محمود صادقی: چالش اصلی انتخابات 1400 کاهش اعتماد عمومی است/ قبول دارم که عملکرد اصلاح طلبان مجلس دهم قانع کننده نبود

روزنامه شرق برای بررسی این موضوع و سایر مسائل مربوط به انتخابات 1400 با محمود صادقی، استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب گفت وگو کرده است که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

احتمالا این روزها بسیاری از همکاران ما با شما درباره اینکه گزینه نهایی نهاد اجماع ساز اصلاح طلبان چه کسی خواهد بود یا آیا فلان شخصیت نامزد می شود یا نه، سخن می گویند که البته همه اینها در جای خود می تواند مهم باشد، اما موضوعی که ما در پی بررسی آن هستیم، نوع نگاه جامعه به مقوله انتخابات است. فارغ از تمام این هیاهوها آیا مردم هنوز به انتخابات به عنوان یک گذرگاه مطمئن برای اصلاح وضع موجود نگاه می کنند؟

چالش اصلی در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو کاهش اعتماد عمومی به تاثیرگذاری در سرنوشت کشور است که این مهم دلایل مختلفی دارد و البته پدیده جدیدی هم نیست و این بی اعتمادی از گذشته وجود داشته و اکنون تشدید شده است. بخشی از این شرایط به نظام انتخاباتی ما بازمی گردد. واقعیت این است که سیاست ورزی در ایران سازوکارهای دقیق خود را ندارد که مهم ترین آن تحزب است.

احزاب در ایران کارکرد واقعی خود را ندارند و همین موضوع باعث می شود که یک انتخابات حزبی را تجربه نکنیم. دومین عامل شیوه نظارت بر نامزدهاست که در برخی مواقع دایره اش بسیار تنگ و گاهی هم قدری موسع می شود. وقتی به چند دهه اخیر نگاه می کنیم، می بینیم که از خرداد سال ۷۶ تا به امروز یکی از دلایل مهم افزایش مشارکت، وجه سلبی انتخابات بوده است.

در چند دوره نخست ریاست جمهوری مردم به دلیل همراهی با نظام سیاسی، در انتخابات شرکت می کردند، اما از ۷۶ به این سو توجه به کارکرد سلبی انتخابات افزایش یافت. البته در ابعادی محدودتر در دور دوم انتخابات دولت آقای هاشمی هم این اتفاق رخ داد و بخشی از جامعه در نفی آقای هاشمی به آقای توکلی رای دادند، اما اوج این شرایط در دوم خرداد ۷۶ رخ داد و مردم با استفاده از انتخابات و رای به نامزد مورد نظر خود، نارضایتی شان از وضع موجود را اعلام کردند.

تا همین انتخابات ۹۶ هم به نوعی همین اتفاق رخ داد و همیشه مردم رای داده اند که جناح مقابل رای نیاورد. این شرایط گرچه باعث افزایش مشارکت شد، اما باید بپذیریم که یک حلقه مفقوده مهم دارد و آن کارکرد احزاب در انتخابات است. احزاب در انتخاب مردم نقش ویژه ای ایفا نکرده اند و رای مردم چندان مبتنی بر وجه ایجابی که ناشی از برنامه های حزبی نامزدها باشد، نبوده است.

حالا بر این مشکل، محدودیت ناشی از شیوه بررسی صلاحیت ها را هم بیفزایید تا ببینید چه بر سر انتخابات می آید. در دوره اخیر مشکلات پیش روی انتخابات دو چندان شده است و نوعی بدبینی نسبت به عملکرد مسئولان هم به وجود آمده است و واقعیت این است که این پرسش در جامعه وجود دارد که چه فرقی می کند در انتخابات شرکت کنیم یا نه؟

یا گفته می شود هیچ فرقی بین هیچ یک از نیروهای سیاسی وجود ندارد یا حتی مردم می گویند فارغ از محدودیت های پیشاانتخاباتی مثل ردصلاحیت ها، محدودیت های پساانتخاباتی اساسی تر است و اصلا رئیس جمهور تا چه حد امکان تحقق وعده هایش را دارد؟ خاصه بعد از انتخابات مجلس دهم و بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ مردم این احساس را پیدا کردند که منتخبان نمی توانند یا نمی خواهند که به وعده های خود عمل کنند و در مجموع چنین احساسی در جامعه ایجاد شده است که چه انتخاب کنیم یا نکنیم، دولت در مسیر تعریف شده ای پیش می رود.

