سعید حنایی که بود؟ / بررسی قتل های عنکبوتی کارگران جنسی

سعید حنایی کیست؟

سعید حنایی یک قاتل زنجیره‌ای ایرانی بود که به قتل کارگران جنسی در مشهد می‌پرداخت. او متولد 16 فروردین 1341 بود که در تاریخ 28 فروردین 1381 در 40 سالگی در مشهد اعدام شد. سعید حنایی خود نیز کارگر بود که با همسر و 2 دختر و یک پسرش در خانه‌ای در منطقه فقیرنشین مشهد زندگی می‌کرد. حنایی در طول یک سال 16 زن و دختر را در مشهد به قتل رساند. مقتولان بین 18 تا 50 سال سن داشتند و به گفته حنایی همه آنها به اصطلاح «زنان خیابانی» بودند که از طریق تن‌فروشی امرار معاش می‌کردند. سعید حنایی در فاصله مرداد 79 تا 15فروردین‌80 در مشهد 16 زن را به قتل رساند و درنهایت در فروردین سال 1381 اعدام شد.

چرا سعید حنایی دست به آدمکشی زد؟

حنایی فردی بسیار پرخاشگر و ماجراجو بود که با انگیزه انتقام از رانندگان مسافرکش وارد این ماجرای جنایی شد. پرخاشگری های او به حدی بود که حتی سابقه کیفری به جرم «نزاع» را نیز داشت. انگیزه قتل های سریالی او بدین شکل بود که عامل «قتل های عنکبوتی وقتی دید همسرش با تاخیر زیاد به خانه برگشت، عصبانی شد و درباره علت تاخیرش از او پرسید که همسرش از ماجرای تعرض یک راننده مسافرکش پرده برداشت؛ به همین دلیل او ابتدا به کلانتری رفته و از یک راننده ناشناس پیکان شکایت کرده بود اما چون هیچ دلیل محکم و مستندی نداشت و از سوی دیگر هم نتوانست مشخصاتی از راننده متعرض را به پلیس ارائه دهد، این پرونده جدی گرفته نشد.

حنایی هم که زنش مورد تعرض قرار گرفته بود و بسیار عصبانی و آشفته بود ابتدا تصمیم گرفت تا رانندگان مسافرکش را به قتل برساند ولی بعد از مدتی از این تصمیم منصرف شد چرا که با خودش فکر می کرد چند تا از این راننده ها را باید بکشد؟ تعداد آنها خیلی زیاد است. این بود که تصمیم خود را به قتل زنان خیابانی تغییر داد تا با کشتن آنها انتقام‌جویی کند. حنایی معتقد بود اگر این زن ها در حاشیه خیابان ها جولان ندهند، رانندگان هم به هر زن مسافر به چشم زن بدکاره نگاه نمی کنند! این بود که فقط برای «انتقام» آدم‌کشی به راه انداخت. از سوی دیگر حنایی انگیزه اش از آغاز مرحله دوم قتل ها را در زمستان 1380 فقط به دلیل خودبزرگ‌بینی و خودنمایی عنوان کرد و گفت: وقتی می دیدم دیگران و مردم به قتل این زن‌ها توجه زیادی دارند من هم ترغیب شدم تا دوباره کشتن این زن ها را شروع کنم چراکه بعد از قتل 3 زن دچار تردید شده بودم.

ماجرای دیگری که حنایی را به سوی این انتقام وحشتناک کشاند، این بود که او با جعل کارت بسیج، پس از حادثه تعرض به همسرش، شماره پلاک خودروهایی که زنان خیابانی را سوار می کردند در یک فهرست یادداشت می کرد یا خودش برخی دختران و پسران را به کلانتری تحویل می داد که مجازات شوند ولی وقتی می دید آنها زودتر از خودش از کلانتری بیرون می آمدند بسیار عصبانی می‌شد و احساس حقارت می کرد. این موضوع هم یکی از دلایل اقدام به انتقام‌جویی بود. او حتی کارت امر به معروف و نهی از منکر را هم طبق ادعاهای خودش در جلسه علنی دادگاه جعل کرده بود تا با استفاده از آن مانع کار رانندگان مسافرکش شود. به همین دلیل فردی پرخاشگر، ضد اجتماعی و ماجراجو وارد حوادث هولناک «انتقام» شده بود. قبل از روز دادگاه سعید حنایی در اعترافات اولیه اش عنوان کرده بود که انگیزه اش برای قتل‌ها انتقام‌گیری بوده است.

