مروری بر انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1358 / از بنی‌صدر و قطب‌زاده تا داریوش فروهر و و سامی

به گزارش رکنا ، برگزاری نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری تاریخ ایران در شرایطی در دستور کار انقلابیون قرار گرفت که با تسخیر سفارت آمریکا در ایران -که دیگر با نام «لانه جاسوسی» شناخته می‌شد - به‌دست «دانشجویان پیرو خط امام» در ۱۳ آبان ۵۸ و اثرگذاری این اقدام در سیاست داخلی و خارجی نظام نوپای جمهوری اسلامی، استعفای دولت موقت مهدی بازرگان پذیرفته شد و شورای انقلاب ماموریت یافت تا علاوه بر اداره امور اجرایی کشور، زمینه انجام این انتخابات را فراهم کند.

انتخاباتی که با حضور ۱۲۴ کاندیدا همراه شد اما اعلام انصراف و استعفای برخی از آنان، این میزان را به ۹۶ نامزد کاهش داد که از میانشان شناخته‌شده‌ترین چهره‌ها ابوالحسن بنی‌صدر، احمد مدنی، داریوش فروهر، صادق قطب‌زاده، حسن حبیبی، کاظم سامی و صادق طباطبایی محسوب می‌شدند. در جریان برگزاری این انتخابات علاوه‌بر تاکید امام راحل بر منع کاندیداتوری روحانیون، به دلیل اینکه هنوز شورای نگهبان تشکیل نشده بود، تعدد کاندیداها بیشتر به چشم آمد و در عین‌حال به علت فعالیت احزاب و گروه‌های متعدد سیاسیِ متاثر از فضای انقلابی کشور، هر کاندیدایی خود را به یکی از آن‌ها وابسته می‌دانست.

حسن حبیبی با حمایت نهضت آزادی اعلام کاندیداتوری کرد، احمد مدنی از پشتیبانی جبهه ملی برخوردار بود، داریوش فروهر به اتکای حزب متبوع خود «ملت» پا به میدان رقابت گذاشت، کاظم سامی با پشتوانه حمایت «جاما» وارد انتخابات شد و ابوالحسن بنی‌صدر، صادق قطب‌زاده و صادق طباطبایی نیز بدون حمایت مستقیم حزبی کاندیدا شدند. در این میان ردصلاحیت دو چهره با دو دیدگاه فکری متفاوت نیز از موضوعات چالش‌برانگیز این انتخابات بود. مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) پس از تاکید بنیانگذار جمهوری اسلامی مبنی بر صلاحیت نداشتن کسانی که «به قانون اساسی رأی مثبت نداده‌اند» از جمع کاندیداها کنار رفت و جلال‌الدین فارسی که از حمایت حزب جمهوری اسلامی برخوردار بود نیز به دلیل ایرانی‌الاصل نبودن از رقابت‌های انتخاباتی کناره گرفت و پس از آن و در روزهای آخر انتخابات، حزب جمهوری اسلامی از حسن حبیبی حمایت کرد.

در جریان انتخابات دوره اول ریاست جمهوری به دلیل پایگاه اجتماعی قابل‌توجه حزب جمهوری اسلامی و پس از اعلام عدم کاندیداتوری آیت‌الله بهشتی در انتخابات، گمانه‌زنی‌ها درباره کاندیدای مورد حمایت این حزب قوت گرفت. در این میان نام عباس شیبانی، جلال‌الدین فارسی، سیدکاظم بجنوردی و رضا اصفهانی بیش از دیگران شنیده می‌شد. در جلسات شورای مرکزی حزب نیز جناح‌بندی‌ها جنبه علنی‌تری پیدا کرد و در این روند جلال‌الدین فارسی از جناح اکثریت راست حزب و کاظم موسوی بجنوردی از جناح اقلیت چپ حزب بیش از سایر کاندیداهای احتمالی مورد توجه قرار داشتند و در نهایت نیز آیت‌الله بهشتی رسماً فارسی را به‌عنوان نامزد حزب جمهوری اسلامی برای ریاست جمهوری دوره اول معرفی کرد.

