گرمابه ارباب همچنان پابرجاست | 7 دهه پذیرایی از مردم غرب تهران

به گزارش رکنا، براساس آمار سال ۱۳۴۰ حدود ۴۱۰ حمام عمومی در تهران وجود داشت. با افزایش شهرنشینی تعداد حمام‌ها به ۱۴۰۰ رسید. با این شیوه ساکنان هر محله‌ برای استحمام آدینه مسیر کمتری را تردد می‌کردند. در محله طرشت جنوبی حمام قدیمی وجود دارد که با بیش از ۷۰سال قدمت همچنان دایر و متعلق به ارباب طرشت است.

حمام آسیا

کمی بالاتر از بقعه شیخ طرشتی در خیابان طرشت جنوبی منطقه۲، ملک قدیمی دیده می‌شود که روی تابلوی آن نوشته شده است «گرمابه‌ آسیا». این گرمابه با اینکه زمان زیادی از ساختش می‌گذرد اما همچنان فعال است و بعضی از اهالی قدیمی و کارگرهای محله از آن استفاده می‌کنند.

خزینه‌ای که پارکینگ خودرو شد

۷۰ سال پیش مرحوم «علی زارع»، یکی از قدیمی‌های طرشت این گرمابه را به سبک شهری و مدرن برای اهالی ساخت. حاج «احمد تیموری» از کاسبان قدیمی محله می‌گوید: «از مسجد جامع امام حسن عسگری(ع) که ۸۰۰ سال قدمت دارد تا انتهای بلوار تیموری فعلی همگی جزو زمین‌های حاج علی ارباب بود. او یکی از ۴ ارباب طرشت و مرد خیری بود. ارباب برای اینکه اهالی به نان و نوایی برسند همه زمین‌ها را به قطعات ۲۰۰ متری تقسیم کرد و زیر قیمت به آنها فروخت تا صاحبخانه شوند.»

«محمدرضا تیموری» یکی از ساکنان قدیمی طرشت و برادر شهید «علی تیموری» درباره دلایل ساخت گرمابه آسیا می‌گوید: «گرمابه اصلی طرشت یا خزینه، جلو حسینیه طرشت بود که حالا به زمین برای پارک خودروها تبدیل شده است. با این حال اگر زمین آن را حفر کنند خزینه را خواهند دید. بعد از بین رفتن خزینه، مردم به گرمابه‌ دیگری نیاز داشتند که حاج علی ارباب زحمت ساختش را کشید. حمام بسیار بزرگ، شیک و شهری که برایش دوش گذاشت و نمونه‌اش را کسی در آن دوران ندیده بود.»

محل سابق خزینه طرشت که این روزها پارکینگ خودرو شده است

سرانه‌ای برای استحمام در خزینه

تیموری که تا ۱۲ سالگی از خزینه قدیمی طرشت استفاده کرده، به یاد می‌آورد: «استفاده از خزینه، سرانه داشت یعنی هرکدام از اهالی با توجه به تعداد جمعیت‌شان باید گندم، جو یا باقالی می‌دادند. شخصی که هیزم‌ها را رایگان از باغ‌ها برمی‌داشت، آتش حمام را روشن می‌کرد تا آب آن داغ شود. آب هم از قناتی تأمین می‌ِشد که بعد از ورود به یکی از ۴ آب‌انبار طرشت به خزینه سرازیر بود. از آن مهم‌تر چون حمام از ساروج ساخته بود اصلاً خرابی نداشت، برای همین اهالی پولی برای حمام  در خزینه پرداخت نمی‌کردند و این موضوع خیلی به چشم می‌آمد.»

او  اضافه می‌کند: «تیر ماه هر سال زمان خرمن‌کوبی یک نفر برای جمع کردن سرانه حمام به خانه‌های اهالی سر می‌زد و مقدار مشخصی از کشت آن سال آنها را در ازای استفاده یک سال از خزینه می‌گرفت.»

ساخت خزینه برای اهالی

حاج «احمد تیموری» یکی دیگر از اهالی است و درباره گرمابه آسیا می‌گوید: «با ساخت گرمابه آسیا برخی اهالی از اینکه باید برای استحمام پول بدهند شاکی شدند و استفاده از دوش را هم نمی‌پسندیدند چون قبلا در خزینه جلو حسینیه، آقایان از غروب خورشید تا طلوع و خانم‌ها از صبح زود تا مغرب می‌توانستند از حمام استفاده کنند. همین شد که حاج علی ارباب در قسمت پایینی حمام، با خراب کردن ۳ دوش یک خزینه‌ ساخت. اما به مرور در سال‌های ۵۰ اداره بهداشت استفاده از خزینه را قدغن کرد چون آن زمان بیماری‌های پوستی و کچلی شیوع پیدا کرده بود.»

او یادآوری می‌کند: «گرچه این روزها اهالی کمتر ار گرمابه استفاده کنند اما اینجا زمانی برای خودش برو و بیایی داشت. حمام ۲ در داشت که یکی از آنها کوچکتر بود و از کوچه بالایی راه داشت و ورودی زنانه بود. آقایان هم از در اصلی داخل می‌رفتند. از مراسم حنابندان تا از عزا درآوردن اهالی بعد از مراسم چهلم بارها اینجا انجام می‌شد و خیلی‌ها در آن شرکت می‌کردند و خاطره‌هایشان به یاد مانده است.»

حمام نمره

گرمابه‌ای با نمره‌های مرتب

برای بسیاری از بانوان قدیمی طرشت، حمام منبع خاطرات است. «سیده سکینه سلیمانی» با یادآوری آن سالها ادامه می‌دهد: «بارها اهالی برای حنابندان‌ دختران‌شان من را به حمام دعوت کردند. چون سید هستم اهالی لطف و احترام زیادی نسبت به من داشتند. یادم هست ۲ روز قبل از هر عروسی، حمام را قرق و پر از میوه و شیرینی می‌کردند. از طرفی آن طبقه پایین خانه‌مان سلمانی داشتم و عروس‌های آن زمان را آرایش می‌کردم.»

سلیمانی با بیان اینکه زمین گرمابه متعلق به پسران حاج علی ارباب است و آنها هم به دلیل بی‌نیازی به آن، سرقفلی آن را به نام آقای دهقان‌ داده‌اند اضافه می‌کند: «این روزها حمام آسیا فقط چند نمره‌اش فعال و بسیار تمیز و مرتب است و خوشبختانه افرادی  همچنان از آن استفاده می‌کنند.»

 نمایی از حمام آسیا

«زهرا محمدی» مدیر محله طرشت هم که خودش در این محدوده از پایتخت بزرگ شده است و خاطرات زیادی از کوچه‌پس‌کوچه‌های محله و حمام قدیمی دارد، دراین‌باره می‌گوید: «بیشتر اوقات حضور ما در حمام با دخترعموهایم همزمان می‌شد و بیشترین لذت حمام زمانی بود که وقت بیرون آمدن به ما نوشابه خنک یا داخل لیوان‌های روحی آب خنک می‌دادند.»

این حمام با همه قدمتش همچنان برپاست و این روزها بیشتر کارگران و سرایداران از آن استفاده می‌کنند.

منبع: همشهری آنلاین - مریم باقرپور