یوزپلنگ آسیایی؛ سفیر طبیعت ایران / حفاظت از زیستگاه‌ها و ایمن‌سازی جاده‌ای اولویت توجه به یوز ایرانی + عکس های دیده نشده از یوز ایرانی

به گزارش رکنا، این روز فرصتی است برای بازاندیشی در مورد وظایفمان و اولویت‌های حفاظتی که می‌توانند سرنوشت این گونه شگفت‌انگیز را تغییر دهند. در ادامه پویان بهنود ، کارشناس حیات وحش از یوزپلنگ آسیایی این سفیر طبیعت ایران می گوید:

یوزپلنگ آسیایی: سفیر طبیعت ایران

یوزپلنگ آسیایی تنها بازمانده از نسل یوزهایی است که زمانی در سراسر آسیای غربی و شبه‌قاره هند پراکنده بودند. این گونه اکنون تنها در ایران یافت می‌شود و به عنوان نمادی از تنوع زیستی کشور، نقش ویژه‌ای در هویت ملی و زیست‌محیطی ما دارد. حضور یوزپلنگ آسیایی در زیستگاه‌های ایران، نشان‌دهنده‌ی تنوع اکولوژیکی و پویایی زیست‌بوم‌های کشور است.

یوزپلنگ آسیایی نه تنها یکی از گونه‌های منحصر به فرد جهان است، بلکه به عنوان گونه‌ای شاخص در اکوسیستم‌های بیابانی و نیمه‌بیابانی ایران، نقشی کلیدی در حفظ تعادل این اکوسیستم‌ها ایفا می‌کند. یوز به عنوان گونه پرچم باعث حفظ تمامیت زیستگاه و حافظ تنوع زیستی کل مجموعه حفاظتی است. همچنین با کنترل جمعیت‌ علفخواران کوچک‌تر، مانع از تخریب بیش از حد پوشش گیاهی و خاک می‌شوند و به حفظ پایداری و تعادل اکولوژیک کمک می‌کند.

چالش‌های بقا: موانع پیش روی یوزپلنگ آسیایی

یوزپلنگ آسیایی با مجموعه‌ای از چالش‌ها و تهدیدات پیچیده مواجه است که ادامه حیات آن را به خطر انداخته است. این چالش‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: چالش‌های انسانی و چالش‌های طبیعی.

۱. چالش‌های انسانی:

تخریب زیستگاه، تصادفات جاده‌ای، رقابت با دام‌های اهلی برای منابع غذایی، سگ های ولگرد (رها شده و بدون صاحب) و گاها شکار غیرقانونی از جمله مهم‌ترین تهدیدات انسانی هستند که بقا و زادآوری یوزپلنگ آسیایی را به شدت تحت تاثیر قرار داده‌اند. 

توسعه بی‌رویه جاده‌ها در زیستگاه‌های طبیعی یوز، منجر به افزایش تصادفات جاده‌ای و مرگ و میر این گونه شده است. افزون بر این، کاهش منابع غذایی طبیعی در بعضی مناطق به دلیل شکار بی‌رویه طعمه‌های یوز، موجب شده که یوزپلنگ‌ها برای یافتن غذا به دام‌های اهلی نزدیک شوند که این نیز منجر به افزایش تنش‌ها و برخوردها با جوامع محلی می‌شود.

۲. چالش‌های طبیعی:

تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پی‌درپی، منابع آب و غذا در زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی را تحت تأثیر قرار داده است. این تغییرات نه تنها به کاهش منابع طبیعی منجر شده، بلکه زیستگاه‌های یوزپلنگ را نیز تکه‌تکه و پراکنده کرده است. این پراکندگی باعث کاهش تنوع ژنتیکی و کاهش قابلیت بقای این گونه در درازمدت شده است.