نحوه قتل های زنجیره ای سعید حنایی

آن زمان بسیاری از زنان خیابانی مشهد که از طبقه محروم جامعه بودند در جاده «خین عرب» در مسیر رانندگان کامیون می‌ایستادند. سعید این محل را به خوبی می‌شناخت. او 7 مرداد 79 هنگامی که همسر و فرزندانش خانه نبودند سوار بر موتور به «خین عرب» رفت؛ زنی 30 ساله به نام «افسانه» را با خود به خانه برد، هنگام برقراری رابطه با روسری خفه و سپس جسدش را در جاده رها کرد. حنایی 3 روز بعد دومین زن را به همین شیوه به قتل رساند. مقتول «لیلا» نام داشت و جنازه اش در بوته‌زارهای گوجه‌فرنگی در حوالی جاده خین‌ عرب مشهد پیدا شد. یک روز بعد سومین زن به نام «فریبا» در تارهای قاتل عنکبوتی گرفتار و جنازه او در حالی‌ که در گونی زردرنگ گذاشته شده بود در محله سجادشهر مشهد کشف شد.

براساس مستندات به‌دست‌آمده، سعید حنایی در فاصله مرداد سال 79 تا 15 فروردین سال 80 در مشهد 16 زن را سوار موتور یا ماشین خود کرده و به قتل رسانده ‌بود، البته پلیس تا زمان دستگیری متهم از 11 قتل مطلع شده بود و قاتل سریالی ماجرای 5 قتل دیگر را خودش برای کارآگاهان تعریف کرد. سعید حنایی نه تنها خودش از قتل‌هایی که مرتکب شده‌ بود پشیمان نشد بلکه به شدت تحت حمایت عده‌ای از اطرافیانش نیز قرار گرفت.

اولین قربانیان «سعید حنایی» که اجساد آنان در جاده فرعی و مزرعه گوجه فرنگی منطقه خین عرب در حاشیه شهر کشف شد روز چهارشنبه 12 مرداد 1379درج شد اما یکی از آن اجساد درون تکه ای موکت قرار داشت و در دیگری «چادر سیاه» به دور جسد پیچیده شده بود. هرکدام نیز در یک محله افتاده بود. حتی زمانی که سومین جنایت رخ داد هیچ کس به موضوع مشکوک نشد چراکه این بار قاتل جسد را داخل 4 کیسه گونی زردرنگ گذاشته و آن را در خیابان بزرگمهر (مرفه نشین ترین منطقه مشهد) و آن هم در روز روشن (ساعت 3 بعد از ظهر) رها کرده بود.

ماموران پلیس جنایی شهر مشهد هر چند وقت یک‌بار جنازه زنانی را در نقاط مختلف و اغلب دور از انظار پیدا می‌کردند و در تحقیقات مشخص می‌شد برخی از آن‌ها سابقه کیفری هم داشته‌اند. بیشتر آنها به یک روش کشته شده بودند؛ خفگی با روسری. قاتل عنکبوتی مشهد جسد مقتولین را در چادر یا پارچه‌ای بزرگ می‌پیچید و در نقطه مورد نظر رها می‌کرد. بررسی های کارشناسی پلیس با توجه به موقعیت جغرافیایی جرم نشان می داد که قاتل در منطقه حاشیه شهر و در بخش شمال شرقی اقدام به جنایت می کند و اجساد را شبانه به مناطق مختلف انتقال می دهد.

