گفت‌وگوهای ایران و اروپا؛ کلید موفقیت چیست؟

دیپلملت پیشین ایران در سازمان ملل معتقد است: «اگر اروپایی‌ها برای فعال کردن مکانیسم ماشه اقدام کنند، البته طی دوره یک ماهه مربوطه باز هم امکان مذاکره و انجام اقدامی منتفی نیست و در صورت نیل به توافقی فکر می‌کنم امکان متوقف کردن روند و تمدید ضرب الاجل می‌تواند وجود داشته باشد.» 

به گزارش خبرآنلاین،  تنها ۱۰ روزتا پایان ضرب الاجل اروپا برای فعال کردن اسنپ بک « مکانیسم ماشه » باقی مانده و بعد از توقف طولانی، عاقبت روز گذشته مقرر شد تا ایران و سه کشور اروپایی روز سه‌شنبه دور جدیدی از مذاکرات را برگزار کنند. 

همزمان سید عباس عراقچی ، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مورد تلاش‌های ایران برای مقابله با فعال‌سازی مکانیسم ماشه از طریق همکاری با چین و روسیه سخن می‌گوید. 

طبق اخبار واصله روسیه و چین نامه‌هایی به دبیرکل و رئیس شورای امنیت نوشته و بحث‌های حقوقی در مورد برجام و ملاحظاتی در مورد مکانیسم ماشه و تغییر شرایط وعدم اجرای برجام توسط اروپا مطرح کرده اند. اما اعلام مخالفتی قطعی با فعال شدن مکانیسم ماشه یا اعلام موضعی مبنی برعدم اجرای قطعنامه‌های شش‌گانه همراه با تهدیدی در مورد نحوه اقدام برای جلوگیری از احیای قطعنامه‌ها یاعدم تبعیت از قطعنامه‌ها در صورت احیای آن‌ها نکرده اند. 

البته چین خواستار پایبندی همه طرف‌ها به گفتگو شده و هشدار داده تلاش برای فعال‌سازی «اسنپ‌بک»، می‌تواند پیامدهایی غیر قابل پیش‌بینی و فاجعه‌بار به‌دنبال داشته باشد؛ همچنین تمام دستاوردهای دیپلماتیک سال‌های گذشته را از میان ببرد. 

در همین حال وال استریت ژورنال نوشت: برای‌عدم فعال شدن اسنپ‌بک همین حالا هم خیلی دیر شده است، اسنپ‌بک کار تمام‌شده‌ای خواهد بود. 

درگفتگو با کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل، به بررسی راهکار‌های ایران برای جلوگیری از فعال شدن این مکانیسم پرداخته است. 

 آیا تلاش‌های ایران برای جلوگیری از تلاش اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک نتیجه می‌دهد؟ 

تا آنجا که من در جریان هستم تلاشی از جانب ایران انجام نشده است. ظاهرا در آخرین ملاقاتی که بین نمایندگان ایران و سه کشور اروپایی در استانبول در ۳ مرداد انجام شد، اروپایی از امکان تمدید ضرب الاجل مکانیسم ماشه سخن گفتند. 

مشکل این است که عملا تلاشی در جریان نیست. البته حالا هم که قراری برای ملاقات و گفت و گو گذاشته‌شده‌است، باز هم نمی‌تواند با استمرار شرایط فعلی تاثیری داشته باشد؛ چرا که آن‌ها قبل در همان سوم مرداد به ایران گفتند که در صورتی حاضر به تمدید ضرب الاجل مکانیسم ماشه خواهند شد که ایران وارد همکاری با آژانس و مذاکره با آمریکا شود. اگر چه سفر یک مقام آژانس به تهران انجام شده اما هدف آن تنها تنظیم شیوه نامه بود و سخن از شیوه نامه خود نشانه فقدان علاقه‌مندی ایران به کار با آژانس است چون اگر قرار به همکاری باشد همان وجود توافق پادمان می‌تواند مبنای کار بین طرفین باشد. 

بنظر شما این ادعا که کشورهای اروپایی به دلیل نقض فاحش یاعدم طرفیت در برجام به دلیل‌عدم اجرای تعهدات نمی‌توانند مکانیسم ماشه را فعال کنند، به لحاظ حقوقی معتبر است؟ 

موضع ایران مبنی بر نقض برجام توسط اروپا به خاطرعدم انجام توافق برجام که عادی‌سازی روابط ایران با جهان را مقرر کرده بود، درست است و می‌تواند به لحاظ سیاسی و روابط عمومی در جهت مشروعیت‌زدایی از مکانیسم ماشه مفید باشد. همچنین اظهارات مقامات اروپایی در جریان تجاوز ۱۲ روزه به ایران و حمایت از آن تجاوزات و مطالبه غنی‌سازی صفر نیز مغایر با برجام است.

