گفتگو با محمود مختاریان روزنامه‌نگار پیشکسوت / شبکه های اجتماعی اختیار از رسانه ها را گرفته اند!
رکنا: بسیاری از کارشناسان معاصر بر اهمیت رسانه در دنیای امروز تأکید دارند. یکی از این کارشناسان، استاد ارتباطات، بر این باور است که در حال حاضر ما در عصر «مدیا کراسی» یا حکومت رسانه‌ای زندگی می‌کنیم و حکومت‌ها عملا بدون قدرت رسانه‌ای قادر به تأثیرگذاری بر جامعه خود نیستند. از نظر او، رسانه به بخشی جدایی‌ناپذیر از قدرت دفاعی و قدرت ملی تبدیل شده است.
اگر بخواهیم به تاریخچه رسانه در ایران بپردازیم، باید به یاد داشته باشیم که تاریخ روزنامه‌نگاری در ایران از سال ۱۸۳۳ میلادی آغاز شده است. در حالی که در اروپا روزنامه‌نگاری ۲۳۲ سال پیش آغاز شده بود، در هند، تحت حاکمیت کمپانی هند شرقی، روزنامه‌های فارسی از سال ۱۷۵۰ میلادی منتشر می‌شد. ایران در آن دوران با چالش‌های زیادی مواجه بود و حتی روزنامه‌های زیرزمینی در سراسر کشور منتشر می‌شدند. این روزنامه‌ها در پایتخت و استان‌های مهم کشور پخش می‌شدند و در برخی موارد اخبار به مراتب سریعتر از روزنامه‌های معتبر جهانی مانند نیویورک تایمز منتشر می‌شد.
ظهور شبکه‌های اجتماعی سبب شده است که سانسور اطلاعات تقریبا از میان برداشته شود و دسترسی به اخبار و اطلاعات به طور چشمگیری تسهیل شود. این تغییرات به سرعت در حال وقوع هستند .
در همین راستا با با محمود مختاریان، یکی از روزنامه‌نگاران پیشکسوت و استاد دانشگاه ، گفت و گو کردیم، او نه تنها منبعی از تجربه و انرژی است، بلکه صحبت کردن با او را نمی‌توان با هیچکس و هیچ چیز دیگری عوض کرد.
محمود مختاران استاد دانشگاه، معتقد است که در این شرایط، اهمیت «دانش خرد» بیش از پیش نمایان می‌شود. دانش خرد، محصول مطالعه و یادگیری است که خود به خود نوآوری، خلاقیت و خودباوری را به ارمغان می‌آورد و در نهایت به ایجاد آرامش در جامعه کمک می‌کند.
در دنیای امروز که اخبار به سرعت منتشر می‌شوند، یک خبرنگار چگونه می‌تواند از شیوه‌های صحیح و اخلاقی برای انتشار اخبار فوری (بریکینگ نیوز) استفاده کند؟
امروز با توجه به سرعت بالای انتقال اطلاعات و تولید روزانه بیش از ۸۰ هزار خبر، خبرنگاران باید بسیار دقت کنند که اخبار را به طور صحیح و اخلاقی منتشر کنند.
نخستین نکته این است که خبرنگاران باید به اصول صحت، دقت و بی‌طرفی پایبند باشند. برای مثال، زمانی که خبری فوری منتشر می‌شود، خبرنگار باید از منابع معتبر و قابل اعتماد استفاده کند و از انتشار شایعات یا اطلاعات نادرست اجتناب کند.
در این راستا، سواد رسانه‌ای از اهمیت بالایی برخوردار است. یونسکو در سال‌های اخیر به این نکته اشاره کرده که سواد رسانه‌ای به معنای توانایی تحلیل، درک و تعامل با پیام‌های رسانه‌ای است و خبرنگاران باید این توانایی‌ها را به خوبی داشته باشند تا اخبار را به شیوه‌ای دقیق و مفید منتقل کنند.
در زمینه تغییرات گسترده‌ای که در دنیای رسانه‌ها و ارتباطات اتفاق افتاده، چه چالش‌هایی برای خبرنگاران به وجود آمده است؟
با پیشرفت تکنولوژی و ظهور رسانه‌های اجتماعی، خبرنگاران با چالش‌های جدیدی مواجه شده‌اند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، سرعت انتشار اخبار است. امروز، شبکه‌های اجتماعی به سرعت می‌توانند اخبار را در سطح جهانی پخش کنند، اما این می‌تواند منجر به انتشار اخبار نادرست و شایعات شود. همچنین، سیل عظیم اطلاعات روزانه که شامل ۲۱۴میلیارد ایمیل و ۷ میلیارد عکس سلفی است، مدیریت و تحلیل دقیق اخبار را سخت‌تر می‌کند.علاوه بر این، خبرنگاران باید با شرایط جامعه و تغییرات در رفتار و سبک زندگی مردم آشنا باشند. نسل جدید با استفاده از رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی با سرعت بالا در حال تغییر است و این برای خبرنگاران یک چالش به شمار می‌آید.