چرا او به قاتل عنکبوتی مشهور شد؟

نام‌گذاری بزهکاران، روال سنتی روزنامه نگاران بوده که به منظور نشان‌دار کردن یک مجرم یا باند تبهکار و ایجاد جاذبه برای مخاطبان صورت می‌گیرد. البته من از همان اول با این اسم مخالف بودم. «شکارچی زنان خیابانی» اسمی بود که من انتخاب کرده بودم. چرا که سعید حنایی ـ همانند عنکبوت ـ دامی برای قربانیانش پهن نمی‌کرد، بلکه به دامی که آنها برای مشتریان خود پهن کرده بودند، وارد شده و شکارشان می‌کرد.

 سعید حنایی ملقب به قاتل عنکبوتی طبق اعلام پزشک قانونی 10 تجاوز داشته است. او به قاتل عنکبوتی یا شکارچی کارگران جنسی مشهد معروف بود. سیدخلیل سجادپور خبرنگار پیشکسوت روزنامه خراسان برای نخستین بار قتل های سعید حنایی را فاش کرد و لقب «قاتل عنکبوتی» را به وی داد. روزنامه خراسان نام «قتل‌های عنکبوتی» را روی این پرونده گذاشت که بعد هم دیگر رسانه‌ها به ناچار همین عنوان را استفاده کردند به طوری که این «لقب» به صورت بین المللی در تاریخ ثبت شد، آن زمان هنوز زوایا و ابعاد این جنایت‌های هولناک مشخص نبود و تا وقوع ششمین قتل هنوز سریالی بودن آن هم جدی گرفته نمی‌شد. در تعطیلات نوروز 80 ، 15 قتل عمدی در مشهد رخ داد که 3 قتل به شیوه و شکل قتل‌های زنان خیابانی بود این 3 جسد در آخرین روز‌های تعطیلات یعنی 12، 14و 15فروردین در حالی کشف شدند که روز‌های تعطیل تاسوعا و عاشورا نیز سپری شده بود به همین دلیل او طبق گفته هیا خودش در صفحه حوادث هجدهم فروردین خبر را با این عنوان نوشت که «3 زن دیگر به شیوه مرموز به قتل رسیدند» اما از روز بعد تصمیم گرفت نامی را برای این پرونده انتخاب کند که بعد‌ها اخبار آن را با همین نام چاپ کنند چراکه این عناوین بیشتر موجب تمرکز مخاطب و جذب آنها می‌شد مانند اخبار پرونده «کرکس سیاه» که قبل از آن روی پرونده عامل اغفال کودکان گذاشته بود!

پس از حدود 2 ساعت تفکر رسانه‌ای بالاخره چندین عنوان با توجه به نوع قتل‌ها انتخاب کردمکه از جمله آنها «قتل‌های پاپیونی» بود چون قاتل یا قاتلان، روسری و چادری که اجساد درون آن قرار داشت به شکل پاپیون گره می‌زدند! و نام‌های دیگر مانند «قتل‌های سیاه» (چون اجساد درون چادر سیاه بودند) قتل‌های ایکس (یعنی قتل‌های ناشناخته) و ... که «قتل‌های عنکبوتی» هم جزو آنها بود به دلیل این که عامل یا عاملان جنایت‌ها مانند عنکبوت تور سیاه پهن می‌کردند تا قربانیان خود را به دام بیندازند و جسد را در همان تور هم رها می‌کردند که البته بعد از دستگیری قاتل مشخص شد نام بی مسمایی هم انتخاب نکرده بود و بدین ترتیب با همین عنوان ادامه داد؛ البته او همواره برای انتخاب عناوینی که روی پرونده‌های مهم قضایی و پلیسی می‌گذارد با همکارانش در تحریریه مشورت می‌کند آن روز هم بسیاری از همکاران از میان اسامی مذکور به «قتل‌های عنکبوتی» رای دادند و این گونه خبر‌های قتل سریالی زنان خیابانی را با همین عنوان ادامه داد.

کارگران جنسی قربانیان قتل های زنجیره ای

قاتل عنکبوتی مشهد در طول یک سال ( مرداد 79 تا مرداد 80 ) به 16 فقره قتل دست زد که به قرار زیر است:

    7 مرداد 1379 ، افسانه کریم‌پور زنی ۳۰ ساله که دختری ۹ ساله نیز داشت، ناپدید شد.

