چگونه سموم شیمیای در کشاورزی لرستان کم خطر می شوند!؟

به رغم ظرفیت غنی استان در زمینه کشاورزی، علل و عوامل مختلفی سبب اختلال در امر کشاورزی و به هدررفتن دسترنج کشاورزان می گردد؛ آفات، بیماری ها و علف های هرز از جمله مهمترین موانع در مسیر تولید محصولات کشاورزی استان لرستان می باشند. این گروه از عوامل خسارتزا، که تحت عنوان عوامل خسارتزای زنده نیز شناخته می شوند، هرساله با شدت و ضعف، بسته به عوامل محیطی و سایر فاکتورهای مؤثر، خساراتی را به محصولات کشاورزی و اقتصاد کشاورزی استان وارد می. سازند و در موارد طغیانی و عدم کنترل، این خسارت ها چشمگیر و بعضاً غیرقابل جبران می باشد. از این رو، مدیریت عوامل خسارتزای زنده محصولات کشاورزی از جمله مهمترین مانع زدایی ها در روند تولید محصولات کشاورزی استان زرخیز لرستان محسوب گردیده که با عنایت به منویات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در نام گذاری سال ۱۴۰۰ و نظر به اشتغال بخش عمده ای از ساکنین روستاهای استان به حرفه کشاورزی، ضرورت و اهمیت این مقوله دو چندان می گردد.

بدون تردید مدیریت عوامل خسارتزای گیاهی(آفات، بیماری ها و علف های هرز) یکی از کلیدی ترین عملیات مرحله داشت و حتی بعد از برداشت و در مرحله انبارداری محصولات زراعی و باغی محسوب می گردد که انجام به موقع، اصولی و دقیق این عوامل خسارتزا نقش بسزایی در جهش تولید بواسطه افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی و به تبع آن شکوفایی و رونق اقتصادی جوامع روستایی و شهری خواهد داشت؛ به منظور نیل به این هدف و دستیابی به مدیریت بهینه و مطلوب عوامل خسارتزای گیاهی روش ها یا تاکتیک های مختلف و متعددی وجود دارد که از این میان، مبارزه شیمیایی به دلیل سریع الاثر بودن و سهولت در اجرا، از عمومیت و مقبولیت بیشتری در بین کشاورزان برخوردار بوده بطوریکه سالانه حجم قابل توجهی از سموم شیمیایی کشاورزی در مزارع، باغات و انبارهای کشاورزی استان لرستان مورد استفاده قرار می گیرد اما آنگونه که باید، عملیات شیمیایی چندان رضایت بخش نبوده و بخش قابل توجهی از سموم مورد استفاده به هدف و مقصد نهایی(آفت، بیمارگر، علف هرز) برخورد نکرده و به هدر رفته و در کنار آن باعث ایجاد مسمومیت و سایر مشکلات بر روی مصرف کننده و محیط زیست می گردد.

امروزه تعدد سموم و فروشگاه های عرضه سموم شیمیایی کشاورزی و سهل الوصول بودن آن ها باعث گردیده برخی از بهره برداران با اشتیاق بیشتری نسبت به تهیه و کاربرد این ترکیبات شیمیایی در سطح مزارع و باغات بدون مشورت و نظارت کارشناسان جهاد کشاورزی اقدام کنند که با ادامه این روند و به دلیل سنتزی بودن این سموم و کاربرد مواد شیمیایی گوناگون در ساختار و ترکیب آن ها، شاهد بروز عوارض و تبعات منفی، خطرناک و غیرقابل جبران بر روی سلامت کشاورز، سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی، سلامت مصرف کنندگـان و سلامت محیط زیست و منابع طبیعی خواهیم بود که از آن جمله می توان به انواع سرطان، بیماری های گوارشی، بیماری های پوستی، بیماری های تنفسی، بیماری های سیستم عصبی، تغییر اسیدیته آب، مرگ آبزیان، آلودگی خاک و ده ها مورد دیگر اشاره نمود.

خسارت قابل توجه عوامل خسارتزا بعنوان مانع مهم تولید محصولات کشاورزی از یک سو و لزوم استفاده از سموم شیمیایی کشاورزی جهت مدیریت عوامل خسارتزا از سوی دیگر را نمی توان نادیده گرفت و یا انکار نمود اما با رعایت اصول و نکات ایمنی کاربرد سموم شیمیایی کشاورزی از جانب کشاورزان پرتلاش لرستانی می توان ضمن افزایش راندمان کنترل شیمیایی عوامل خسارتزای گیاهی، نقش مهمی در ارتقاء سلامت جامعه و پیشگیری از بروز آثار و تبعات منفی این ترکیبات شیمیایی پرخطر ایفا نمود.

