مهندس آمریکایی و ساختمان بلند تهران؛ افسانه یا واقعیت؟ / عکس

ساخت و اصول مهندسی برج

دو ساختمان خشتی در مجاورت زمین برج تهدیدی برای عملیات ساختمانی محسوب می‌شدند. برای حل این مشکل، ستون‌های این برج با استفاده از چاه‌هایی که برای پی‌کنی ایجاد شده بود و با نصب مفتول‌های آرماتور و بتن‌ریزی مقاوم‌سازی شدند. سپس تیرهای بتن مسلح به ستون‌ها متصل شدند تا از ریزش دیوارهای مجاور جلوگیری شود. به این ترتیب مراحل ساخت تا تکمیل سقف زیرزمین و آغاز ساخت طبقات پیش رفت.

در حین پیشرفت ساخت طبقات از محل پیش‌بینی شده برای راه‌پله زیرزمین خاک‌برداری انجام شد و ستون‌های زیرزمین نمایان شدند. مراحل عایق‌کاری و دیوارکشی نیز به صورت دقیق انجام گرفت. یکی از مسائلی که در آن زمان به‌ویژه برای ساختمان‌های بلند بسیار اهمیت داشت، تعیین مقاومت خاک محل بود. برای این برج، نمونه‌برداری و آزمایش‌های علمی مربوطه به دقت انجام گرفت و پی‌ها بر اساس نتایج مستحکم شدند.

چالش‌های تجهیزات و ابزار

در دورانی که ابزارهای مدرن مثل دستگاه جوش و جرثقیل در دسترس نبودند، چالش‌های استفاده از تجهیزات موجود به خلاقیت و سخت‌کوشی نیاز داشت. دستگاه جوشکاری‌ای که از جنگ جهانی باقی مانده بود، از دکان آهنگری گرفته شد و تیرآهن‌های لازم به کمک گاری اسبی به محل ساختمان حمل شدند. بعد از نصب ستون‌ها و بتن‌ریزی، اتصالات ساختمان با دقت تثبیت شدند.

تمامی اعضای باربر برج با استفاده از بتن مسلح ساخته شدند و پس از گذشت ۴۵ سال، حتی با وقوع زلزله‌های متناوب، هیچ خرابی یا ترک در این ساختمان دیده نشده است. این مقاومت نشان‌دهنده برتری کم‌نظیر طراحی و اجرای این بنا است.

زمزمه‌ها و جنجال‌های پیرامون برج

به علت شهرت و بزرگی این برج، مردم به شکل مداوم درباره آن بحث و اظهار نگرانی می‌کردند. در حین ساخت طبقات هشتم و نهم، نمایندگان شهربانی به محل ساخت آمدند تا درباره استحکام بنا تحقیق کنند. تمامی محاسبات دقیق مهندس خانشقاقی در یک دفترچه ۱۰۰ صفحه‌ای ضبط شده بود، اما نبود تجهیزات علمی و مرجع‌های مربوطه باعث تردید و نگرانی‌ شد. بعد از تماس با شهرداری و جنجال‌های فراوان، ادامه ساخت برج با تأیید یک مهندس اروپایی بالاخره امکان‌پذیر شد.

ارتباطات بین‌المللی نیز باعث ایجاد شایعات مختلف شد. در یک سفر به هامبورگ، یک ایرانی ساخت برج را به یک مهندس آمریکایی نسبت داد. مهندس خانشقاقی با تأکید گفت که این پروژه کاملاً ایرانی است و مهندس و سازنده آن نیز یک ایرانی است.

اولین آسانسور ساخته شده در ایران

باشگاه افسران به عنوان بلندترین ساختمان آن زمان، تنها یک آسانسور تشریفاتی داشت. اما برای این برج هوشنگ خانشقاقی تصمیم گرفت آسانسوری طراحی کند. با استفاده از منابع دانشکده فنی و قطعات دست دوم، او پروژه ساخت آسانسور را آغاز کرد. چالش‌ها و فشارهای طولانی باعث ایجاد شب‌های بی‌خوابی و نگرانی فکری شدند تا این که بعد از شش ماه کوشش، آسانسور طراحی و اجرا شد.

این آسانسور، که از ترکیب ابزارهای دست دوم و فناوری محلی ساخته شد، به عنوان اولین آسانسور ایران تاریخ‌سازی کرد. استفاده از موتور دیزل و تعادل وزنه‌ها، اوج خلاقیت این پروژه بود و خاطرات ساخت آن با هیجان و لذت همراه بود.

اطلاعات پروژه

نام: اولین بنای بلند تهران
آدرس: تهران، خیابان جمهوری، بعد از مترو سعدی
مهندس و طراح: هوشنگ خانشقاقی
تاریخ: ۱۳۳۰ - ۱۳۲۸
تعداد طبقات: ۱۰