    10 مرداد 1379 ، زنی به نام لیلا آشفته در حالی که خفه شده بود، در زیر بوته‌زارهای گوجه فرنگی در حوالی جاده خین‌عرب مشهد پیدا شد.

    11 مرداد 1379 ، در محله سجادشهر مشهد، جسد زنی به نام فریبا رحیم‌پور در یک گونی زرد رنگ کشف شد. او هم خفه شده بود.

    3 دی 1379 ، کمی بالاتر از شرکت ایران خودرو مشهد، چادری مشکی که جسد زنی در آن پیچیده شده بود، کشف شد. این زن معصومه نام داشت.

    16 بهمن 1379 ، باز هم در روبه‌روی ایران خودرو، جسد زنی پیچیده در چادر کشف شد. نام این زن، سارا رحمانی ۲۷ ساله بود.

    29 بهمن 1379 ، جسد زنی 45 ساله به نام اعظم عبدی در حالی که خفه شده بود در حوالی جاده خین‌عرب کشف شد.

    19 اسفند 1379 ، جسد زن 50 ساله‌ای به نام سکینه کیهان‌زاده در شمال شرقی مشهد کشف شد. جسد این زن نیز در چادری سیاه پیچیده شده بود.

    23 اسفند 1379 ، جسد زن دیگری به نام خدیجه کامل قصری که با روسری خفه شده بود در روستای دوست‌آباد حوالی مشهد کشف شد.

    12 فروردین 1380 در حاشیه جاده قوچان – مشهد در جوار میدان شهید فهمیده و جاده خین‌عرب، جنازه زنی پیچیده در چادر مشکی کشف شد. این زن مرضیه سعادتیان 35 سال سن داشت.

    14 فروردین 1380 ، جسد مریم، 35 ساله در حالی که خفه شده و در چادری پیچیده شده بود در درگز کشف شد.

    15 فروردین 1380 ، جسد طوبی جشن‌آبادی، 35 ساله در چادری پیچیده شده بود، کشف شد.

    24 فروردین 1380 ، عذرا حاجی‌زاده 31 ساله خفه شده بود. جسد در خیابان خیام شمالی مشهد کشف شد.

    3 تیر 1380 ، جسد مریم بیگی 28 ساله در بلوار شهید موسوی مشهد و اجساد شیوا و زهرا نیز در نقاطی در همان نزدیکی کشف شد. هر سه آنها خفه شده بودند.

    11 تیر 1380 ، جسد لیلا، 20 ساله که خفه شده بود در مشهد پیدا شد.

    24 تیر 1380 ، جسد محبوبه الهی 18 ساله در جاده قدیم قوچان کشف شد.

    مرداد 80 ، زهرا صدخسروی 33 ساله آخرین قربانی بود که رسانه‌ها قاتل این زنان را «قاتل عنکبوتی» نامیدند.

دستگیری سعید حنایی

هفتم مرداد 1379 گزارش ناپدید شدن یک زن 30 ساله به همراه دختر 7 ساله‌اش نقطه شروع پرونده قتل‌های زنجیره‌ای مشهد شد. پرونده قتل‌های زنجیره‌ای مشهد قریب به یک سال در جریان بود تا سرانجام در مرداد1380 قاتل عنکبوتی دستگیر شد. سعید حنایی در این مدت 16 نفر را کشته بود؛ 16 زن خیابانی که برخی از آنها به دلیل فقر بسیار خانواده‌هایشان حتی هزینه‌های کفن و دفن را هم نداشتند.

مژگان نام آخرین طعمه سعید حنایی بود که موفق شد از دست او بگریزد. او سابقه مواد فروشی داشت. با گذشت یک‌ هفته مژگان در طرح ویژه پلیس دستگیر شد و در بازجویی به ماجرای سوء قصد به جانش اقرار کرد و با آدرسی که مأموران از وی گرفتند موفق شدند سعید حنایی را دستگیر کنند.