شخص آقای روحانی هم بر چنین تصوری دامن زد؛ او پس از پیروزی اش در دور دوم در چینش وزرا بسیار منفعلانه عمل کرد و در مسیر اداره کشور هم پیگیر وعده هایی که داده بود در همه حوزه ها اعم از سیاست داخلی، سیاست خارجی، اقتصاد و فرهنگ نبود. قبول داریم که بخشی از این انفعال ناشی از محدودیت های بیرونی و خارج از اراده مانند تحریم ها بود اما نمی شود انکار کرد که بخش مهمی از آن هم به محدودیت های خودخواسته دولت بازمی گردد. به هرحال چه خوشمان بیاید یا نیاید چنین تصوری در جامعه وجود دارد.

در این بین، به نظر می رسد بی اعتمادی مردم بیشتر متوجه اصلاح طلبان شد، زیرا مردم تصورشان این است که وقتی دولت برخاسته از حمایت اصلاح طلبان نتوانست به وعده هایش عمل کند، اصلاح طلبان هم قادر نخواهند بود به مطالبات عمومی پاسخ روشنی دهند.

البته چالش کاهش سرمایه اجتماعی صرفا مربوط به اصلاح طلبان نیست و همه جناح ها و گروه های سیاسی در متقاعدکردن مردم دچار چالش هستند و البته اصلاح طلبان به طرز مضاعفی با این چالش مواجه اند، زیرا اصولگرایان یک پشتوانه مفروضی دارند که نیروهایشان عمدتا ردصلاحیت نمی شوند، اما اصلاح طلبان مفروضشان این است که عمده نیروهایشان ردصلاحیت می شوند. نظارت استصوابی اصلاح طلبان را در منگنه قرار می دهد تا نتوانند نامزدهای اصلی خودشان را روانه میدان کنند.

وقتی هم نامزدهای حداکثری و اصلی در صحنه حاضر نباشند، برقراری ارتباط با سرمایه اجتماعی قدری سخت می شود. نامزدهای اصولگرا اگر بخواهند در انتخابات شرکت کنند از همین حالا با علم به اینکه تایید صلاحیت می شوند، می توانند برنامه ریزی کنند و جبهه اصولگرایی هم می تواند حساب و کتاب خود درباره اجماع را بررسی کند، اما اصلاح طلبان تا قبل از اعلام نتیجه بررسی صلاحیت ها امکان هیچ برنامه ریزی انتخاباتی ندارند و هیچ کس نمی داند چه نیروهایی می توانند در صحنه باقی بمانند.

برای مثال وقتی در بین جامعه نظرسنجی انجام می شود که چه اشخاصی از جبهه اصلاحات در نگاه شما رجحان دارند، مردم از کسانی نام می برند که احتمال تایید صلاحیتشان اندک است. اصلاح طلبان در این شرایط چه کار باید بکنند؟ آیا می توان گفت که چنین رقابتی در یک فضای مبتنی بر عدالت پیش می رود؟ حتما خیر. اما اصلاح طلبان به مردم می گویند که با همه اینها و با دانستن تمام محدودیت ها اگر در انتخابات شرکت نکنیم آیا مشکلی حل می شود؟

اصلاح طلبان می گویند آیا جز انتخابات راه دیگری برای جلوگیری از تندروی در کشور وجود دارد؟ مثلا آقای بهزاد نبوی بارها گفته است که موافقان کناره گیری از انتخابات 1400 چه راه دیگری پیشنهاد می دهند؟ مسیرهایی که در پی نفی انتخابات مطرح می شود، در نهایت به براندازی یا مداخله کشورهای خارجی ختم می شود و ما می پرسیم که کدام یک از اینها به نفع ایران است؟