با توجه به اینکه روزنامه‌نگاری هم‌اکنون با جنگ‌های شناختی، جنگ‌های روانی، شایعات و حتی جنگ‌های سایبری مواجه است، چه ویژگی‌هایی باید در خبرنگاران امروزی وجود داشته باشد؟
همچنین، در مواجهه با انقلاب‌های رنگی و جنگ‌های ترکیبی، خبرنگاران باید بتوانند اخبار را از دیدگاه‌های مختلف تحلیل کنند و با نگاه دقیق و بی‌طرفانه، روایت‌های واقعی را منتقل کنند. این چالش‌ها نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاری فقط تولید فکر و اندیشه نیست، بلکه نیاز به جسارت و تحول در روش‌ها و نگرش‌ها دارد.
با توجه به اینکه رسانه‌ها در حال تغییر سریع هستند، خبرنگاران چه مهارت‌هایی باید داشته باشند تا بتوانند به درستی با تحولات جدید هماهنگ شوند؟
خبرنگاران باید آگاهانه و با دانش روز در زمینه‌های مختلف رسانه‌ای کار کنند. امروز، خبرنگاران باید توانایی کار با انواع رسانه‌ها را داشته باشند، از رسانه‌های مکتوب گرفته تا رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی. آنها همچنین باید با مفاهیمی مانند جنگ‌های شناختی، جنگ‌های سایبری و تهاجم فرهنگی آشنا باشند و بتوانند اخبار را با توجه به این واقعیت‌ها تحلیل و منتقل کنند، از طرفی نظام باید از رسانه‌های مکتوب حمایت کند.
چگونه یک روزنامه نگار باید تضاد منافع را در نظر بگیرد و از تأثیرات بیرونی از جمله فشارهای سیاسی و اقتصادی بر گزارش های خود جلوگیری کند؟
روزنامه‌نگار باید همواره در نظر داشته باشد که وظیفه‌اش حفظ استقلال و بی‌طرفی است. تضاد منافع در رسانه‌ها می‌تواند از چندین جنبه بروز کند؛ از جمله فشارهای سیاسی، اقتصادی یا حتی روابط شخصی، برای جلوگیری از تأثیر این عوامل بر گزارش‌های خبری، خبرنگار باید به اصول حرفه‌ای و اخلاقی پایبند باشد.
در مواجهه با فشارهای سیاسی و اقتصادی، خبرنگار باید توانایی حفظ بی‌طرفی و استقلال را داشته باشد. این به معنای جلوگیری از ترجیح دادن منافع خاص یا گروهی در مقابل منافع عمومی و حقیقت است. در چنین شرایطی، روزنامه‌نگار باید از ابزارهایی مانند مستندات، منابع متعدد و تأیید منابع اطلاعاتی استفاده کند تا از دقت و صحت گزارش‌ها اطمینان حاصل کند. مهم‌تر از همه، خبرنگار باید از نوشتن و انتشار هر خبری که تحت تأثیر فشارهای بیرونی قرار گیرد، اجتناب کند و همواره در راستای منافع عمومی عمل کند.
با توجه به اینکه رسانه‌ها در حال حاضر با خط قرمزهای بسیاری روبه‌رو هستند و بسیاری از ژورنالیست‌ها نمی‌توانند در برخی زمینه‌ها به راحتی بنویسند، چگونه این محدودیت‌ها بر حرفه‌ی خبرنگاری تأثیر می‌گذارند؟
رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی به افکار عمومی و مدیریت اطلاعات دارند. آنها نه تنها اطلاعات را منتقل می‌کنند بلکه بر فرهنگ، سیاست‌ها و رفتارهای اجتماعی تأثیر می‌گذارند. از این رو، رسانه‌ها باید در خط مقدم ایجاد تغییرات مثبت و فرهنگ‌سازی قرار بگیرند.
تعریف نقش رسانه‌ها باید در راستای تقویت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی باشد. رسانه‌ها باید به عنوان پل ارتباطی میان نهادها و مردم عمل کنند و اطلاعات صحیح و بدون تحریف را به دست مخاطبان برسانند.
اعتمادسازی باید اولویت اصلی هر رسانه‌ای باشد زیرا بدون اعتماد عمومی، رسانه‌ها نمی‌توانند تأثیرگذار باشند. اگر مردم نتوانند به رسانه‌ها اعتماد کنند، دروغ‌ها و شایعات به راحتی جایگزین حقیقت خواهند شد و این می‌تواند به فروپاشی اجتماعی و ذهنی جامعه منجر شود. رسانه‌ها باید با تلاش‌های مداوم برای ایجاد شفافیت و عدالت در اطلاعات، محیطی امن و قابل اعتماد برای مردم فراهم کنند.