نخستین گام در این رابطه، تعامل بیشتر کشاورز با کارشناسان حفظ نباتات مراکز جهاد کشاورزی به منظور شناسایی دقیق عامل خسارتزا و اطلاع از مرحله خسارتزای آن، تعیین نوع سم مناسب(اختصاصی و با درجه سمیت کمتر برای سایر موجودات) برای هر عامل خسارتزا، تهیه سم با نسخه گیاهپزشکی و مراجعه به فروشگاه های مجاز و معتبر عرضه سموم شیمیایی کشاورزی می باشد.

پس از تهیه سموم شیمیایی کشاورزی، در مورد نگهداری و انبار کردن این ترکیبات شیمیایی نیز رعایت نکات ایمنی از جمله نگهداری آن ها در انبارهـایی با محیط خشک، خنک، دارای تهویه و مجهز به درب قفل دار، خودداری از نگهداری سموم به مدت طولاتی و پس از سپری شدن تاریخ انقضای آن، نگهداری سموم به دور از دسترس اطفال، عدم نگهداری این ترکیبات در مجاورت مواد خوراکی، عدم نگهداری سموم در مقابل تابش آفتاب و مجاورت منابع حرارتی و عدم نگهداری سموم در بطری های خالی نوشابه و سایر نوشیدنی ها از جانب کشاورزان ضروری و قابل توجه می باشد.

پیش از کاربرد و استفاده از سموم شیمیایی کشاورزی نیز می بایست به نکات ایمنی همچون مطالعه دقیق برچسب روی طرف سم و رعایت نکات ذکر شده روی آن، توجه به تاریخ تولید و انقضای سم، سالم بودن بسته بندی سم و پلمب بودن درب آن، خودداری از کاربرد سموم دارای ته نشین، خودداری از اختلاط سموم با یکدیگـر و یا با سایر ترکیبات شیمیایی بصورت خودسرانه و بدون مشورت با کارشناسان حفظ نباتات جهاد کشاورزی، تهیه محلول سمی به اندازه نیاز مصرف همان روز و خودداری از نگهداری محلول سمی تهیه شده برای روزهای آتی، بررسی سمپاش و اطمینان از سلامت کارکرد کلیه اجزای آن، کالیبراسیون(تنطیم) دستگاه سمپاش تحت نظارت کارشناس خبره جهاد کشاورزی، اطمینان از عدم تأثیر سم مصرفی بر روی کشت های همجوار و اطلاع رسانی به مالکین مزارع مجاور، پرهیز از انجام عملیات سمپاشی به تنهایی و بدون همراه، استفاده از آب با کیفیت برای تهیه محلول سمی و رقیق کردن سم، همراه داشتن مقداری آب تمیز و صابون، استفاده از پوشش ایمنی مناسب شامل لباس آستین بلند، عینک محافظ، ماسک، دستکش، کلاه و چکمه دقت و توجه کافی داشته و رعایت آن ها را یک اصل مهم قلمداد نمود زیرا اولین فردی که در معرض عوارض سموم شیمیایی کشاورزی می باشد، بهره بردار و یا راننده تراکتور سمپاش است و عمل به جمله (( اول ایمنی و سلامت؛ بعد کار )) ضروری می باشد زیرا کوچکترین غفلت یا سهل انگاری در کاربرد این ترکیبات شیمیایی خطرناک باعث یک عمر پشیمانی برای کشاورز خواهد شد.