به نظر می رسد که تنها راه همچنان اصلاحات و آن هم از طریق صندوق رای است؛ گرچه این روش به طور کامل نمی تواند موثر باشد اما تنها راهکار موجود است. اصلاح طلبی در ایران هم سعی می کند با کمترین هزینه، مسیر اصلاح را هموار کند؛ گرچه می دانیم که راه ساده ای در پیش نیست و محدودیت های بسیاری وجود دارد. البته تا این لحظه با توجه به تجربه انتخابات مجلس دهم نمی توان گفت که انگیزه انتخاباتی در میان مردم به وجود آمده است و باید منتظر ماند و دید که در همین فرصت باقی مانده تا انتخابات تحرک انتخاباتی در بین مردم به وجود می آید یا نه.

شما می گویید که کاهش سرمایه اجتماعی برای همه جناح ها رخ داده است؛ در صورتی که به نظر می رسد گزاره شما تا حدی محل تردید است. می دانیم که اصولگرایان سبد رای ثابتی دارند که در هر شرایطی پشت این جناح سیاسی می ایستند؛ در واقع سبد رای آنها محدود است اما ثابت و باز هم می دانیم که سبد رای اصلاح طلبان گسترده و فراگیر اما غیرثابت است؛ به بیان دیگر هر زمانی که اصلاح طلبان پیروز انتخابات شده اند، اکثریت مردم میل شرکت در انتخابات داشته اند. بنابراین شاید بشود چنین برداشت کرد که اینک که میل به انتخابات کاهش یافته، به نوعی سرمایه اجتماعی اصلاح طلبان از دست رفته است. با این وصف برخی باور دارند که اصلاح طلبان بهتر است یک دوره هم که شده سعی کنند به جای اصرار بر سیاست ورزی رسمی قدری به جامعه برگردند تا با گفتمان سازی منسجم سرمایه اجتماعی خود را احیا کنند. نظر شما چیست؟

این نکته ای که شما می گویید درست است و هم یک فرصت برای اصلاح طلبان قلمداد می شود و هم یک تهدید. اصولگراها به دلیل رای ثابت یا به تعبیری تکلیفی خیالشان راحت است که جامعه رای شان تضعیف نمی شود اما اصولگرایان همیشه دچار رکود سیاسی هستند و حالتی گلخانه ای دارند و در مقابل اصلاح طلبان که سبد رای ثابتی ندارند، همواره می کوشند تا ارتباط عمیقی با اکثریت جامعه برقرار کنند و همیشه در پی کسب رای آگاهانه از مردم هستند.

اصلاح طلبان در مقطع کنونی که شاید به انتخابات ریاست جمهوری هم نرسد، باید تلاش کنند تا بدنه اصلی حمایت کننده خود که همان طبقه متوسط باشد را قانع کنند که هنوز جبهه اصلاحات می تواند پاسخ گوی مطالبات عمومی باشد. برای تحقق این مهم برخی می گویند باید نوع سیاست ورزی تغییر کند و اصلاح طلبان یک دوره کنار بکشند و به جامعه بازگردند تا بتوانند سرمایه اجتماعی خود را احیا کنند. این دیدگاه اتفاقا طرفداران زیادی دارد و به جدیت مطرح می شود، اما برخی هم معتقدند که کناره گیری از سیاست به جبهه اصلاحات لطمات بزرگی وارد می کند و زمینه حذف تدریجی این جبهه سیاسی را فراهم می کند؛ سرنوشتی که برای نیروهای ملی - مذهبی به عنوان یکی از گروه های پیشرو در امر اصلاحات رخ داد.