چطور می‌توان یک روزنامه‌نگاری مستقل را در محیط‌هایی که رسانه‌ها تحت سلطه دولت یا تبلیغات تجاری قرار دارند حفظ کرد؟ با توجه به اینکه بسیاری از روزنامه‌ها به سمت رپرتاژ نویسی رفته‌اند، این وضعیت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روزنامه‌نگاری مستقل در شرایطی که رسانه‌ها تحت فشارهای دولتی یا تجاری قرار دارند، یک چالش بزرگ است. وقتی رسانه‌ها به سمت رپرتاژ نویسی یا تبلیغات تجاری سوق پیدا می‌کنند، این می‌تواند منجر به کمرنگ شدن ارزش‌های خبری و اخلاقی رسانه‌ها شود. رپورتاژ نویسی به خودی خود ایرادی ندارد، اما زمانی که رسانه‌ها بیشتر به تولید محتوای تبلیغاتی و تجاری مشغول شوند و از رسالت اصلی خود، یعنی اطلاع‌رسانی و تحلیل مستقل، دور شوند، این مسأله نگران‌کننده می‌شود.
برای حفظ استقلال روزنامه‌نگاری، نخستین قدم این است که رسانه‌ها و خبرنگاران به ارزش‌های اصلی خود پایبند باشند. این به معنای تولید محتوای مستقل، بی‌طرفانه و مبتنی بر حقایق است که نه تحت تأثیر فشارهای سیاسی و نه تبلیغاتی قرار گیرد. یک روزنامه‌نگار مستقل باید به دنبال ایجاد محتواهایی باشد که نه تنها پاسخگوی نیازهای مخاطب بلکه پاسخگوی منافع عمومی هم باشد.
همچنین، در مواجهه با چنین شرایطی، خبرنگاران باید از روش‌های جدیدی برای تأمین منابع مالی خود استفاده کنند که از استقلالشان محافظت کند.
شما اشاره کردید که بسیاری از رسانه‌ها دچار سانسور دولتی یا سانسور سلیقه‌ای می‌شوند؛ چطور می‌توان این مشکل را برطرف کرد؟
یکی از بزرگترین چالش‌های رسانه‌ها در بسیاری از کشورهای جهان، سانسور و محدودیت‌های اعمال شده از سوی دولت‌ها و نهادهای مختلف است. برای مقابله با این چالش‌ها، رسانه‌ها باید به اصول شفافیت، دقت و انصاف پایبند باشند و از استفاده از روش‌های حرفه‌ای برای پوشش اخبار استفاده کنند.
یکی از راه‌های مقابله با سانسور، همکاری و هم‌افزایی میان رسانه‌های مستقل است. رسانه‌های مستقل باید بتوانند منابع اطلاعاتی یکدیگر را تکمیل کرده و فضای گفت‌وگو و تبادل آزاد اطلاعات را حفظ کنند.
در شرایطی که روزنامه‌نگاری به سمت رپرتاژ نویسی پیش می‌رود و بسیاری از خبرنگاران سواد رسانه‌ای و بصری ندارند، چگونه می‌توان این خلأ را پر کرد و روزنامه‌نگاری با کیفیت و اثرگذار را ارائه داد؟
یکی از چالش‌های اصلی روزنامه‌نگاری امروز، فقدان سواد رسانه‌ای و بصری در میان بسیاری از خبرنگاران است. برای رفع این مشکل، ابتدا باید آموزش‌های گسترده‌تری در زمینه سواد رسانه‌ای برای خبرنگاران و حتی مردم فراهم شود. سواد رسانه‌ای به معنای توانایی درک، تحلیل و استفاده صحیح از رسانه‌هاست و این باید در سطوح مختلف آموزش داده شود. خبرنگاران باید بدانند که چگونه اخبار و اطلاعات را تحلیل کنند، چگونه منابع معتبر را شناسایی کنند و چگونه از تصاویر، ویدیوها و دیگر محتواها به درستی استفاده کنند.
در نهایت، با توجه به تغییرات سریع رسانه‌ها و ظهور نسل‌های جدیدی که بیشتر به شبکه‌های اجتماعی و محتواهای دیجیتال علاقه دارند، چگونه می‌توان به این نسل‌ها پاسخ داد و روزنامه‌نگاری مدرن را در دنیای امروز تعریف کرد؟
برای پاسخ به نسل‌های جدید که بیشتر به محتواهای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی علاقه دارند، رسانه‌ها باید خود را با تحولات فناوری و نیازهای مخاطبان تطبیق دهند. این نسل‌ها به سرعت به اطلاعات دسترسی دارند و از روش‌های سنتی رسانه‌ها فاصله گرفته‌اند. به همین دلیل، روزنامه‌نگاری مدرن باید به شکلی انعطاف‌پذیر و با استفاده از ابزارهای دیجیتال تعریف شود.
نخستین گام این است که رسانه‌ها و خبرنگاران به سمت تولید محتوای دیجیتال حرکت کنند که نه تنها جذاب و قابل دسترس باشد، بلکه در قالب‌های مختلف مثل ویدیو، پادکست و مطالب بصری ارائه شود. همچنین، خبرنگاران باید با پلتفرم‌های جدید مانند تیک‌تاک، اینستاگرام و یوتیوب آشنا شوند و از این ابزارها برای رسیدن به مخاطبان جوان‌تر استفاده کنند.
ارسال نظر