تهدید به مرگ هیرکانی با فعالیت معادن / انتقال اسناد مالکیت عرصه‌های طبیعی به دستگاه‌های اجرایی در تضاد با منافع ملی است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مرحوم مهندس کریم ساعی، بنیان‌گذار علوم نوین منابع طبیعی در ایران، مؤسس رشته جنگلداری در دانشگاه تهران و پایه‌گذار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بود که در سال 1289 در مشهد به دنیا آمد و در چهارم دی‌ماه 1331 در تهران درگذشت. او را به عنوان «پدر جنگلبانی ایران» می‌شناسند، زیرا اولین برنامه جنگلبانی کشور را در سال 1320 ارائه کرد. 

ساعی نخستین کسی بود که برای جنگل‌کاری و توسعه فضای سبز تهران نقش ایفا کرد و همچنین تحقیقات زیادی را درباره جنگل‌های ایران و راهکارهای حفاظت از آنها انجام داد. او در سال 1321 نشریه‌ای به نام «شمه‌ای درباره جنگل‌های ایران» منتشر کرد و در سال 1327 جلد اول و در سال 1329 جلد دوم کتاب «جنگل‌شناسی» را که اولین کتاب جنگل‌شناسی در ایران بود،به چاپ رساند و اساس اطلاعات علمی جنگلبانان کشور را پی‌ریزی کرد.

ساعی همچنین در سال 1329 «بوستان ساعی» را در تهران به صورت یک پارک جنگلی بنا گذاشت. همچنین چنارهای سر به فلک کشیده خیابان ولیعصر (عج) از آثار ماندگار اوست. ساعی معتقد بود تا چند سال آینده مناطق مسکونی و صنعتی توسعه پیدا می‌کنند و این درختان به منزله ریه‌های شهر آلوده ، ایفای نقش خواهند کرد.

در هیچ مقطعی از تاریخ، جنگل‌های ایران تا این حد بلاتکلیف نبودند

در همین راستا، انجمن علمی جنگلبانی ایران به مناسبت هفتادمین سالگرد استاد کریم ساعی، بیانیه‌ای را صادر کرد که متن کامل آن به شرح زیر است: «در حالی به هفتادمین سالروز بزرگداشت کریم ساعی، بانی علوم نوین جنگلبانی ایران رسیدیم که امسال، نام «جنگل» را از عنوان سازمان متولی آن حذف کردند. روح استاد ساعی را خراشیدند و اکنون یادش را جشن می‌گیرند. در هیچ مقطعی از تاریخ، جنگل‌های ایران تا این حد بلاتکلیف نبوده است. وزارت کشاورزی گویی سازمان جنگل‌ها را به اسارت گرفته و به هیچ قیمتی حاضر نیست این گروگان ارزشمند را آزاد کند.

نظام جنگل‌بانی باید هرچه سریعتر با اجرای طرح جایگزین جبران شود

از هم پاشیدن نظام جنگل‌بانی کشور باید هرچه سریعتر با اجرای طرح جایگزین جبران شود تا بنیان‌های طرح‌های جنگلداری متلاشی نشوند. لازم است تا فرصت باقی مانده، برای حفاظت کمی و کیفی این سرمایه ملی اندیشه کرد. تعلل هر روزه موجب از بین رفتن زیرساخت‌های جنگلداری  کشور خواهد شد و زیان جدی به موجودیت سازمانی وارد خواهد ساخت که استاد ساعی در ۸۰ سال قبل بنیان نهاد.

استاد ساعی همواره بر حفاظت، احیا و توسعه جنگل‌ها تاکید داشتند و تلاش‌های ایشان بر ایجاد فضای سبز درون‌شهری و برون‌شهری مثال‌زدنی بود. اجرای طرح‌های جنگل‌کاری یکی از اقدامات ضروری در راستای احیا و توسعه جنگل‌ها محسوب می‌شود که ساعی توجه ویژه به آن داشت. بنابراین بازنگری در جنگل‌کاری‌های انجام‌شده در یک قرن گذشته در آستانه  پیشنهاد تولید یک میلیارد نهال و کاشت آنها در چهار سال آینده، ضرورت دوچندانی دارد تا با بهره‌گیری از تجارب گذشته از هدررفت سرمایه‌های ملی جلوگیری شود.

چالش جدی در مقابل جنگل ها و منابع طبیعی ایران

بدیهی است که در شرایط نابسامان اقتصادی و کمبود منابع، حفاظت از جنگل­‌ها و رویشگاه­‌های موجود ارجحیت دارد. هم‌اکنون با واقعه هولناک و جهانی تغییر اقلیم روبه‌رو هستیم که بوم‌سازگان­ طبیعی و انسان‌ساخت را تحت تاثیر قرار داده است و پیامد آن برای کشور ما خشکسالی و شرایط آب و هوایی بی‌­ثبات است. با ادامه این روند بیم آن می­‌رود که جنگل­‌ها و منابع طبیعی کشور با چالش‌­های بیشتر از قبل مواجه شوند.

البته حاصل مدیریت همراه با آزمون و خطای جنگل‌ها در سنوات گذشته، تجارب زیادی را برای جنگل‌بانان و مدیران سازمان منابع طبیعی کشور فراهم کرده است و می‌تواند به عنوان چراغ راه مدیریت و مبتنی بر آینده‌پژوهی منابع طبیعی قرار گیرد.

استاد ساعی در سال 1320 شمسی نخستین برنامه جنگل‌بانی خود را شامل تعیین و حفظ سرمایه جنگل استفاده از سود و افزودن سرمایه و سود جنگل را ارائه نمودند. این اصول و برنامه تا کنون راهنمای فعالیت‌های اجرایی سازمان منابع طبیعی کشور قرار گرفته است و تلاش‌های زیادی در به ثمر رسیدن آنها انجام شده، ولی تا نتیجه نهایی و رسیدن به اهداف اصلی راه زیادی مانده است.

