پای دریاچه ارومیه در میان است ؟

روزهای ابتدایی پاییز کارشناسان هواشناسی اعلام کردند که بارش پاییز و زمستان در حد نرمال و در برخی مناطق نظیر حاشیه زاگرس بیش از نرمال خواهد بود. با این حال این پیش‌بینی نه‌تنها محقق نشد بلکه یکی از گرم‌‌‌ترین و خشک‌‌‌ترین پاییزها در تاریخ اقلیمی ایران را تجربه کردیم. هفته‌‌نامه «تجارت فردا» در شماره اخیر خود در کنار پرداختن به دلایل و پیامدهای این کم‌‌‌بارشی، سراغ موضوعی به قلم «جواد حیدریان» رفته که این روزها بسیار خبرساز شده است؛ پوشش برف در کوهستانی در ترکیه که در مرز ایران قرار دارد و خشکی دریاچه ارومیه و فقدان بارش مناسب در این منطقه!

انتشار عکس بارش برف در کوهستانی در مرز ایران و ترکیه و مقایسه آن با نبود برف در کوهستان مجاور در ایران و خشکی دریاچه ارومیه، واکنش‌‌‌های وسیعی به دنبال داشت. در نگاه اول شاید بتوان این واکنش‌‌‌ها را مساله‌ای جدی تلقی کرد اما اگر اندکی به وضعیت اقلیمی دو کشور و تفاوت‌‌‌های جغرافیایی آنها توجه شود پاسخ این رخداد روشن است. ترکیه در مجاورت دو دریای سیاه و مدیترانه واقع است و رطوبت برخاسته از این دریاها، جریان‌‌‌های هوایی را متاثر می‌کند و طی فرآیندی فیزیکی ابرهای باران‌‌‌زا شکل گرفته و پهنه‌‌‌های وسیعی از ترکیه را در بر می‌گیرد.

اما همین ابرها وقتی به سمت ایران حرکت می‌کنند در مواجهه با رشته‌‌‌کوه‌‌‌های بیش از ۳هزارمتری مرز ایران و ترکیه غالب بار بارشی خود را در آن سوی مرز تخلیه می‌کنند. این وضعیت بنا به اظهارات مقامات هواشناسی و متخصصان این حوزه در دو سوی رشته‌‌‌کوه‌‌‌های زاگرس و البرز درون مرزهای سیاسی ایران نیز همین‌طور عمل می‌کنند. چرا که جریان‌‌‌های هوایی هیچ ربطی به مرزهای سیاسی ندارند. اما آنچه اهمیت دارد توالی خشکسالی در ایران است که نگرانی از بابت منابع آب در کشور را بیشتر می‌کند.

صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور می‌‌‌گوید: وضعیت آب‌‌‌وهوایی ایران جدا از مناطق همسایه و کشورهای همسایه نیست. اتفاقات جوی و اقلیمی وابسته به مرزهای سیاسی نیست. در همین کشور ما اگر دقت شود، بارش در مناطق مختلف ایران با هم متفاوت است. بارش تهران و استان‌‌‌های حاشیه جنوبی البرز با سواحل دریای خزر (گاهی فقط لازم است از یک تونل رد شوید)، زمین تا آسمان با هم فرق دارد و هوا عوض می‌شود. در سواحل خزر بارش زیادی وجود دارد ولی در مناطق پایین‌‌‌تر بارش کمتر است. بعضی عوامل اقلیمی در مجزا و منفک کردن برخی مناطق نسبت به مناطق دیگر دخیل است. ایران مثل بسیاری از دیگر مناطق دارای اقلیم‌‌‌های متفاوتی است.

