خرید نان نصفه هم مد شد! / امنیت غذایی ایرانیان در دام گرانی

«جهان‌صنعت» پیش از این در گزارش‌های متعددی تحت عنوان «زندگی با طعم فقر» و «مسیر ممتد گرانی» به مقایسه افزایش نرخ اقلام اساسی و نرخ تورم آنها در ۲ سال روی کار آمدن ابراهیم رییسی پرداخته و نسبت به ادامه این روند و تاثیر آن بر امنیت غذایی مردم هشدار داده است. آنچه مسلم است اینکه این سطور برای درمان کردن دردی از مردم و رساندن صدای فرودستان به مسوولان نوشته شده است، اما برای نگارش این گزارش‌ها حتی جوابیه دریافت کرده است.

دولت سیزدهم هنوز به نیمه راه نرسیده پای وعده‌هایش لنگ می‌زند؛ وعده‌هایی که همیشه مردم قربانی آن هستند. بهانه نگارش این گزارش نیز افزایش قیمت نان، یا همان قوت‌غالب مردم است که مسوولان به جای اندیشیدن به راهکارهای مناسب و کارآمد تنها زورشان به مردم رسیده و از جیب آنها ارتزاق کرده و درصدد جبران کمبودها برمی‌آیند.

نان در روزهای اخیر که به عنوان یکی از اصلی‌ترین کالاهای سفره‌ مردم به شمار می‌رود، به بهانه‌ افزایش هزینه‌های تولید و ناتوانی در ارائه به قیمت فعلی یک تورم دوباره را تجربه کرد.

قرار بود هیچ ‌چیز در سال جدید گران نشود؛ حالا نان، قوت‌غالب فرودستان در تعدادی از استان‌ها گران شده است؛ مدت‌هاست که خرید نان نصفه رواج پیدا کرده! آیا قرار است با این گرانی‌ها، نان هم جزو کالاهای گران و کم‌مصرف شود و مردم به خرید قسطی و نسیه‌ آن روی بیاورند؟! این در حالی است که گرانی‌ها محدود به نان نیست؛ لبنیات در حال خروج کامل از سفره‌های کارگران است، برنج از سبد خرید خیلی‌ها حذف شده، کارگران نمی‌توانند میوه‌های تابستانی بخورند، حتی شکر و قند هم گران شده است. بهانه‌هایی مانند کم‌فروشی و تخلف و… نمی‌تواند واقعیت تلخ شتاب تورم را انکار کند. در این شرایط، هیچ توجهی به دستمزدی نمی‌شود که حالا دیگر یک‌سوم خط فقر یا حتی پایین‌تر است!

از طرفی به گفته کارشناسان، راهکار، افزایش قیمت نان نیست. دستمزد کارگران خباز باید مطابق قانون برابر تورم و هزینه‌های زندگی افزایش یابد و دولت نباید در این شرایط، نان را به بهانه‌ اینکه کارفرمایان خباز سود نمی‌کنند، گران کند.

از سنگک ۹ هزار تومانی تا بربری / ۷ هزار و ۵۰۰ تومانی

در روزهای ابتدایی مرداد، نان در خراسان رضوی ۴۰ درصد گران شد؛ این گرانی که البته مقامات این استان تصریح کردند به زودی به تمام کشور سرایت خواهد کرد، طلیعه‌دار گرانی نان در بیشتر استان‌های کشور شد. هر چند وزیر کشور در یازدهم مرداد، گرانی نان را تکذیب کرد، اما در روز بعد «دوازدهم مرداد» اخبار رسمی استان‌ها حاکی از افزایش دولتی قیمت نان بود.

محمد برزعلی رییس سازمان جهاد کشاورزی گلستان در این خصوص اظهار کرد: از این پس قیمت نان سنگک با وزن ۶۰۰ گرم هر عدد ۹ هزار تومان، بربری با وزن ۵۰۰ گرم هر عدد ۷ هزار و ۵۰۰ تومان و تافتون با وزن ۲۰۰ گرم هر عدد ۴ هزار تومان خواهد بود.

در خبرها به نقل از سخنگوی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان داشتیم که اختیار تغییر قیمت نان به استان‌ها واگذار شده است. در برخی استان‌ها هم تغییراتی اعمال شده؛ تغییراتی که به گفته مسوولان در راستای بهبود اقتصاد نانوا و جلوگیری از قیمت‌گذاری خودسرانه و کم‌فروشی شکل گرفته است. در گفت‌وگوی ویژه خبری کم‌وکیف تغییرات قیمتی نان مورد بررسی قرار گرفت. خبرگزاری‌ها نیز نوشته بودند که گران شدن نان از استان خراسان رضوی شروع شده و بناست در سایر استان‌ها هم قیمت نان گران شود. دلایل گران کردن نان همان موضوعاتی است که در سال‌های اخیر در هر شوک تورمی تکرار شده است؛ بنزین گران می‌شود تا الگوی مصرف مردم تغییر کند و به سمت صرفه‌جویی بروند؛ نرخ رسمی دلار گران می‌شود تا صرافی‌ها تخلف نکنند و بازار سیاه به وجود نیاید و نان گران می‌شود تا نانوایی‌ها قیمت‌گذاری خودسرانه نکنند و کم‌فروشی شکل نگیرد!