در آغاز قرن پانزدهم خورشیدی منابع طبیعی کشور بعد از یک صد و پانزده سال سابقه مدیریتی علی رغم همه توان و تلاش مدیران و کارشناسان سازمان مسئول، از هر نظر با چالش‌های زیادی روبه‌رو است و جا دارد با بهره‌گیری از تجارب گذشته با مشارکت خرد جمعی گام­‌های بهتر و سنجیده‌تری در امر حفاظت، احیا، بهره‌­برداری و توسعه منابع ­طبیعی برداشته ­شود. 

معادن زغال سنگ و شن ماسه به جان جنگل‌های هیرکانی افتاده‌اند 

حدود شش سال از فصل جدید تغییر رویکرد مدیریت جنگل‌های کشور می‌گذرد، ولی تا کنون هیچ‌گونه برنامه یا طرح مدون حفاظتی به منظور ادامه مدیریت قبلی به اجرا در نیامده است. روزی نیست که جنگل‌بانان و محیط­‌بانان با جسم سخت و تیز یا سلاح گرم مجروح نشوند و گمان نمی‌کنیم پیگیری مستمری برای تنقیح قوانین و حفاظت از جان و روان حافظان از انفال حتی در بدنه نیز وجود داشته باشد.

معادن زغال سنگ در قلب جنگل‌های هیرکانی با قطع یکسره، برخی قسمت‌های جنگل را شبیه به زمین فوتبال کرده‌اند و معادن شن و ماسه و سنگ لاشه برخی رویشگاه‌­های ارزشمند جنگلی و مرتعی کشور را به کانون های تولید ریزگرد و نقاط بحرانی به لحاظ فرسایش رانش تبدیل کرده‌­اند. اما در حالی که باید تعطیلی معادن بحران‌زا و کاهش اثرات تخریب آنها در دستور کار باشد، متاسفانه واگذاری‌های جدید در برنامه وزارتخانه متولی معادن کشور قرار گرفته­ است.

عرصه­‌های منابع ­طبیعی بوم‌سازگانی پیچیده به مانند یک موجود زنده هستند و بقایشان به حفظ یکپارچگی آنها بستگی دارد، لذا اقداماتی نظیر اجاره بستر، انتقال اسناد مالکیت روددره‌ها و بدنه‌های آبی کشور به وزارت نیرو و انتقال اسناد حریم شهرها به وزارت مسکن، راه و شهرسازی که نهادهایی فاقد دیدگاه اکولوژیک هستند، در تضاد با منافع ملی و در تقابل با اندیشه‌های استاد ساعی است و منجر به فروپاشی بوم‌سازگان و تخریب هرچه بیشتر سرزمین خواهد شد.

نیاز ضروری به اجرای سیاست‌های حفاظت فیزیکی از جنگل‌های شمال 

تسریع واردات چوب صنایع خرد و کلان در مقیاس بالا برای رفع عطش 16 میلیون متر مکعب نیاز صنایع چوب کشور به عنوان یکی از مهمترین عوامل قاچاق چوب، اجرای جدی سیاست­‌های حفاظت فیزیکی جنگل‌های شمال و تعمیم آن به تمام جنگل­‌های کشور، آماربردای و اندازه­‌گیری جامع و دقیق مکان‌محور از وضعیت کمی و کیفی مشخصه­‌های زیستی و غیرزیستی عرصه­‌های جنگلی با استفاده از ابزارهای نوین و تهیه اطلاعات رقومی جنگل به منظور پایش و ارزیابی وضع موجود و آینده و از همه مهمتر کادرسازی و جذب نیروی متخصص نیازمند برنامه‌­ریزی عملیاتی است.

تا سال 1390 شمسی حدود 10 هزار کیلومتر جاده در طرح­‌های جنگلداری فعال و برای 40 درصد از مساحت جنگل­‌های شمال کشور ساخته شد و به بهره‌برداری رسید. در زمان اجرای طرح­‌های جنگلداری به ­طور متوسط 10 تا 20 درصد از هزینه ساخت شامل هزینه مرمت و نگهداری جاده‌­های جنگلی می‌­شد تا ساختمان و سطح رویه جاده در فرم استاندارد خود باقی بماند، مدیریت  نگهداری و تعمیر جاده­‌های موجود، این سرمایه ملی ارزشمند هم به فراموشی گذاشته شد که باید برای باقی نگهداشتن کمی و کیفی این سرمایه ملی اندیشه کرد.

در شرایطی که بهره‌برداری تجاری چوب از جنگل‌ها خاتمه یافت، امید می‌رود  با قطع شدن دست مافیای فروش و بهره‌برداری تجاری چوب، برای حل چالش‌های جنگلداری با ارائه طرح‌ها و برنامه‌های موقت فنی - حفاظتی و تخصیص بودجه لازم، مدیریتی نوین در دستور کار نهاد متولی حفاظت از جنگل‌های کشور قرارداده شود تا از گسترش تخریب جنگل‌ها جلوگیری به عمل آید.

البته برای حل مشکلات اساسی منابع طبیعی کشور به عنوان زیر بنا و اساس فعالیت‌های تولیدی و صنعتی کشور نیاز به ساختار اداری مقتدر در قالب «وزارت منابع طبیعی» وجود دارد. این آرزوی دیرینه‌ای است که تا تحقق نیابد هیچ‌گاه به خواست نهایی استاد ساعی  که به دنبال ایرانی آباد با جنگل‌هایی سرسبز بود، نخواهیم رسید.