همین اکنون که دچار کم‌‌‌بارشی در کشور هستیم، این اتفاق در همه جای کشور یکسان نیست. بعضی جاها بیشتر و بعضی جاها کمتر است. در مجموع آن چیزی که به‌‌‌طور کلی باید در نظر بگیریم این است که از نظر هواشناسی دلیلی غیرمتعارف برای اینکه چرا بارش‌‌‌های متفاوتی در مناطق مختلف داریم، در دست نداریم. یعنی ملاحظه‌‌‌ای در این زمینه وجود ندارد که چرا بارش در ایران و ترکیه با هم فرق دارد.

شواهد و قرائن نشان می‌دهد که اتفاق کم‌‌‌بارشی در تمام منطقه خاورمیانه به یک اندازه بوده است. اغلب کشورهای همسایه ما از کم‌‌‌بارشی و خشکسالی متاثر هستند. ترکیه به دلیل اینکه از نظر اقلیمی با ما متفاوت است، بارش متفاوتی دریافت می‌کند. تفاوت اقلیمی و واقع شدن ترکیه در حاشیه دریای سیاه و دریای مدیترانه باعث شده که آنجا رطوبت بیشتری دریافت کند. بنابراین وقتی اقلیم ترکیه اقلیم پربارش‌‌‌تری است، طبیعی است که نسبت به ما شرایط بهتری داشته باشند. بنابراین اینکه بارش در ایران و ترکیه را با هم مقایسه می‌کنند، کار اشتباهی است. حتی مناطق مختلف در ایران از نظر بارش نیز به هم شبیه نیستند چه برسد به اینکه این مقایسه بخواهد با دیگر کشورها اتفاق بیفتد. از طرف دیگر یک رشته‌‌‌کوه با ارتفاعی بیش از ۳‌هزار متر بین مرزهای ایران و ترکیه وجود دارد که مانع ورود رطوبت به مرزهای غربی ایران می‌شود. بنابراین اغلب سامانه‌‌‌های بارشی، بار خود را پشت مرز تخلیه می‌کنند.

همین اتفاق هم در کشور ما می‌‌‌افتد. در رشته‌‌‌کوه زاگرس اغلب سامانه‌‌‌های بارشی که از غرب کشور وارد می‌‌‌شوند، بیشترین بارش خود را در نیمه غربی زاگرس می‌دهند و وقتی وارد نیمه شرقی زاگرس می‌‌‌شوند، بارش کمتری دارند. استان‌‌‌هایی مثل اصفهان و بعد یزد دیگر بارشی برای دریافت ندارند. بنابراین نواحی مرکزی ایران کم‌‌‌بارش‌‌‌ترین نواحی ایران و حتی جهان است. به عنوان نمونه عربستان بارش خیلی پایینی دارد. متوسط بارش سالانه در عربستان سعودی حدود ۵۰ میلی‌متر و حتی کمتر از ۵۰ میلی‌متر است. طی دهه‌‌‌های اخیر هرچه جلوتر آمده‌‌‌ایم، هر دهه شش میلی‌متر از بارش جغرافیای عربستان سعودی کم شده است.

اخیرا به دلیل گسترش شبکه‌‌‌های اجتماعی وقتی به صورت موردی بارشی در عربستان رخ می‌دهد تصاویر آن منتشر می‌شود و این ذهنیت را ایجاد می‌کند که گویی عربستان بارش خیلی متفاوتی دریافت می‌کند. در حالی که اصلا چنین نیست. در مورد ترکیه نیز اتفاق خیلی عجیبی نیفتاده بلکه همان بارش معمول اقلیم خود را دریافت می‌کند که به‌‌‌طور منطقی از اقلیم ما پربارش‌‌‌تر است. از سوی دیگر طبیعی است که در عربستان و ایران و... در خشک‌‌‌ترین سال هم بارش وجود دارد و در یک نقطه بارشی صورت می‌گیرد. از طرفی این ذهنیت به وجود آمده که چرا مسوولان نسبت به مساله کاهش بارش در ایران یا افزایش بارش در برخی مناطق دیگر واکنش‌‌‌های خاصی دارند و اصطلاحا  به دنبال دلایل غیرهواشناسی هستند.