علاوه بر نکات ذکر شده که رعایت آن ها قبل از کاربرد سموم و عملیات سمپاشی ضروری و لازم الاجرا است، در حین انجام این عملیات نیز توجه به نکات ایمنی از جمله پرهیز از سمپاشی به تبعیت از سایر کشاورزان و یا با تقلید از آن ها، تعیین زمان دقیق سمپاشی مطابق نظر کارشناس حفظ نباتات جهاد کشاورزی، همراه داشتن بست و رابط و شیلنگ اضافی، روشن بودن همزن دستگاه سمپاش در حین سمپاشی، انجام عملیات سمپاشی توسط افراد خبره و دارای تجربه کافی، پرهیز از انجام سمپاشی در شرایط نامساعد محیطی(بارندگی، وزش باد، درجه حرارت پائین)، عدم انجام عملیات سمپاشی در ساعات نامناسب شبانه روز، خودداری از استعمال دخانیات و خوردن و آشامیدن در حین سمپاشی، عدم انجام سمپاشی در مرحله گلدهی محصولات، عدم استقرار و یا حرکت در پشت تراکتور سمپاش، محلول پاشی سم روی مرزها و حاشیه مزارع بسیار مهم بوده که رعایت آن ها علاوه بر حفظ سلامت بهره بردار و محصولات کشاورزی، از هدر رفت سموم و تحمیل هزینه اقتصادی سنگین به کشاورز پیشگیری نموده و شاهد افزایش ضریب موفقیت در عملیات کنترل شیمیایی عوامل خسارتزا خواهیم بود.

به رغم پایان یافتن عملیت سمپاشی، اصول و نکات ایمنی بعد از انجام کار ادامه داشته و رعایت مواردی از قبیل لزوم استحمام بعد از سمپاشی، تعویض و شست و شوی لباس ها، انتقال سموم مازاد به انبار دارای شرایط ایمنی و استاندارد، پرهیز از رها کردن ظروف خالی سموم در طبیعت و لزوم معدوم نمودن آن ها بصورت صحیح و ایمن، خودداری نمودن از تخلیه باقیمانده محلول سمی در رودخانه، چشمه و…، شست و شوی کامل سمپاش، ممانعت از ورود افراد به اماکن سمپاشی شده تا مدت زمان لازم، مراجعه به پزشک در صورت بروز علائمی نظیر سردرد، سرگیجه، تهوع، استفراغ، تاری دید، تپش قلب و تغییر در میزان فشار خون، ترشح بیش از حد بزاق، بی تعادلی در هنگــــام راه رفتن و یا ضعف عمومی عضلات بدن ضروری می باشد.

امید است بهره برداران پرتلاش بخش کشاورزی جهت مدیریت عوامل خسارتزای گیاهی، صرفاً به استفاده از دانش بومی خود اکتفا نکرده و ضمن تعامل بیش از پیش با بخش دولتی، با کارشناس حفظ نباتات مرکز جهاد کشاورزی دهستان محل سکونت خود مشورت نموده و نسبت به آموزش های لازم تحت نظارت کارشناسان اقدام نمایند؛ همچنین با بهره گیری از سایر روش¬های کم خطر، کم هزینه و غیرشیمیایی مدیریت عوامل خسارتزای گیاهی که زیرساخت ها و امکان اجرای آنها در استان لرستان فراهم می باشد، نسبت به تغییر نگرش، انتخاب روش شیمیایی بعنوان آخرین روش مبارزه و حرکت به سمت کشاورزی پایدار که اقتصادی‌ترین و در عین حال سودمندترین نحوه استفاده از انرژی و تبدیل آن به محصولات کشاورزی، بدون تخریب حاصلخیزی خاک و کیفیت محیط زیست است، اهتمام نموده و در کنار رفع نیازهای خود و حفاظت از محیط زیست و ارکان آن، با عمل به وظایف شرعی و قانونی، سهم خود را در ارتقاء سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی، سلامت مصرف کنندگان، شکل گیری جامعه ای سلامت و شکوفایی تولید و رونق اقتصادی را به خوبی ادا نمایند. البته لازم است کارشناسان جهاد کشاورزی، ترویج کشاورزی پایدار را بیشتر مورد توجه قرار داده و با تشریح مزایای بی شمـــار آن از جمله افزایش مواد آلی خاک و کاهش مصرف نهاده های شیمیایی، کاهش فرسایش خاک و صرفه‌جویی در عملیات مکانیکی و نهایتاً حفاظت از خاک، پائین بودن هزینه تولید و بازدهی بیشتر اقتصادی، افزایش راندمان تولید به‌ دلیل مصرف کمتر نهاده‌های کشاورزی، حفاظت و صرفه‌جوئی بیشتر کمی و کیفی آب و جلوگیری از اتلاف آن، ایجاد محیط سالم برای پرورش دام، طیور، آبزیان و حفظ نظم محیط زیست، کشاورزان را به اجرای این شیوه کشاورزی ترغیب نمایند.

نویسنده : دکتر رضا نامداری دکتری تخصصی گیاهپزشکی، کارشناس حفظ نباتات جهاد کشاورزی