چگونگی شکل گیری مهاجرت مَرَضی/ کسانی که باید آمار مهاجرت را کاهش دهند عموما بچه‌هایشان مهاجرت کرده اند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، «گروهی از پناهجویان ایرانی و افغان در شهر کوچکی در صربستان زندگی می‌کنند. آن‌ها برای زندگی بهتر می‌خواهند از مرزهای اروپا عبور کنند. این پناهجویان از آینده‌ای که برای خود متصور هستند، صحبت می‌کنند.» آنچه که خواندید خلاصه داستان مستند 60 دقیقه‌ای «زمزمه‌های گمشده در دوردست» اثر منصور فروزش به تهیه‌کنندگی سیدمهدی دزفولی‌ست که سال 1400 تولید شد و محصول مرکز مستند و تلویزیونی سوره است

این اثر تاکنون در بخش جنبی پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» و بخش مستند زیر ذره‌بین سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر حضور داشته است. این مستند همچنین در  هفتادوپنجمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کَن نیز حضور داشت.

اهمیت موضوع مهاجرت بهانه‌ای شد تا با اردشیر گراوند جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی گفتگویی داشته باشیم که در ادامه می‌خوانید.

وی درباره مستند «زمزمه‌های گمشده در دوردست» که مهاجرت غیرقانونی را سوژه اثر خود قرار داده، بیان کرد: اساسا در دنیا پدیده‌ای به نام مهاجرت چه داخلی چه خارجی همیشه بوده و هست و یک ویژگی برای جمعیت‌ها محسوب می‌شود که این ویژگی در کنار تولد و مرگ بسیار برای تحرکات جمعیت مهم است.

مهاجرت مَرَضی!

وی ادامه داد: این موضوع در برخی از موارد خود را مَرَضی نشان می‌دهد یعنی می‌گوید جمعیت هرچه مستقرتر شود، نظام اجتماعی کریستاله و‌ منسجم می‌شود. در حقیقت نظام اجتماعی اگر بخواهد تبادل جمعیت داشته باشد باید برای کسب تجربه و آن هم به صورت رفتی و برگشتی صورت بگیرد.

این جامعه‌شناس تاکید کرد: ماجرای مهاجرت در ایران چه داخلی و چه خارجی متاسفانه تبدیل به یک مدل مَرَضی شده است. مهاجرت خارجی از 100 سال پیش و حتی در دوره قاجاریه و رضاخان هم آمار قابل توجهی از مهاجرت افراد وجود داشته است و شاید برایتان جالب باشد که بدانید بسیاری از نخبگان در دوره قاجار کسانی بودند که روزگاری مهاجرت کرده و سپس به ایران بازگشتند.

گراوند افزود: در شرایط فعلی همانگونه که در مستند «زمزمه‌های گمشده در دوردست» دیدیم، فشار شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه است که فرد دست به مهاجرت غیرقانونی می‌زند و بهترین چیزی که در اختیار دارد که آن هم جانش است، برای این پدیده به خطر می‌اندازد.

شروع مهاجرت نخبگان از 30 سال پیش

این پژوهشگر حوزه اجتماعی با بیان اینکه وضعیت اقتصادی و اجتماعی نه تنها موجب مهاجرت غیرقانونی شده است بلکه نیروی انسانی بسیاری نیز به خارج از کشور هدایت می‌شوند، مطرح کرد: مهاجرت نخبگان از 30 سال پیش آنقدر موضوعیت داشته است که من اولین مقاله خود را در سال 69 با این موضوع به رشته تحریر درآوردم.

گراوند با بیان اینکه علاوه بر مسایل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، مباحث روانی و فرهنگی نیز باعث مهاجرت شده است، توضیح داد: همانگونه که در مستند به نمایش گذاشته شده است، یکی از افراد در مصاحبه با کارگردان می‌گوید که در ایران زندگی خوب و کار داشته اما یک دفعه مهاجرت به ذهنش رسیده است. در حقیقت این فرد سیاسی، نخبه و... نیست پس عوامل دیگری باعث شده است دست به مهاجرت غیرقانونی بزند.

راهکار کاهش مهاجرت غیرقانونی کاهش شکاف اقتصادی و اجتماعی با دیگر کشورها

این جامعه‌شناس تاکید کرد: اگر وضع اقتصادی، اجتماعی ارتقا پیدا می‌کند تا جایی که شکافمان با دیگر کشورها کم شود قاعدتا مهاجرت غیرقانونی کمتر رخ می‌دهد و بیشتر احتمال دارد در کشور خود بمانیم اما هم‌اکنون 50 درصد جامعه میل به رفتن دارند و این مساله نشان می‌دهد پتانسیل بالایی در مهاجرت داریم که بسیار نگران‌کننده است.

گراوند در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه کارگردان در «زمزمه‌های گمشده در دوردست» فارغ از اینکه بخواهد خود را اسیر تکنیک و ابزار کند با وجود محدودیت‌های بسیار به اندرونی زندگی افراد نفوذ می‌کند تا بتواند درد آن‌ها را به تصویر بکشد، عنوان کرد: این مساله نشان می‌دهد سازنده اثر بسیار برای مستندش که روان هم بود، زحمت کشیده است. همچنین ما در این فیلم با افرادی مواجه هستیم که عمدتا ساکن سیستان و بلوچستان، مناطق غربی ایران، کُردزبان‌ها بودند که هم‌اکنون نیز مهاجرت از این مناطق به مرکز ایران زیاد است که حاکی از گرفتاری‌های بسیار اقتصادی و اجتماعی است.

وی ادامه داد: البته مخاطب در بخشی از مستند با مهاجران غیرقانونی افغانی نیز روبه‌رو می‌شود و این نمونه‌گیری کاملا منطقی و معلوم بود. نکته جدی اینجاست که ما چه کردیم که این حجم از جمعیت مهاجر به بیرون عموما افغانی و ایرانی هستند. افغان‌ها از جنگ در کشور خود می‌نالند اما ما که مشکلی به نام جنگ نداریم پس چرا باید در صدر این اتفاق باشیم؟

این جامعه‌شناس با بیان اینکه زحمت کارگردان «زمزمه‌های گمشده در دوردست» برای روایتی که خلق کرده است، بسیار ستودنی‌ست، مطرح کرد: از مستند پیداست که کارگردان سعی در تراژیک کردن اثرش نداشته است بلکه به دنبال آن بوده تا همه موارد را به گونه‌ای هست به نمایش بگذارد. از نظر من «زمزمه‌های گمشده در دوردست»، اثر بسیار خوب و همین اندازه برای توجیه مدیران ارشد این کشور کافی‌ست.

گراوند با اشاره به اینکه  کسانی که باید فکری به حال مهاجرت کنند عموما بچه‌هایشان را رهسپار کشورهای دیگر کرده‌اند گفت :بهتر است مسئولان سیاسی کشور  این مستند را به تک‌تک به تماشا بنشینند.

وی در پایان با بیان اینکه همه اقشار باید «زمزمه‌های گمشده در دوردست» را تماشا کنند، خاطرنشان کرد: تماشای این مستند برای تمام سطوح دانشگاهی چه دانشجویان و استادان اقتصاد و مدیریت و چه دانشجویان و استادان علوم اجتماعی بسیار ضروری است حتی این اثر باید برای مقامات امنیتی نیز به نمایش دربیاید.

نویسنده: سپیده شریعت