بررسی ریشه ها و پیامدهای اعتراضات دی ماه

پنجشنبه ساعت 10 صبح هفتم دی ماه سال گذشته بود که شماری از مشهدی‌ها به‌دنبال فراخوان نه چندان نام و نشان‌داری در میدان شهدا جمع شدند. عنوان تجمع «نه به گرانی» بود و آن گونه که از فحوای فراخوان بر می‌آمد، علیه دولت. طرح شعارهای ضد دولت و ضد رئیس جمهوری در ابتدای تجمع آنقدر غلیظ بود که فردی چون حمید رسایی نماینده سابق مجلس و مدیر مسئول هفته نامه «9 دی» شعف زده در توئیتی نوشت: «روزگار عجیبیه! آقای روحانی و رسانه‌های اقماریش که تمام هم و غمشون برگزاری کنسرت خصوصاً در مشهد بود، حالا که تعدادی از مردم مشهد در اعتراض به وضع موجود به خیابون ریختن و دسته جمعی کنسرت مرگ بر روحانی رو اجرا کردن، چرا عصبانین و این مردم رو سانسور می‌کنن؟!» اما «مرگ بر»‌ها اگرچه از رأس مجموعه دولت شروع شد اما خیلی زود از رئیس جمهوری عبور کرد و آن گونه شد که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری ساعتی بعد از تظاهرات مشهد پیش‌بینی کرده بود:«کسانی که بانی این قضایا در کشور هستند دود آن به چشم خودشان خواهد رفت؛ آنها فکر می‌کنند که با این کار به دولت آسیب می‌زنند؛ اما وقتی جریان اجتماعی راه افتاد و حرکت سیاسی در خیابان اتفاق افتاد حتماً کسانی که آن را شروع کرده‌اند ادامه دهنده و کنترل‌کننده پایان آن نخواهند بود و دیگران بر آن جریان سوار خواهند شد.» ابتدا شهرهای اطراف مشهد و زیر مجموعه خراسان رضوی به اعتراض‌ها پیوستند و بعد ظرف 72 ساعت کمتر استانی از این تظاهرات مصون ماند. تظاهراتی که جان کلامش «اعتراض» و «نارضایتی» بود اما نه لیدری داشت؛ نه خواسته روشن و مشخصی و نه حتی شعاری واحد یا حتی نزدیک به هم. ساعتی درباره «غزه و لبنان» شعارداده می‌شود؛ساعتی درباره «رضا شاه»؛ ساعتی درباره روحانیون؛ ساعتی درباره مسئولان و ساعتی درباره نظام.‌همه شعارها اما تند و رادیکال بود و از شعارها تند تر، خشونتی بود که در خیابان‌ها شعله می‌کشید. از حمله به پاسگاه پلیس Police گرفته تا حمله به یک حوزه علمیه و تیراندازی. شیشه‌های بانک‌ها و مغازه ها بود که پایین می‌آمد؛سطل‌ها ی زباله در خیابان به آتش کشیده می‌شد و در این میان دو کانال تلگرامی هم آتش بیار معرکه بودند و به معترضان آدرس می‌دادند که فلان ساعت در فلان جا جمع شوید.

اعتراض‌های دی ماه سال گذشته اگر چه مصداق همان تب تندی بود که خیلی زود به عرق نشست و یک هفته بیشتر طول نکشید، اما حاوی نکاتی بود که زنگ‌های خطر را برای دستگاه‌های اطلاعاتی، امنیتی و سیاسی به صدا در آورد.اگرچه ابتدا این تلقی بود که تفاوت تظاهرات اخیر با اعتراض‌های سال 88 غیر سیاسی بودن مطالبات، نداشتن لیدر و رهبری و شبانه بودن اعتراض‌ها است اما دریافته‌های بعدی دستگاه‌های امنیتی و انتظامی اطلاعات تازه‌ای درباره سن و سال معترضان همچنین گستردگی اعتراض‌ها داشت. اینکه عموم شرکت‌کنندگان در اعتراض‌های سال گذشته کمتر از 25 سال داشتند و اینکه فقط نزدیک 150 دانش‌آموز در آن چند روز بازداشت شدند، سرفصل‌های جدیدی به روی متولیان امر گشود. اینکه چرا دانش‌آموزانی که به لحاظ صغر سنی هنوز حق رانندگی در خیابان‌ها را ندارند، به خیابان‌ها می‌آیند و کار تا آنجا پیش می‌رود که دو دانش‌آموز نیز کشته می‌شود. موضوع محل تأمل دیگر، سرایت اعتراض به شهرهای کوچکی بود که عموم ایرانیان حتی نام شان را نشنیده بودند و این با آنچه در سال 88 رخ داده بود تفاوت زیادی داشت. چه شریان اصلی اعتراض‌های سال 88 خیابان‌های تهران بود اما در اعتراض‌های دی ماه سال گذشته، تهران خیلی دیر و خیلی محدود شاهد برخی تجمعات کوچک و چند صد نفره بود.همین مؤلفه‌ها بود که سبب شد این گزاره به‌صورت جدی مطرح شود که برخلاف اعتراض‌های «سیاسی» سال 88؛ اعتراض‌های دی ماه 96 «اجتماعی» بود؛ هر چند که به اعتقاد ناظران در آغاز اعتراض‌ها می‌شد رد پای حمایت نسبی و البته سیاسی مخالفان را دید اما همین طیف نیز خیلی زود پا پس کشیدند.

هفته‌های بعدی نشان داد همچنان که «شکست، یتیم است»، «نارضایتی» و «اعتراض» هم دو مقوله‌ای است که کمتر فرد و نهادی تمایل دارد مسئولیتش را بپذیرد؛ این گونه شد که عده‌ای کوشیدند به اعتبار آنچه در دقایق ابتدایی تظاهرات مشهد گذشت، دولت را متهم اصلی اعتراض‌ها و نارضایتی مردم بدانند و عده‌ای هم «تلگرام» را مقصر دانستند.مجموع موضع گیری‌هایی که سبب شد وزیر کشور هشدار دهد که از حوادث Accidents عبرت نگرفتیم.

او در گفت‌و‌گوی مفصلی که با روزنامه ایران داشت، نتیجه ساعت‌ها تحقیق و دریافت گزارش از نیروهای امنیتی، اطلاعاتی، انتظامی و میدانی را این گونه خلاصه کرد که تفاوت نسل‌ها و تفاوت سبک زندگی و وجود نارضایتی از هر کس و هر چیز، شیرازه اعتراض‌های دی ماه بود. حال سؤال اینجاست با گذشت یک سال از این حوادث، برای تفاوت نسل‌ها، تفاوت سبک زندگی و وجود نارضایتی از هر کس و هر چیز چه کرده‌ایم؟اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

علی رضایی / ایران