تاثیر قیمت نان بر سفره‌های کارگران کاملا واضح است؛ نان یک کالای کلیدی و استراتژیک سفره‌هاست و گرانی آن مثل یک موج می‌تواند بر سایر اقلام خوراکی سبد هزینه‌های خانوار تاثیر بگذارد؛ حتی اگر نان را به عنوان یک کالای ایزوله و جدا از زنجیره‌ اقتصاد در نظر بگیریم، خود به تنهایی کالای پرمصرفِ بسیاری از خانوارهای کارگری و کارگران فصلی و ساختمانی است که از قضا در دهه‌های اخیر با گرانی برنج و سایر اقلام، بیشترین سهم را در سفره‌های این گروه‌ها پیدا کرده است.

سبد خانوار در شوک تورمی

گرانی ۳۰ تا ۴۰ درصدی نان، در حالی که کارگران کم‌درآمد در شبانه‌روز دو یا سه وعده آن را مصرف می‌کنند، می‌تواند سبد خوراکی‌های آنها را دچار یک شوک تورمی مجدد کند و حال سوال اینجاست که آیا سفره کارگران می‌تواند خالی‌تر شود؛ آیا برای شوک‌های تورمی بیشتر جایی باقی‌مانده است؟!

یادمان نرود که دولت در مذاکرات مزدی ۱۴۰۲ و قبل از شروع سال، قول داده بود که تورم کنترل و مهار می‌شود؛ در چند ماه گذشته تقریبا همه کالاهای خوراکی و غیرخوراکی به صورت نرم و خزنده گران شدند و حالا یک کالای استراتژیک سفره‌ها به صورت رسمی و علنی دچار شوک تورمی می‌شود.

صدای پای گرانی

حالا سوال این است که آیا با گرانی آرد و نان، باید منتظر موج جدیدی از گرانی‌ها باشیم؟ آرد که گران شود، کالاهایی از جمله شیرینی‌جات، ماکارونی و… گران می‌شود؛ گرانی نان تاثیر روانی و علت و معلولی در بازار دارد و این در حالی است که کارفرمایان بخش نان، از گرانی نان و سرایت آن به تمام استان‌ها دفاع می‌کنند.

از نظر رییس اتحادیه نانوایان، سنگک استان تهران برای مدیریت اوضاع باید در اسرع ‌وقت نرخ کارشناسی‌شده نان را هر چه سریع‌تر در همه استان‌ها اعلام کنند که این امر می‌تواند در کاهش تخلفات گرانفروشی وکم‌فروشی موثر باشد! اما کارگران صنف نانوایی با گرانی نان مخالف هستند، هرچند دو سال است دستمزدشان بازهم به بهانه‌ غیرقانونیِ ثابت ماندن نرخ نان فریز شده و افزایش نیافته است.

نانوایان با نرخ دو سال قبل نان می‌فروشند

در این میان کارشناس حوزه آرد و نان گفت: نانوایان با نرخ سال ۱۴۰۰ به شهروندان نان می‌فروشند و همین باعث شده چرخ این بنگاه‌های اقتصادی نچرخد و بعضا قیمت‌ها را افزایش دهند. بنابراین نیاز است برای جلوگیری از افزایش قیمت خودسرانه یا گرانفروشی در اسرع‌وقت نرخ کارشناسی‌شده و عادلانه تعیین شود.

«پابرجا» در این خصوص اظهار کرد: نانوایان از سال ۱۴۰۰ تاکنون تغییر نرخی نداشته‌اند. در نرخنامه‌ای که سال ۱۴۰۰ دریافت کردیم نوشته شده بود که نرخنامه فقط برای یک سال معتبر است. الان دو سال از آن می‌گذرد و ما هنوز با نرخ ۱۴۰۰ به شهروندان نان می‌فروشیم. وی ادامه داد: با افزایش هزینه‌ها و تورم سالانه نانوایان نمی‌توانند هزینه‌های خود را پوشش دهند و مجبورند به نحوی خودشان را تامین کنند که در نتیجه بحث گرانفروشی پیش می‌آید.