مدافعان این نظر می گویند اصولگرایان همین را می خواهند و تمایل دارند که اصلاح طلبان به دست خودشان حذف شوند. من باور دارم که حضور در جامعه منافاتی با سیاست ورزی رسمی ندارد. در حقیقت باید توامان برقراری ارتباط با بدنه اجتماعی و حضور در قدرت رسمی را پیگیری کنیم و هم زمان که به جامعه بازگشته ایم، از فرستادن نیروهای اصلاح طلبان به عرصه انتخابات غافل نشویم تا حق انتخاب کردن را هم از بخشی از مردم نگرفته باشیم.

حتما چنین کاری ساده نیست و چالش های فراوانی دارد. تردیدی نیست که اصولگراها کار ساده تری در پیش دارند زیرا بدنه اجتماعی آنها تکلیف محور است و فارغ از آنکه چه کسانی نامزد می شود، رای می دهند اما اصلاح طلبان باید بدنه اجتماعی خود را قانع کنند که چرا و به چه کسی رای بدهند. مسلم است که ترک کردن عرصه سیاست ورزی رسمی واگذارکردن سرنوشت مردم و کشور به رقیب است و اصلاح طلبان نباید در این مسیر حرکت کنند.

نه تنها شما بلکه بسیاری از اصلاح طلبان هم چنین ایده ای را مطرح می کنند که البته در گذشته هم بیان شده اما واقعیت این است که در عرصه واقعی سیاست، اصلاح طلبان مانیفست روشنی به بدنه اجتماعی خود ارائه نمی کنند و همیشه در مقام شعار می گویند که باید به جامعه برگردیم و در عین حال نامزد انتخاباتی هم معرفی کنیم و اصلا معلوم نیست که با چه روشی و با چه هدفی به کدامین جامعه بازمی گردند. آیا اصلا طبقه متوسطی که اصلاح طلبان ادعای نمایندگی آن را دارند، همان ویژگی های طبقه متوسط دهه ۷۰ را دارد یا عوض شده است؟ یا آنکه اصلا بدنه اصلی جامعه دیگر طبقه متوسط هستند و فرودستان نیستند؟ اصلاح طلبان همیشه انتظار دارند که اکثریت به آنها رای دهد اما هیچ برنامه ای ارائه نمی کنند و صرفا پیش از انتخابات می گویند به نفرات ما رای دهید تا شرایط بدتر از این نشود. آیا جامعه با چنین سخنانی قانع می شود؟

من صادقانه اذعان می کنم همه این ضعف هایی که شما گفتید وجود دارد. من با ذکر مثالی از مجلس دهم بحث را ادامه می دهم. وقتی وارد مجلس شدیم همه می خواستیم که تحولی مهم ایجاد کنیم اما برنامه ای وجود نداشت. تقریبا ۱۰۰ نفر از نمایندگان اصلاح طلب بودیم و حتی برنامه ای روی کاغذ هم نوشته بودیم اما واقعیت این بود که تحرک مناسبی برای اجرائی کردن آن برنامه وجود نداشت؛ اگرچه به هر حال عملکرد اصلاح طلبان در مجلس دهم بد نبود و کارهای مثبتی انجام شد که جا دارد رسانه های حرفه ای از جمله «شرق» یک بار به طور جدی به کارهایی که در مجلس دهم انجام شد و حتی انجام نشد، بپردازد تا به صورت جزئی معلوم شود که عملکرد این مجلس چگونه بود.

اما به هر حال قبول دارم که عملکرد اصلاح طلبان مجلس دهم برای مخاطبان جریان اصلاحات قانع کننده نبود و انتظارات را برآورده نکرد. ببینید شما مسائل درستی را مطرح کردید که حتما ضعف جبهه اصلاحات است اما این را هم در نظر داشته باشید که چقدر از طرح هایی که برای مثال ما در مجلس پیگیری کردیم با مانع روبه رو شد.

