فیلم شاهنامه خوانی/ آغاز نبرد رستم و افراسیاب، ایران و توران بر مرز خون و افتخار / پادشاهی گرشاسپ- بخش 3؛ بزد مهره در جام بر پشت پیل + متن صوتی و معنی اشعار

 یکی از بزرگ‌ترین حماسه‌های منظوم جهان، کتاب شاهنامه فردوسی، اثر ابوالقاسم فردوسی است. این اثر شامل حدود 50,000 تا 61,000 بیت است و به اساطیر، حماسه‌ها و تاریخ ایران از آغاز، تا حمله‌ی اعراب می‌پردازد. شاهنامه در سه بخش اسطوره‌ای، پهلوانی و تاریخی نگاشته شده و تأثیر عمیقی بر فرهنگ و ادبیات کهن فارسی داشته است. این کتاب به بسیاری از زبان‌های زنده‌ی جهان نیز ترجمه شده است.

درباره‌ی کتاب شاهنامه فردوسی

یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آثار ادبیات کهن فارسی و یکی از شاهکارهای حماسی جهان، کتاب شاهنامه فردوسی (Shahnameh) است که توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی (Ferdowsi)، شاعر بزرگ ایرانی، در حدود هزار سال پیش سروده شده است. شاهنامه به معنای «کتاب شاهان» است و داستان‌های آن به تاریخ و اساطیر ایران باستان می‌پردازد. این اثر عظیم که بیش از 50,000 بیت شعر را در بر می‌گیرد، به زبان فارسی دری نوشته شده است.

نکوداشت‌های کتاب شاهنامه فردوسی

• محمدعلی فروغی، شاهنامه فردوسی را از گران‌قدرترین و بزرگ‌ترین آثار موجود در تاریخ ادبیات فارسی می‌دانست و معتقد بود که این اثر نه‌تنها هویت ملی ایرانیان را زنده نگاه داشته، بلکه زبان فارسی را نیز از فراموشی نجات داده است. او فردوسی را به خاطر زنده نگاه داشتن تاریخ ملی و ادبیات کهن فارسی، بسیار مورد تقدیر قرار می‌داد.

• محمدتقی بهار بر این باور بود که ابوالقاسم فردوسی با شاهنامه‌ی خود، قدرت وعزت‌نفس را به ایرانیان بازگرداند. او معتقد بود که این اثر، ریشه‌ی ایرانیان را قوی و آنان را در راه مردی، مردانگی و غیرت استوار ساخته است.

• مجتبی مینوی معتقد بود که زبان فارسی وسیله‌ای برای استحکام اتحاد و ارتباط ایرانیان است و شاهنامه فردوسی این زبان را چنان غنی و محکم کرده که از فراموشی و نابودی در امان مانده است. او بر این باور بود که شاهنامه، نقش مهمی در حفظ و تقویت هویت ملی ایرانیان ایفا کرده است.

• حبیب یغمایی بر این باور بود که اگر تمام ثروت ایران از عصر غزنوی تاکنون در یک کفه‌ی ترازو قرار گیرد و شاهنامه فردوسی در کفه‌ی دیگر، شاهنامه ارزش بالاتری خواهد داشت. او معتقد بود که این اثر ارزش و اهمیت بی‌نظیری دارد که با هیچ ثروتی قابل مقایسه نیست و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و فرهنگ ایران دارد.

• بدیع الزمان فروزانفر، فردوسی را به‌خاطر اخلاق شایسته و پاکی سخن، برتر از دیگر شعرا می‌دانست. او معتقد بود که فردوسی وطن‌پرست بوده و به ایران، عشق بسیاری داشته است. این عشق و شور در آثار او آشکار است و نشان‌دهنده‌ی تعهد و وفاداری این شاعر به میهن و فرهنگ ایرانی است. فروزانفر بر این باور بود که ابوالقاسم فردوسی با شاهنامه‌ی خود، ارزش‌های والای انسانی و ملی را به نسل‌های آینده منتقل کرده است.

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی؛ پادشاهی گرشاسپ- بخش 3

در این متن، داستانی حماسی مربوط به زمان نبردهای پهلوانانی همچون رستم در شاهنامه به تصویر کشیده شده است. رستم، پهلوان بزرگ ایران، آماده نبردی دیگر می‌شود و لشکری عظیم از زابلستان به حرکت درمی‌آورد. این ارتش بزرگ شامل پیلان جنگی، کوس‌ها و کرنای‌ها است که صدای خروش آن‌ها در زمین پیچیده و آن را بیدار می‌کند. از سوی دیگر، افراسیاب، پادشاه توران و دشمن دیرینه ایران، باخبر می‌شود که لشکر زابلستان به سوی آنها می‌آید. او نیز لشکری از توران به سوی میدان نبرد فرا می‌خواند و نیروهای خود را در نزدیکی مکانی که حالا به "خوار ری" شناخته می‌شود، جمع می‌کند. از ایران نیز سپاه کم‌کم به سوی میدان نبرد در حرکت است. زمانی که فقط دو فرسنگ میان دو لشکر فاصله است، رهبران و فرماندهان جهت تبادل نظر و مشورت گردهم می‌آیند. یکی از نیازهایی که احساس می‌شود، حضور پادشاهی از تبار کیان بر تخت پادشاهی است. موبدی در این زمان کیقباد را، که از فرزندان فریدون است و دارای قدرت و حکم‌رانی جوانانه‌ای است، به عنوان شاهی مناسب معرفی می‌کند. کیقباد هم‌زمان با جنگاوری و داد گستری، از ویژگی‌هایی همچون خردمندی و درایت برخوردار است.