مژگان در تعریف ماجرای فرارش گفته بود: «مردی با موتور جلوی پایم توقف کرد و از من خواست همراهش به خانه‌اش بروم. اول نمی‌خواستم قبول کنم اما درنهایت سوار موتور شدم. آن مرد ساکت بود و در طول راه حرفی نزد... وقتی وارد خانه شدیم او در‌ها را قفل کرد ... داشتم روسری‌ام را درمی‌آوردم که آن مرد از پشت سر به من حمله کرد و شال گردنی را دور گلویم انداخت. آن را با تمام زورش فشار می‌داد. من با ناخن‌هایم او را چنگ زدم و بعد با مشت محکم به شکمش کوبیدم. بعد خواستم فرار کنم، ولی در قفل بود به همین دلیل شیشه داخل ساختمان را شکستم. مرد خیلی ترسیده بود. التماس می‌کرد و می‌گفت آرام باشم تا اجازه بدهد بروم. می‌دانستم باز هم نقشه‌ای در سر دارد. دویدم به سمت اتاق عقبی و با صدای بلند گفتم اگر در را باز نکند شیشه‌های اتاقی که به کوچه مشرف بود را می‌شکنم. بالاخره او در را باز کرد و من موفق شدم پا به فرار بگذارم. آنقدر ترسیده بودم که کفش هایم را جا گذاشتم.»

به گفته مقامات پلیس سعید حنایی همواره بر سر صحنه پیدا شدن جنازه‌ها حاضر می‌شده و حتی گاهی در حمل آن به نیرو‌های پلیس و آمبولانس کمک می‌کرده است. در جریان قتل‌های زنجیره‌ای، یک‌بار سعید حنایی به عنوان مظنون دستگیر می‌شود اما با تیزهوشی ظن ماموران را از خود برطرف می‌کند و آزاد می‌شود. پس از بازگویی ماجرای فرار مژگان، سرنخ‌ها برای پیدا کردن سعید حنایی بیشتر می‌شود و سرانجام قاتل عنکبوتی مشهد چند هفته پس از گریختن آخرین قربانی دستگیر شد.

حواشی مجازات سعید حنایی

سعید حنایی در طول بازجویی‌ها خونسرد بود. او گفت در تمام این مدت اخبار قتل‌ها را از طریق روزنامه‌ها پیگیری می‌کرده است. او توضیح داد: هر بار بعد از رها کردن جسد دوباره به آنجا برمی‌گشتم و ماموران را حین تحقیقات تماشا می‌کردم، حتی یک بار به پلیس کمک کردم تا جسد را در آمبولانس بگذارد.

قاتل عنکبوتی درنهایت در دادگاه مشهد محاکمه شد. او در جلسه دادگاه گفت: اسمم سعید حنایی، شغلم بنایی و متأهلم. از 7 مرداد سال گذشته (1379) تاکنون 16 زن را کشته‌ام. از عمل خود به هیچ وجه پشیمان نیستم و اگر دستگیر نمی‌شدم، قصد داشتم تعداد قتل‌ها را به عدد 150 برسانم. تمام این کارها برای این بود که به همه بگویم فحشا و بی‌بندوباری عاقبت خوش‌فرجامی ندارد. او در یکی از جلسات دادگاه سخن عجیبی را بر زبان راند و در آخرین دفاعیات خود گفت: «هر وقت زن فاسدی را می دیدم جنون آنی به من دست می داد و تنها زمانی که او را می کشتم آرام می گرفتم. در این حال کشتن 16 زن خیابانی برای من به راحتی کشتن 16 سوسک بود!».

حنایی در ادامه گفت:‌ من با این اقدامات قصد آزار و اذیت کسی را نداشتم؛ فقط در صدد به هم زدن فضایی بودم که وجود آن را باعث جری‌تر شدن زنان خیابانی برای فساد بیشتر می‌دانستم. من گمان می‌کردم عامل اصلی علنی شدن فساد در جامعه آزادی بی‌قید و شرط زنان خیابانی بود. اگر این آزادی نباشد، آنها نمی‌توانند جوانان را به گناه بیشتر و آلودگی تشویق کنند. یکی از مهم‌ترین دلایلی که همه شما باید باور کنید که من همه اینها را راست می‌گویم این است که شما بدانید من هیچ‌ وقت با زنان خیابانی رابطه نداشته‌ام و از آن هم بسیار بدم می‌آمد.