طرح های متعدد در حوزه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داشتیم که اجازه پیشروی به آنها داده نشد یا لوایح متعددی دولت ارسال می کرد که کنار گذاشته می شد. مشخصا درباره FATF نگاه کنید که چه اتفاقی افتاد. دولت به مجلس ارسال کرد و در مجلس با همه مشکلاتی که وجود داشت، به تصویب رسید، شورای نگهبان آن را رد کرد و تا امروز در مجمع تشخیص مصلحت نظام معطل مانده است. اگر FATF تصویب می شد، بسیاری از مشکلات در حوزه اقتصاد ایجاد نمی شد یا طرح های زیادی در حوزه حقوق زنان، جرم سیاسی و ... داشتیم. یا در فراکسیون شفاف سازی سعی کردیم اقدامات نظارتی موثری داشته باشیم.

اگرچه به دولت انتقاد داریم اما واقعیت این است که همین دولت میانه رو و البته غیراصلاح طلب سعی کرد کارهای مثبتی انجام دهد اما مدام با مانع روبه رو می شد. همه اینها را نگفتم که نقد شما را به حاشیه ببرم، اینها را گفتم تا بدانیم پیش روی اصلاح طلبان در تمام عرصه ها موانع زیادی وجود دارد؛ ولی این سخنم به معنای نفی ضعف اصلاح طلبان در ارائه یک مانیفست روشن نیست. از طرفی من بر انتقاد شما، نبود نظام حزبی منسجم در میان اصلاح طلبان را هم می افزایم. من کاری با احزاب اصولگرا ندارم که چطور کار می کنند، اما در همین جبهه اصلاحات خودمان، احزاب فقط موقع انتخابات کرکره های خود را بالا می برند و بعد از انتخابات گویی دیگر هیچ کاری نباید انجام دهند.

کادرسازی و تربیت نیروهای جوان که اصلا محلی از اعراب ندارد. من موافقم که باید برنامه دقیقی به سرمایه اجتماعی خودمان ارائه کنیم که چه می خواهیم و چه نمی خواهیم و حتی باور دارم اگر در این دوره از انتخابات هم مردم پای صندوق آرا نیایند و اصلاح طلبان پیروز نشوند، اما می شود برنامه ای داد تا بگوییم که ما به سمت انتخابات برنامه محور حرکت می کنیم. همین حالا حزب اتحاد ملت برنامه مفصلی تدوین کرده است که در روزهای آینده منتشر می کند یا شنیده ام که در حزب کارگزاران هم برنامه ای در حال تدوین است و ما هم در انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها در حال انجام همین کار هستیم.

بحث دیگری که مخاطبان اصلاحات را درگیر خود کرده، این است که چقدر از اصلاح طلبان کنونی به میدان می آیند تا برای خود قدرت سیاسی کسب کنند و چقدر برای تحقق اصلاح امور پا به عرصه می گذارند؟ شما گفتید که هدف اصلاح طلبی همچنان اصلاح از مسیر انتخابات است، اما این موضوع هم وجود دارد که اصلاحات با افراد و نه در خلا محقق می شود. بارها از خود اصلاح طلبان فراکسیون امید شنیده ایم که برخی با نام لیست امید وارد مجلس دهم شدند، اما به محض ورود به مجلس به فراکسیون مستقلین پیوستند یا حتی به اصولگرایان نزدیک شدند. چه اطمینانی به مردم می شود داد که همین هایی که مدام از حقوق عامه و اصلاح وضع موجود سخن می گویند، برای اصلاح زندگی شخصی شان به میدان نیامده باشند؟

این موضوع یک پدیده غیرقابل انکار است و بسیار هم مشهود است. در مجلس دهم به وفور افرادی را دیدیم که هدفشان صرفا نماینده شدن بود نه پیگیری خواسته های مردم و اصلا دغدغه ای نداشتند. من این ایراد را هم مربوط به ایرادهای نظام انتخاباتی می دانم. وقتی احزاب به معنای واقعی خودشان شکل نگیرند، نمی توان انتظار تعهد از منتخب یا منتخبان را داشت. این بحرانی که شما به آن اشاره کردید، معلول خلا نظام حزبی در کشور است.