نهضت آزادی هم که در آن زمان بعد از حزب جمهوری از تشکل‌های سیاسی پرنفوذ شناخته می‌شد، حسن حبیبی از همراهان نهضت آزادی در سال‌های پیش از انقلاب و رئیس کنفدارسیون دانشجویان خارج از کشور را به‌عنوان کاندیدای خود معرفی کرد. پس از طرح موضوع ایرانی‌الاصل نبودن فارسی، او از شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی استعفا داد و در نهایت با تاکید جمعی از اعضای شورای مرکزی حزب، حسن حبیبی به‌عنوان کاندیدای غیررسمی حزب معرفی شد.

ابوالحسن بنی‌صدر هم در ششم دی‌ماه ۵۸ با امام دیدار و پس از آن رسماً خود را کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری معرفی کرد. با اعلام آمادگی او و افزایش حمایت‌های گروه‌ها و شخصیت­‌های مختلف از وی که به اعلام پشتیبانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جامعه روحانیت مبارز تهران نیز رسید، شرایط به شکلی پیش رفت که در نهایت و پس از برگزاری نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری با مشارکت ۶۷.۴۲ درصدی، ابوالحسن بنی‌صدر با ۱۰ میلیون و ۷۰۹ هزار و ۳۳۰ رای، ۷۵.۶ درصد آرا را به خود اختصاص داد و عنوان نخستین رئیس‌جمهوری تاریخ ایران را دریافت کرد. احمد مدنی که در دوره‌ای وزیر دفاع دولت موقت بود با ۲ میلیون و ۲۲۴ هزار و ۵۵۴ رای، ۱۵.۷۱ درصد آرا را از آن خود کرد، حسن حبیبی با ۶۷۴ هزار و ۸۵۹ رای، توانست ۳.۳۵ درصد آرا را کسب کند، داریوش فروهر با ۱۳۳ هزار و ۴۷۸ رای و ۰.۹۴ درصد آرا، در رتبه چهارم ایستاد، صادق طباطبایی با ۱۱۴ هزار و ۷۷۶ رای و ۰.۸۱ درصد آرا پنجمین نفر شد و کاظم سامی نیز با ۸۹ هزار و ۲۷۰ رای که ۰.۶۳ درصد آرا را تشکیل می‌داد به رتبه ششم دست یافت.

آغاز اولین دوره مجلس شورای اسلامی در خرداد ۱۳۵۹، معرفی محمدعلی رجایی به‌عنوان نخست‌وزیر به مجلس در مرداد و تشکیل دولت، آغاز جنگ عراق با ایران در شهریور، پایان موضوع تسخیر سفارت آمریکا (لانه جاسوسی) پس از آزادی آخرین گروگان‌های آمریکایی در دی‌ماه همان سال، برکناری ابوالحسن بنی‌صدر از فرماندهی نیروهای مسلح به دستور امام راحل در ۲۰ خرداد سال بعد که به اعلام جنگ مسلحانه سازمان مجاهدین خلق (منافقین) علیه جمهوری اسلامی در ۳۰ خرداد و رأی مجلس به عدم کفایت سیاسی رئیس‌جمهوری در ۳۱ خرداد انجامید از مهمترین رخدادهای این دوران ۱۷ ماهه بود که در ۲ مرداد ۱۳۶۰ به برگزاری زودهنگام دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز رسید که به فرار بنی‌صدر به همراه مسعود رجوی از فرودگاه مهرآباد و فرود هواپیمای حامل آن‌ دو در فرودگاهی در حومه پاریس انجامید. اتفاقی که پس از اعلام جنگ مسلحانه سازمان مجاهدین خلق (منافقین) از یک‌سو و مانع‌تراشی‌ها و سنگ‌اندازی‌های بنی‌صدر در اداره امور جنگ و کشور از سوی دیگر رخ داد تا در مرداد ۱۳۶۰ به برگزاری زودهنگام دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری برسد.

منبع: ایسنا