اما اگر منظور این است که آیا این تخلف‌ها و نقض‌ها توسط اروپا می‌تواند مانع فعال شدن مکانیسم ماشه توسط آن‌ها شود، فکر نمی‌کنم پاسخ به این سوال بتواند مثبت باشد. چرا که مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ در مورد مکانیسم ماشه بخصوص بند ۱۱ آن اتوماتیک است و خیلی امکانی برای انجام حرکتی جهت توقف روند احیای قطعنامه‌های ضد ایرانی سابق نمی‌دهد. 

 فکر می‌کنید این ایده که با خروج روسیه و ایران و چین به صورت همزمان از برجام این توافق از اعتبار خارج می‌شود و ممکن است جلوی استفاده اروپایی‌ها از مکانیسم ماشه گرفته‌شود قابل اجراست؟ 

خیر. من موافق این حرف نیستم. در قطعنامه ۲۲۳۱ تصریح شده که هر یک از اعضای برجام که نامشان در قطعنامه ذکر شده می‌توانند مدعی نقض فاحش یکی از اعضا شود و در این صورت روند ۳۰ روزه آغاز و به احیای قطعنامه‌های ۶گانه علیه ایران منجر می‌شود. اینکه کشورهایی از برجام خارج شوند، تاثیری بر این سازوکار نخواهد داشت. مکانیسم ماشه در واقع برای بازگشت به قبل از توافق برجام است و اگر کشورهایی از آن خارج شوند می‌تواند بیشتر به منتفی شدن آن و بازگشت به قبل از برجام کمک کند. 

روسیه و چین حقیقتا چقدر از موضع ایران در مورد اسنپ‌بک حمایت می‌کنند؟ 

روسیه و چین نامه‌هایی به دبیرکل و رئیس شورای امنیت نوشته و بحث‌های حقوقی در مورد برجام و ملاحظاتی در مورد مکانیسم ماشه و تغییر شرایط وعدم اجرای برجام توسط اروپا مطرح کرده اند. اما اعلام مخالفتی قطعی با فعال شدن مکانیسم ماشه یا اعلام موضعی مبنی برعدم اجرای قطعنامه‌های شش‌گانه همراه با تهدیدی در مورد نحوه اقدام برای جلوگیری از احیای قطعنامه‌ها یاعدم تبعیت از قطعنامه‌ها در صورت احیای آن‌ها نکرده اند.

بعلاوه، بعید است که آن‌ها واقعا قصدی برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه داشته باشد. اگر چنین قصدی داشته باشند لازم است که در شورای امنیت دست به تلاش‌هایی از جمله طرح پیش‌نویس قطعنامه دایر بر محق نبودن سه کشور اروپا در این رابطه بزنند. اینکه چنین خواهند کرد یا نه باید صبر کنیم و ببینیم.

و اگر چنین کنند سوال این است که اقدام آن‌ها تاثیری خواهد داشت و آیا می‌تواند رای اکثریت اعضای شورا را با خود داشته باشد. آیا اقدام آن‌ها می‌تواند سد وتو توسط دیگر اعضای دائمی را رد کند و اساسا به گونه‌ای خواهد بود که وتو در مورد آن کارگر نباشد. باید صبر کرد و دید.

من با توجه به سازوکارهای شورا و محتوای قطعنامه ۲۲۳۱ و نیز محافظه‌کاری چین و روسیه امیدی به اینکه اقدام موثری در این رابطه از جانب آن‌ها صورت گیرد و اساسا امکان انجام موثری وجود داشته باشد، ندارم. البته طبعا مقامات ایرانی باید حداکثر تلاش خود را بکنند. 

در نهایت آیا در مدت کوتاه باقی مانده راهی وجود دارد که ایران بتواند جلوی بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت را بگیرد یا نه؟ 

مدت کوتاه باقی مانده، یعنی همین ده روز تا پایان ماه اوت یعنی تا قبل از اقدام اروپا برای فعال کردن مکانیسم ماشه است. هر چند مقرر شده‌است که مذاکراتی میان ایران و سه کشور اروپایی انجام شود، بعید است که اروپا حرفی جز همان حرف دور قبلی یعنی مذاکره با آمریکا و همکاری با آژانس از جانب ایران داشته باشند.

اگر آن‌ها برای فعال کردن مکانیسم ماشه اقدام کنند، البته طی دوره یک ماهه مربوطه باز هم امکان مذاکره و انجام اقدامی منتفی نیست و در صورت نیل به توافقی فکر می‌کنم امکان متوقف کردن روند و تمدید ضرب الاجل می‌تواند وجود داشته باشد. و این البته بستگی تام به اراده سیاسی در تهران و واشنگتن خواهد داشت که تصمیمی موثر بگیرند.