در هر انتخابات نیروهایی می آید و به مردم گفته می شود که به آنها رای دهید، اما هیچ نقشی برای فرد منتخب تعریف نمی شود. برای مثال آنها هم می روند در مجلس و فقط در پی کسب قدرت سیاسی خود هستند؛ یکی می رود و تلاش می کند عضو هیئت رئیسه شود و دیگری که به کمتر قانع است، می خواهد سخنگوی یک فراکسیون شود. وقتی احزاب نامزدها را معرفی نکنند و نامزدها متعهد به حزب خود نباشند و مردم هم به نامزد حزب رای ندهند، تعهدی در پاسخ گویی به وجود نمی آید و تا زمانی که نظام حزبی در انتخابات حاکم نباشد، نمی شود اطمینان خاصی به مردم داد.

شما علاوه بر یک فعال سیاسی، حقوق دان هم هستید. آقای روحانی گفت که رئیس جمهور اختیارات کافی ندارد. شاید بخشی از بی میلی مردم بر اساس تکیه به چنین سخنی است که البته پیش از او نیز دیگر روسای جمهور به انحای مختلف چنین موضوعی را مطرح کرده اند. بر اساس موازین حقوقی و اصول قانون اساسی چنین سخنی درست است؟

من نگاه خودم را می گویم و شاید شما موافق آن نباشید. من باور دارم که بله محدودیت هایی وجود دارد اما اختیارات رئیس جمهور با همه محدودیت ها بسیار زیاد است. او وزرا، استانداران و فرمانداران را تعیین می کند، نظارت تام بر تمام دستگاه های اجرائی دارد، بودجه یک سال کشور را به مجلس ارائه می کند و بسیاری اختیارات دیگر که بحث مفصلی است. اگر رئیس جمهور عزم کافی برای سامان دادن امور داشته باشد، با همین اختیارات موجود هم می تواند کار کند. ما در دوره اصلاحات دیدیم که دولت با تدابیری که به خرج داد، در حوزه سیاست داخلی، سیاست خارجی، فرهنگ و صدالبته اقتصاد موفق بود.

به نظر من فردی که می خواهد نامزد شود، با توجه به همین اختیارات بالفعل و نه اختیاراتی که بر سر آن بحث و جدال وجود دارد باید به مردم برنامه بدهد. نامزد ریاست جمهوری می داند بر اساس همین قانون اساسی و بر اساس همین مناسبات سیاسی موجود باید کار کند و وقتی با علم به همه اینها در انتخابات شرکت می کند و در نهایت رئیس جمهور می شود، نمی تواند بعد از هشت سال بگوید به وعده هایم عمل نکردم چون اختیار نداشتم.

به عنوان پرسش پایانی می خواهم پیش بینی شما را از آینده سیاست ورزی و نه لزوما آنچه در دولت آینده رخ خواهد داد، بدانم.

پیش بینی که کار سختی است اما روندی که در بدنه اجتماعی دیده می شود برخلاف تصور بسیاری، مثبت است. سیاست در ایران با چالش های متعددی روبه رو است اما نوعی آگاهی کلان در سطح جامعه رو به گسترش است که اجازه نمی دهد سیاست مداران هر کاری که می خواهند فارغ از نظر عمومی انجام دهند. ابزارهای ارتباط جمعی هم به شدت گسترش یافته و این آگاهی از این هم بیشتر خواهد شد. حتی من باور دارم بخشی از بدنه اصولگرایی هم آگاه شده است و برخی از نیروهای اصولگرا در پی تحول هستند.

می بینیم که طیف های عدالت خواه در اصولگرایان در حال گسترش است و گرچه آنها مترصد تحقق توسعه سیاسی و فرهنگی نیستند، اما به هر حال در حوزه عدالت و شفافیت اقتصادی مطالبه دارند. در نهایت تصورم این است که جامعه ایران به سمت مطالبه تحول پیش می رود.

منبع: روزنامه شرق

آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.

کدخبر: 680017 ویرایش خبر
لینک کپی شد
آیا این خبر مفید بود؟