چالش جدی امنیت غذایی پیش روی سیاستگذاران ایران

از دهه 1960 کارشناسان محیط زیست جهان نسبت به تبعات ناشی از بروز تغییرات اقلیمی در سراسر کشورها هشدار داده اند. تغییرات اقلیمی بر اثر گرم شدن کره زمین به دلیل انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای پدید آمده است. افزایش میزان خشکسالی و بروز بحران آب در مناطق مختلف کشورمان از جمله آثار سوء ناشی از تغییرات اقلیمی است که البته سوء مدیریت در بهره برداری از منابع طبیعی آن را تشدید کرده است. در این میان با توجه به این که در سال های آتی با افزایش بیشتر متوسط دمای هوای زمین، تبعات تغییرات اقلیمی بر ایران تشدید خواهد شد، تداوم سوء مدیریت در بهره برداری از منابع طبیعی و عدم سازگاری با آثار تغییرات اقلیمی می تواند کشاورزی کشور را به سمت نابودی هدایت کند و امنیت غذایی ایران را به خطر بیندازد.

محدود شدن کشاورزی ایران با بی توجهی به لزوم سازگاری با تغییرات اقلیمی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، تغییرات اقلیمی این روزها هشداری بزرگ برای سراسر جهانیان به حساب می آید و صرف نظر از اجلاس های جهانی که هر از گاهی در گوشه و کنار دنیا برگزار می شود، چند سالی است که بسیاری از مردم دنیا هر از گاهی تبعات ناشی از این تغییرات از جمله گرم شدن کره زمین، تشدید خشکسالی و رشد بیابان زایی را بیش از پیش با گوشت و پوست خود لمس می کنند.

در این میان اقلیم شناسان معتقدند که گسترش آثار تغییرات اقلیمی حتی می تواند آینده کشاورزی در سطح جهان را با چالش مواجه کند و بدون شک کشاورزی در کشورهایی که نتوانند خود را با تبعات این تغییرات سازگار کنند، رو به نابودی خواهد گذاشت و امنیت غذایی شان به مخاطره خواهد افتاد.

بنابراین بعید نیست در آینده ای نزدیک چنین کشورهایی به وضعیت حکومت شوروی سابق در روزهای آخر خود دچار شوند که در آن رهبر اتحاد جماهیر شوروی حتی در تامین غذای مردم خود به مشکل برخورده بود و از نخست وزیر وقت کشور دشمن یعنی انگلستان برای ارسال گندم درخواست کرد. به عبارت دیگر می توان گفت اگر عدم سازگاری با تبعات تغییر اقلیم منجر به خسارت دیدن کشاورزی یک کشور شود، ممکن است فروپاشی کامل در انتظار آن کشور باشد.

این نکته ای است که دکتر محمد حسین رامشت، کارشناس محیط زیست در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی ناشی از آن بدون شک محدودیت هایی را برای کشاورزی در سراسر دنیا ایجاد خواهد کرد و قطعا ایران نیز از این محدودیت ها مصون نخواهد بود. بنابراین مسئولان ایران باید روند تغییرات اقلیمی در سال های آینده را به‌خوبی رصد کنند تا بتوانند کشاورزی کشور را با تبعات تغییرات اقلیمی سازگار نمایند.

وی افزود: تغییرات اقلیمی می تواند منجر به افزایش سال های خشکسالی شود. همچنین نوسانات آب و هوایی، حدی‌تر شدن بارندگی ها را به همراه دارد و به همین دلیل در سال های آتی، حتی در سال هایی هم که شاهد بروز خشکسالی نیستیم، ممکن است با کم آبی مواجه شویم. مهمترین تبعات بحران آب نیز بر کشاورزی وارد می شود و هرچه در سال های آتی آب کمتری در دسترس حوزه کشاورزی باشد، باید با روی آوردن به روش های نوین آبیاری و اصلاح الگوی کشت به حفظ امنیت غذایی کشورمان بپردازیم.

نگاه ما در بهره برداری از منابع طبیعی خلاف منطق طبیعت است

نکته دیگری که رامشت در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، این است که اساسا نگاه حاکم بر بیشتر مسئولان و مردم ایران در نحوه بهره برداری از منابع طبیعی، خلاف منطق حاکم بر طبیعت است و به همین دلیل، توسعه بی رویه استفاده از منابع طبیعی منجر به آن شده است که در سال های اخیر تبعات تغییرات اقلیمی بیش از بسیاری از کشورها بر ایران اثر بگذارد.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: چون ما منطق صحیح بهره برداری از منابع طبیعی را در پیش نگرفته ایم، در اجرای برنامه های عمرانی نیز سیاست های راهبردی نامناسبی را اجرا کرده ایم و به همین دلیل، می توان گفت بیش از آن که تغییرات اقلیمی بر طبیعت ما اثر بگذارد، این سوء مدیریت منابع طبیعی بوده است که طبیعت ما را به نابودی کشانده است.