اولویت‌های حفاظتی یوزپلنگ آسیایی

برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و جلوگیری از انقراض آن، باید به چندین اولویت حفاظتی توجه ویژه داشت:

۱. حفاظت از زیستگاه‌ها:

اولین و مهم‌ترین گام در حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، حفظ و گسترش زیستگاه‌های طبیعی آن است. این زیستگاه‌ها باید به گونه‌ای مدیریت شوند که نیازهای زیستی یوز از جمله دسترسی به منابع غذایی و آب را تامین کنند. ایجاد مناطق حفاظت شده جدید، قرق های اختصاصی و گسترش مناطق حفاظت شده موجود، یکی از اقدامات کلیدی در این زمینه است که خوشبختانه در سال های اخیر اقدامات لازم از طرف سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده و در حال گسترش است.

۲. کاهش تصادفات جاده‌ای: 

برای کاهش تصادفات جاده‌ای و مرگ و میر یوزپلنگ‌ها، باید اقدامات جدی در زمینه‌ی مدیریت جاده‌ها و مسیرهای عبور و مرور انجام شود. احداث گذرگاه‌های ایمن برای حیات وحش در مناطق حساس، نصب علائم هشدار دهنده برای رانندگان و افزایش آگاهی عمومی درباره‌ی خطرات تصادف با یوزپلنگ‌ها، از جمله راهکارهای موثر در این زمینه هستند که خوشبختانه اقدامات مثبت و موثری تا امروز در محور تهران - مشهد توسط سازمان حفاظت محیط زیست و اداره راه و ترابری در محدوده عباس آباد انجام شده است که امید است به زودی تکمیل شود.

۳. افزایش آگاهی و مشارکت جوامع محلی: 

بدون مشارکت فعال و آگاهانه جوامع محلی، حفاظت از یوزپلنگ آسیایی امکان‌پذیر نخواهد بود. آموزش و آگاهی‌بخشی به جوامع محلی درباره‌ی اهمیت حفاظت از یوزپلنگ و نقش آن‌ها در این فرآیند، باید در اولویت قرار گیرد. همچنین، ارائه‌ی راهکارهای جایگزین برای کاهش وابستگی اقتصادی این جوامع به منابع طبیعی زیستگاه‌های یوز، می‌تواند به کاهش تعارضات و تعامل بهتر میان انسان و حیات وحش کمک کند.

۴. پژوهش و مطالعات علمی: 

پژوهش‌های علمی دقیق و مستمر درباره‌ی وضعیت زیستگاه‌ها، جمعیت‌ها و رفتارهای یوزپلنگ آسیایی، می‌تواند به تدوین و اجرای برنامه‌های حفاظتی موثرتر کمک کند. به‌روز رسانی داده‌های جمعیتی، بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر زیستگاه‌های یوز و تحلیل رفتارهای مهاجرتی و زادآوری این گونه، از جمله موضوعات کلیدی در این زمینه هستند.

۵. همکاری‌های بین‌المللی: 

یوزپلنگ آسیایی به عنوان یک گونه در خطر انقراض، نیازمند همکاری‌های بین‌المللی برای حفاظت از آن است. تبادل تجربه‌ها و دانش بین کشورهای مختلف، بهره‌گیری از تجربیات موفق در زمینه حفاظت از گونه‌های مشابه و جذب کمک‌های بین‌المللی برای پروژه‌های حفاظتی، از جمله مواردی هستند که می‌توانند به حفظ این گونه کمیاب کمک کنند. 

نهم شهریور، روز ملی یوزپلنگ آسیایی، فرصتی برای بازنگری در تلاش‌های حفاظتی و تجدید تعهدات ملی و بین‌المللی در حفاظت از این گونه باارزش است. یوزپلنگ آسیایی نه تنها یکی از نمادهای زیستی کشور ماست، بلکه حفظ آن به معنی حفظ تعادل و پایداری اکوسیستم‌های طبیعی است که یوزها در آن زندگی می‌کنند. با توجه به چالش‌های موجود، اولویت‌های حفاظتی باید به گونه‌ای تدوین و اجرا شوند که بتوانند در برابر تهدیدات فعلی و آتی مقاومت کنند. حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیازمند تلاش‌های همگانی و همکاری‌های گسترده است؛ از سطح محلی و ملی گرفته تا سطح بین‌المللی. این تلاش‌ها باید با دقت و حساسیت ادامه یابد تا بتوانیم این میراث طبیعی بی‌نظیر را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.

فیلم: اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان، موسسه میراث سبز پایدار