«پابرجا» با بیان اینکه نانوایان آرد دولتی دریافت می‌کنند، اما این آرد ۱۰ تا ۱۵ درصد در قیمت نان تاثیر دارد، گفت: مابقی مواد اولیه از جمله مایه خمیر و… به صورت آزاد خریداری می‌شود. همچنین اجاره مغازه، دستمزد کارگر و هزینه‌های آب و برق و گاز نیز در کنار سایر هزینه‌ها قرار می‌گیرد.

این کارشناس با بیان اینکه نان سنتی یک فرصت است، اضافه کرد: نانوایان نمی‌توانند با سرکوب قیمت و نرخ دستوری ادامه دهند. وی در خصوص اینکه چرا برخی نانوایی‌ها اقدام به افزایش قیمت نان کرده‌اند، گفت: آنها مجبور هستند، زیرا باید ادامه کار دهند تا نان مردم را تامین کنند. از طرفی کارگر دستمزد می‌خواهد و با این قیمت‌ها نمی‌توان دستمزد پرداخت کرد. برای مثال اگر یک نانوایی ۱۰۰۰ نان در روز پخت کند با قیمت ۳۰۰۰ تومان، ۳میلیون تومان درآمد دارد که باید دو میلیون و ۵۰۰ هزارتومان آن را به عنوان دستمزد به کارگر بدهد.

به گفته وی، هزینه‌های تولید نان افزایش یافته، اما قیمت نان همچنان ثابت است. «پابرجا» در ادامه گفت: اگر دولت قیمت را به موقع اعلام نکند مشکلاتی پیش می‌آید که از جمله این مشکلات می‌توان به گرانفروشی، کم‌فروشی، خروج کارفرما از چرخه تولید، تغییر کاربری نانوایی‌ها،کاهش کیفیت، افزایش نان خشک و افزایش مصرف آرد اشاره کرد که می‌شود از تمامی این موارد با تعیین قیمت عادلانه و کارشناسی شده جلوگیری کرد.

راهکارهای جلوگیری از گرانفروشی

«پابرجا» با اشاره به اینکه باید یک‌بار هزینه‌های نانوایی‌ها دیده شود، گفت: باید حداقل قیمت به نانوایان داده شود و آن زمان خودشان قیمت‌ها را کنترل می‌کنند، اما اگر نرخ اعلام نشود یا نرخ عادلانه نباشد، نانوا نانش را چندین برابر قیمت می‌فروشد چون راهی ندارد.

این کارشناس حوزه آرد و نان در پاسخ به اینکه اگر قیمتی برای نان تعیین شود، آیا این افزایش خودسرانه و کم‌فروشی کاهش می‌یابد، تاکید کرد: صددر‌صد کاهش گرانفروشی خواهیم داشت. وی گفت: نانوایی باید یک بنگاه سوددهی باشد که در حال حاضر چرخ آن نمی‌چرخد. باید در اسرع ‌وقت نرخ کارشناسی‌شده نان اعلام شود تا آشفتگی بازار از بین برود.

در ادامه محمد سلیمانی رییس اتحادیه نانوایان سنگکی درخصوص افزایش خودسرانه قیمت نان در نانوایی‌ها گفت: تا زمانی که نرخ جدیدی ارائه نشود، این بی‌نظمی وجود دارد. یعنی ممکن است درصدی از نانوایان نان خود را گران بفروشند یا اقدام به کم‌فروشی کنند. وی ادامه داد: وقتی دولت ۵۷ درصد دستمزد کارگران را بالا می‌برد و از آن طرف هزینه‌های جانبی نیز افزایش پیدا می‌کند، چگونه می‌توان از نانوا توقع داشت که نان را با نرخ سال ۱۴۰۰ بفروشد؟

سلیمانی در پاسخ به اینکه چرا برای جلوگیری از کم‌فروشی و گرانفروشی فروش کیلویی نان در دستور کار قرار نمی‌گیرد، گفت: فروش کیلویی کیفیت نان را پایین می‌آورد، خصوصا در نان سنگک که یک نان دستوری است. یعنی میزان پخت و اندازه آن براساس سلیقه مشتری است. اگر قرار باشد وزن شود، دیگر براساس سلیقه مصرف‌کننده نخواهد بود. البته در سایر نان‌ها نیز شاید بتوان نسبت به فروش کیلویی نان اقدام کرد.

سلیمانی در پاسخ به اینکه آیا تعیین قیمت جدید برای نان می‌تواند از کم‌فروشی و گرانفروشی بکاهد،گفت: قطعا اینطور خواهد بود، اما قیمت‌ها نباید دستوری باشند. نرخ باید واقعی باشد. به گفته وی، نانوایان از بدنه همین ملت هستند. علت اینکه برخی نانوایان را متهم به گرانفروشی و کم‌فروشی می‌کنند برای این است دو سال نرخ جدید اعلام نشده و باید بر اساس نرخ دو سال قبل اقدام به فروش کنند اما ۹۰ درصد هزینه‌ها از بازار آزاد است.