این در حالی است که به گفته رامشت، در گذشته های دور مردم ما بیش از زمان حاضر نسبت به تفکر صحیح در بهره برداری از منابع طبیعی باور داشتند و تلاش می کردند بدون آسیب زدن به طبیعت، به کشت محصولات کشاورزی بپردازند.

به نحوی که از نظر این کارشناس محیط زیست، در سال های گذشته، کشاورزان حتما بعد از چند سال کشت کردن روی زمین، یک یا دو سال به آن زمین استراحت می دادند، اما اکنون سوء مدیریت کشاورزی در ایران منجر به آن شده است که شاهد آن باشیم که کشاورزان و بخصوص شرکت های حوزه کشت و صنعت در تلاش هستند تا برای کسب درآمد بیشتر از آب، خاک و سایر منابع طبیعی کشور به هر شکل ممکن استفاده کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: در سال های اخیر کشاورزان ایران از حالت فلاحان سنتی به کارگران کشاورزی تبدیل شده اند و دیگر المان های لازم برای مدیریت آب، خاک و سایر منابع طبیعی در کشاورزی ایران رعایت نمی شود. به همین دلیل، هرچه در سال های آتی بیشتر با قهر طبیعت مواجه شویم، چون اصول مدیریت منابع طبیعی را در حوزه کشاورزی رعایت نمی کنیم، بنابراین کشاورزی ما بیشتر از بحران های زیست محیطی آسیب می بیند.

از دست رفتن خودکفایی کشور با اجرای نظریه های ناصحیح توسعه

مساله دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که در سال های اخیر افزایش میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی منجر به منفی شدن بیلان آب دشت های ایران و تشدید فرونشست زمین شده است؛ به نحوی که به جز استان های گیلان و مازندران، تمام استان های کشور درگیر فرونشست زمین هستند و بی توجهی به این مساله قطعا می تواند کشاورزی ایران را در سال های آتی با چالش های بیشتری مواجه کند و امنیت غذایی ما را به خطر بیندازد.

رامشت در همین راستا تاکید دارد که سوء مدیریت در حوزه کشاورزی و بهره برداری از منابع طبیعی نه تنها منجر به تشدید فرونشست زمین در ایران شده، بلکه بحران های زیست محیطی دیگری را نیز به همراه داشته است و تداوم این روند منجر به آن خواهد شد که با پیش رفتن کشاورزی کشور به سمت نابودی، امنیت غذایی ایران هم به خطر خواهد افتاد.

این کارشناس محیط زیست معتقد است که سوء مدیریت در بهره برداری از کشاورزی و منابع طبیعی ایران به دلیل آن شکل گرفته است که مسئولان کشور از 70 سال گذشته به این سو به سمت استفاده از «نظریه توسعه روستو» در توسعه کشور پیش رفته اند و بر مبنای این نظریه به توسعه همه جانبه روی آورده اند.

از نظر رامشت، این مساله در سال های اخیر حاصل دیگری جز از دست دادن خودکفایی کشور و وابسته شدن به دیگران نداشته است و طبیعتا در صورت ادامه دادن اجرای این نظریه در کشورمان، اگر امنیت غذایی کشور نیز به خطر بیفتد، ما در سال های آتی در مواد غذایی نیز به کشورهای خارجی وابسته می شویم و همین مساله می تواند بحران های جدی سیاسی و امنیتی را در کشورمان پدید آورد.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: تنها راهکار ما برای جلوگیری از ایجاد این بحران ها، دست برداشتن از اجرای نظریه توسعه روستو و تدوین و اجرای نظریه ای مبتنی بر ظرفیت های فرهنگی و اقلیمی ایران است. نظریه ای که در آن هم باید آینده شرایط آب و هوایی ایران در نظر گرفته شود و هم مزیت های نسبی توسعه مناطق مختلف و هم شرایط حدی اقلیم کشورمان در نظر گرفته شود.

وی در پایان تصریح کرد: بی توجهی به اصلاح الگوی پیشرفت که در سال های اخیر لزوم تغییر آن در سطح کلان مدیریتی کشور نیز مطرح شده است، قطعا در سال های آتی که ایران بیش از پیش با تبعات تغییرات اقلیمی مواجه خواهد شد، می تواند بحران های سیاسی و اجتماعی مضاعفی را در کشورمان ایجاد کند.