آنچه اسناد پزشکی قانونی، آگاهی و دادگستری ارائه می‌دهند این است که سعید حنایی حداقل 11 تجاوز داشته و قاضی هم حتما در پرونده‌اش نوشته و ذکر کرده است. در فاصله‌ای که این قتل‌ها شکل می‌گرفت مردم فکر می‌کردند یک جریان مذهبی پشت این قضایاست و اگر تیم یا گروهی هم هستند هدف شان این است که این فساد را ریشه‌کن کنند و درنتیجه، خود ماجرا یک بار مذهبی گرفت. سعید حنایی هم که اغلب می‌آمد و سر صحنه کشف جسد بود و ملت را می‌دید؛ مخصوصا در تجمعات پس از کشف جسد حضور پیدا می‌کرد که واکنش‌های مردم را ببیند و وقتی می‌دید یک موج به این شکل راه افتاده، به نظر می رسید که او سوار این موج شد؛ چون حاشیه امنی پیدا کرده بود و بیشتر در این جو مذهبی بودن یا به قول خودش مورد حمایت طیف مذهبی جامعه بودن، موج‌سواری کرد ولی پزشکی قانونی می‌گوید که تجاوز کرده. آدم مذهبی که نمی‌تواند تجاوز کند و بعد بکشد.

چهره نخستین قربانی سعید حنایی

افسانه کریم‌پور نام اولین قربانی سعید حنایی بود که در 30 سالگی به دست او به قتل رسید. تصویر او را در ادامه می بینید.

اعدام سعید حنایی

حکم اعدام عامل قتل های عنکبوتی به جرم قتل 16 نفر در شهر مشهد و اطراف آن در سحرگاه 28 فروردین 1381 با حضور مقامات قضایی، اولیای دم و مأموران نیروی انتظامی در محوطه زندان مرکزی مشهد اجرا شد. او وصیت کرده‌ بود اعضای بدنش به نیازمندان بخشیده شود البته اجرای چنین وصیتی ممکن نبود.

مستند ساخته شده از سعید حنایی

فیلم مستند "و عنکبوت آمد" به تهیه کنندگی، نویسندگی و کارگردانی: مازیار بهاری در سال 1380 ساخته و در سال 81 پخش شد. البته طبق اظهارات مازیار بهاری این فیلم هیچ‌ گاه در ایران اجازه پخش نگرفت.

کارگردان فیلم سعی کرده در این مستند از طریق گفتگو با خانواده سعید حنایی و نیز خانواده قربانیان و قاضی پرونده شرایط فردی و اجتماعی قاتل و نیز مقتولان این جنایات را نشان دهد و سوالات بزرگتری را در ذهن بیننده ایجاد کند.

فیلم ساخته شده از زندگی سعید حنایی

عنکبوت مقدس (به انگلیسی: Holy Spider) فیلمی در ژانر درام دلهره‌آور و جنایت واقعی به نویسندگی علی عباسی و افشین کامران بهرامی و کارگردانی علی عباسی محصول سال 2022 است. زهرا امیرابراهیمی، مهدی بجستانی، فروزان جمشیدنژاد، آرش آشتیانی، سینا پروانه، نیما اکبرپور و سارا فضیلت از جمله بازیگران این فیلم هستند. این فیلم در اردن فیلم‌برداری شده‌است و براساس داستان واقعی سعید حنایی، قاتل زنجیره‌ای معروف به قاتل عنکبوتی که گفته می‌شود زنان روسپی را هدف قرار داد و 16 زن را از سال 1379 تا 1380 در مشهد به قتل رساند، یک روزنامه‌نگار زن را درحال تحقیق درباره یک قاتل زنجیره‌ای به تصویر می‌کشد. عنکبوت مقدس برای رقابت برای نخل طلای جشنواره فیلم کن 2022 انتخاب و در اول اردیبهشت 1401 نمایش داده شد. زهرا امیرابراهیمی در این جشنواره برنده جایزه بهترین بازیگر زن شد. این فیلم برای اکران سینماها در فرانسه در 22 تیر 1401 برنامه‌ریزی شد.