برگردان به زبان ساده

# بزد مهره در جام بر پشت پیل

ازو برشد آواز تا چند میل

هوش مصنوعی: مهره‌ای در جام انداخت و صدای آن تا دوردست‌ها پیچید.

# خروشیدن کوس با کرنای

همان ژنده پیلان و هندی درای

هوش مصنوعی: صدای بلند شیپور همانند ناله و زاری فیل‌ها و هندی‌هاست که زحمت می‌کشند.

# برآمد ز زاولستان رستخیز

زمین خفته را بانگ برزد که خیز

هوش مصنوعی: از زاولستان ظهور کرد، زمین خوابیده را ندا داد که بیدار شو.

# به پیش اندرون رستم پهلوان

پس پشت او سالخورده گوان

هوش مصنوعی: رستم، پهلوان بزرگ، در جلوی میدان قرار دارد و در عقب او، فردی سالخورده و حکیم نیز حضور دارد.

# چنان شد ز لشکر در و دشت و راغ

که بر سر نیارست پرید زاغ

هوش مصنوعی: در نتیجه جنگ و میدان جنگ، آن‌قدر اوضاع خراب شد که حتی زاغ هم نتوانست از ترس پرواز کند.

# تبیره زدندی همی شست جای

جهان را نه سر بود پیدا نه پای

هوش مصنوعی: پرده‌ها را کنار زده‌اند، به طوری که جایگاه جهان را شست‌وشو کنند. در این حالت نه سر کسی پیدا است و نه پای کسی.

# به هنگام بشکوفهٔ گلستان

بیاورد لشکر ز زابلستان

هوش مصنوعی: در زمان شکفتن گل‌ها، نیروهایی از زابلستان به میدان می‌آیند.

# ز زال آگهی یافت افراسیاب

برآمد ز آرام و از خورد و خواب

هوش مصنوعی: افراسیاب از زال مطلع شد و به همین دلیل از حالت آرامش و خواب بیدار شد و به پا خاست.

# بیاورد لشکر سوی خوار ری

بران مرغزاری که بد آب و نی

هوش مصنوعی: به سوی خوار ری، نهری که پر از مرغزار و علفی سرسبز است، لشکری آورد.

# ز ایران بیامد دمادم سپاه

ز راه بیابان سوی رزمگاه

هوش مصنوعی: از ایران، به طور مداوم، ارتش به سوی میدان جنگ از طریق بیابان حرکت کرد.

# ز لشکر به لشکر دو فرسنگ ماند

سپهبد جهاندیدگان را بخواند

هوش مصنوعی: سپهبد، از لشکری به لشکر دیگر دو فرسنگ فاصله گرفت و فرمان داد تا جهاندیدگان را جمع کنند.

# بدیشان چنین گفت کای بخردان

جهاندیده و کارکرده ردان

هوش مصنوعی: به آن‌ها گفت: ای خردمندان آگاه از جهان و کار آزموده.

# هم ایدر من این لشکر آراستم

بسی سروری و مهی خواستم

هوش مصنوعی: من این لشکر را به خوبی آماده کرده‌ام و می‌خواهم که در اینجا سروری و مقام بلندی به دست آورم.

# پراگنده شد رای بی تخت شاه

همه کار بی‌روی و بی‌سر سپاه

هوش مصنوعی: رای و فکر شاه بدون قدرت و حکومت پراکنده شده است و همه امور و کارها بدون رهبری و سرپرستی مناسب پیش می‌رود.

# چو بر تخت بنشست فرخنده زو

ز گیتی یکی آفرین خاست نو

هوش مصنوعی: زمانی که او بر تخت سلطنت نشسته است، از جهان صدایی برای ستایش او به گوش می‌رسد و این صدای شاداب و نو به گوش می‌رسد.

# شهی باید اکنون ز تخم کیان

به تخت کیی بر کمر بر میان

هوش مصنوعی: حاکمی باید از نسل پادشاهان بر تخت سلطنت بنشیند و بر سر و میان خود، نشانه‌های قدرت را داشته باشد.

# شهی کاو باورنگ دارد ز می

که بی‌سر نباشد تن آدمی

هوش مصنوعی: شاهی که در دلش اعتماد و ایمان به شراب دارد، می‌داند که آدمی باید سر و سامان داشته باشد و بدون سر، وجودش کامل نیست.

# نشان داد موبد مرا در زمان

یکی شاه با فر و بخت جوان

هوش مصنوعی: موبد به من نشان داد که در زمانی یک پادشاه با زیبایی و شانس جوان وجود داشته است.

# ز تخم فریدون یل کیقباد

که با فر و برزست و با رای و داد

هوش مصنوعی: از نسل فریدون، قهرمان کیقباد که به بخشیندگی و قدرت مشهور است و با خرد و عدالت زندگی می‌کند.

تصاویر نسخه های قدیمی شاهنامه فردوسی