه ۴۰، دهه‌ای بود که می‌توان آن را نقطه شروع بحران آبی ایران دانست. از سال آبی ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۹، به جز سال‌های معدودی، بارش‌ها زیر نرمال بوده‌اند. یعنی سال آبی ۱۳۴۴ با تنها ۱۱۹.۷ میلی‌متر کم‌بارش‌ترین سال ثبت شده در ۵۶ سال اخیر است.سال آبی ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ تنها نقاط امید با بارش‌های ۳۶۰ و ۲۷۵.۳ میلی‌متر بودند.

این دهه به وضوح نشان داد که کشور در معرض یک نوسان شدید اقلیمی است و پایه‌های بحران خشک‌سالی در آن زمان شکل گرفت. اگر دولت و دستگاه‌های مرتبط در همان زمان به مدیریت منابع آب، ساخت سدهای کوچک و متوسط با توجه به میانگین بارش و سیاست‌های صرفه‌جویی و ذخیره‌سازی آب پرداخته بودند، امروز بخش قابل توجهی از تنش‌های آبی قابل پیشگیری بود.

دهه ۵۰ و ۶۰ و  هشدارهای جدی درباره روند خشک شدن منابع آبی کشور بود

دهه ۵۰ و ۶۰ با نوسانات بارشی همراه بود؛ سال‌های پر بارشی مانند ۱۳۵۰ و ۱۳۵۴ نشان می‌داد که ایران هنوز ظرفیت دریافت آب بیشتر را دارد، اما سال‌هایی مانند ۱۳۵۱ و ۱۳۶۷ که بارش‌ها زیر نرمال بودند، هشدارهای جدی درباره روند خشک شدن منابع آبی کشور بود. دهه ۶۰ به رغم برخی سال‌های پربارش، مانند ۱۳۶۰ با ۲۵۴.۱ میلی‌متر و ۱۳۶۶ با ۲۷۲.۵ میلی‌متر، دهه‌ای پرچالش از نظر نوسان‌های شدید بارشی بود.

دهه 70،سال آبی ۱۳۷۱ با ۳۷۵ میلی‌متر رکورددار پربارش‌ترین سال آبی طی ۶۳ سال اخیر شد

دهه ۷۰ ترکیبی از سال‌های پربارش و کم‌بارش بود. سال آبی ۱۳۷۱ با ۳۷۵ میلی‌متر رکورددار پربارش‌ترین سال آبی طی ۶۳ سال اخیر شد. در عین حال، دهه ۷۰ سال‌هایی مانند ۱۳۷۸ با ۱۴۰.۹ میلی‌متر و ۱۳۷۹ با ۱۷۲.۱ میلی‌متر را تجربه کرد که نشان می‌داد روند خشک‌سالی پایدار شده است. این دهه فرصتی طلایی بود تا با ذخیره‌سازی منابع، ایجاد سدهای کوچک و توسعه سیستم‌های آبیاری بهینه، کشور خود را برای دهه‌های آینده آماده کند؛ اما اقدامات لازم صورت نگرفت.

دهه ۸۰، فرصتی موقتی برای بازسازی منابع آبی و برنامه‌ریزی بلندمدت بود

دهه ۸۰ به جز سال آبی ۱۳۸۶ با ۱۲۹.۳ میلی‌متر، همگی در محدوده ۲۰۰ میلی‌متر و نزدیک یا بالای نرمال قرار داشتند. این دهه فرصتی موقتی برای بازسازی منابع آبی و برنامه‌ریزی بلندمدت بود، اما به دلیل کم‌توجهی به تغییرات اقلیمی و مصرف بی‌رویه منابع، این فرصت به سرعت از دست رفت.

دهه ۹۰،دهه‌ای که هشدارهای جدی خشکسالی در تمام کشور شنیده شد

دهه ۹۰ نشان‌دهنده شروع روند کاهشی پایدار بارش‌هاست. اگرچه سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ با بیش از ۳۰۰ میلی‌متر بارش امیدبخش بودند، اما اکثر سال‌های دهه در محدوده زیر نرمال و نزدیک به آن قرار داشتند. این دهه عملاً دهه‌ای بود که هشدارهای جدی خشکسالی در تمام کشور شنیده شد و باز هم هیچ برنامه جدی ملی و هماهنگ برای مقابله با بحران آب اتخاذ نشد.

دهه ۱۴۰۰ دهه ای که نشان داد  کشور وارد مرحله‌ جدی بحران آب شده است

دهه ۱۴۰۰ بحران را آشکار کرد. سال آبی ۱۴۰۰ با ۱۷۴.۴ میلی‌متر، سال آبی ۱۴۰۱ با ۱۹۱.۷ میلی‌متر، سال آبی ۱۴۰۳ با ۱۴۲.۱ میلی‌متر ، همگی زیر نرمال بوده‌اند. حتی سال آبی ۱۴۰۲ با ۲۳۴.۵ میلی‌متر که نزدیک نرمال است، تنها یک نقطه روشن در روندی فاجعه‌آمیز است. دهه ۱۴۰۰ نشان داد که کشور وارد مرحله‌ای شده که بحران آب، نه تنها طبیعی بلکه پایدار است و نیاز به تصمیمات فوری و سیاست‌گذاری علمی دارد.

از چه زمانی بحران آغاز شد و چه باید می‌شد

بررسی داده‌ها نشان می‌دهد: بحران آبی ایران از دهه ۴۰ آغاز شد و دهه ۵۰ و ۶۰ فرصت‌هایی برای مهار آن ایجاد شد. دهه ۷۰ و ۸۰ با پربارش‌های مقطعی باعث خوش‌بینی‌های کاذب شد، اما عدم برنامه‌ریزی برای ذخیره‌سازی و مدیریت منابع، بحران را تشدید کرد. دهه ۹۰ و ۱۴۰۰، با روند مستمر کاهش بارش‌ها، نشان دادند که کشور عملاً وارد یک بحران ساختاری شده است.

اقداماتی که باید انجام می شد، طراحی و ساخت شبکه‌های گسترده جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب،اجرای سیستم‌های آبیاری نوین و کاهش مصرف در کشاورزی،توسعه سدهای کوچک و متوسط با توجه به نوسانات اقلیمی،اصلاح الگوی مصرف شهری و صنعتی و ایجاد سامانه ملی هشدار خشکسالی بود. این اقدامات می‌توانست جلوی تشدید بحران را بگیرد.

امروز اما، ایران با کم‌آبی شدید، کاهش منابع زیرزمینی و تهدید امنیت غذایی روبرو است. روند آماری بارش‌ها نشان می‌دهد اگر اقدامات عاجل صورت نگیرد، دهه‌های آینده با شرایط بحرانی و احتمالاً بدون بازگشت مواجه خواهیم شد.

 جدول میزان بارش کشور طی ۵۶ سال اخیر. نرمال بارشی ۲۳۴.۹ میلی‌متر در نظر گرفته شده است: