راز دلخوری مهدی اخوان‌ ثالث از نیما یوشیج؛ حقیقت ماجرا چیست؟

مهدی اخوان‌ثالث از شاعران برجسته‌ای است که گام در مسیر زیبایی‌شناسی شعر نیما یوشیج گذاشته و نقش قابل‌توجهی در تثبیت سبک شعری نیما داشت. او با استفاده از قالب نیمایی توانست شعر فارسی را به عرصه نوآوری و تحول هدایت کند و نقش بی‌بدیلی در تثبیت این سبک شعری ایفا کند.

اخوان‌ثالث و پذیرش مسیر شعری نیما

اخوان‌ثالث در ابتدای راه شاعری خود با حضور در کنار نیما یوشیج، به سرعت به مسیر شعری او علاقه‌مند شد و اشعار نیمایی نگاشت که بر پایه قدرت و جذابیت زبان شعر توانست از مهم‌ترین آثار ادبیات فارسی شود. اما این نزدیکی و هم‌مسیری، برای همیشه دلپذیر باقی نماند.

بعد از کودتای 28 مرداد، مهدی اخوان‌ثالث در پی اتفاقات مختلف دو بار به زندان رفت و روایت‌هایی مطرح شد که نیما یوشیج در این ماجرا نقشی داشته است. این شایعات که همچنان مبهم باقی‌ مانده‌اند، گویای اختلاف عمیق میان این دو شاعر بزرگ هستند.

کتاب «پیر پرنیان‌اندیش» و داستان دلخوری

در کتاب پیر پرنیان‌اندیش که حاصل گفتگوی مفصل با هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) است، به این موضوع اشاره شده که اخوان خود، اعتقاد داشت نیما او را به ماموران امنیتی لو داده است. سایه در پاسخ به این مسأله اما گفته است:

«والله در پرده مونده خود اخوان اعتقاد داشت نیما ترسیده و اونو لو داده، ولی آخه اخوان کاره‌ای نبود که نیما بخواد اونو لو بده. اگه نیما می‌خواست کسی رو لو بده باید یه آدم مهمی را لو می‌داد؛ مهم از لحاظ حزبی و تشکیلاتی می‌گم؛ یه خورده باورکردنی نیست...»

این سخنان سایه نشان‌دهنده نوعی تردید درباره ادعای اخوان است؛ اما در عین حال اشاره‌ای به دلخوری اخوان از نیما نیز دارد.

گلایه‌های اخوان‌ثالث به زبان شعر

یکی از نشانه‌های بارز دلخوری اخوان از نیما را می‌توان در شعری با عنوان «برای دخترکم لاله و آقای مینا» یافت. اخوان در این شعر، گلایه‌هایی به نیما مطرح کرده است و گفته می‌شود که «مینا» در این شعر اشاره مستقیم به «نیما» دارد. این تغییر نام شاید از تلاش او برای رفع کدورت و حفظ احترام به خاطر درگذشت نیما باشد.

در بخش دیگری، شعری نسبت داده شده به اخوان که در آن نیما را به لودادن خود متهم می‌کند. هرچند محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب «حالات و مقامات م. امید» این شعر را جعلی و ساختگی دانسته است.

نقش حزب توده و جلال آل احمد

روایات ضد و نقیض دیگری نیز درباره دلخوری اخوان و علت آن مطرح شده‌اند. برخی معتقدند حزب توده و افراد مرتبط با آن نقش اصلی را در این اختلاف ایفا کرده بودند. همچنین تقی خاوری در مصاحبه‌ای گفته است که در بازجویی اخوان، نیما اشعاری را دست‌نوشته به نیروی امنیتی ارائه داده است که باعث زندانی‌شدن اخوان گشته است.

روایتی دیگر نیز به نقل از جلال آل احمد، ادعا می‌کند که او نیما را متقاعد کرده بود که اخوان قادر است سختی زندان را تحمل کند، و به نوعی ترجیح داده که اخوان قربانی شود.

با توجه به این روایت‌ها، مشخص نیست که دلخوری‌های مهدی اخوان‌ثالث از نیما یوشیج دقیقاً به چه مواردی بازمی‌گردد. آیا نیما واقعاً باعث زندانی‌شدن اخوان شده بود، یا این فقط سوءتفاهمی از نسل شاعران بوده است؟ پاسخی قطعی همچنان دست‌نیافتنی باقی مانده، اما دلخوری اخوان از استادش نیما، موضوعی پیچیده و پرابهام است که همچنان جای بحث و بررسی دارد.