حمله بی صدای سلاح بیولوژیک به جهان / کرونا، ویروسی جهت بیو ترور!

به گزارش گروه اجتماعی رکنا، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها(CDC) بیوتروریسم را رهاسازی عمومی عوامل ویروسی-باکتریایی به منظور ایجاد بیماری یا مرگ در انسانها یا حیوانات و گیاهان می داند؛ منظور از عوامل بیولوژیک، هر گونه میکرو ارگانیسم، از جمله پریونها، ویروس ها، باکتری ها، قارچها، انگلها، ریکتزیا و سموم حاصل از موجودات زنده است که می توانند سبب بیماری، از کار افتادگی، یا مرگ انسان شوند.

اینگونه حملات تروریستی که به نسبت سایر انواع حملات هزینه کمتری داشته و در مقابل دارای بیشترین قدرت تأثیرگذاری است، به دو فاکتور عامل بیولوژیکی حمله و وسیله ای جهت جابجایی عامل تا رسیدن به هدف، نیازمندند.

حملات بیولوژیکی، پدیده های جدیدی محسوب نمی شوند، بلکه به گواه تاریخ، از 300 سال قبل از میلاد مسیح و از طریق مسموم کردن آب شهرها با استفاده از اجساد حیوانات مشاهده شده و همچنان، همزمان با پیشرفت علم و تکنولوژی، با استفاده از عوامل میکروبی و ژنتیکی که بیشتر منشأ آزمایشگاهی دارند، استفاده می شوند؛ چنانکه تا کنون استفاده از اینگونه عوامل، در جنگهای جهانی اول و دوم، با استفاده از باکتری های بیماری زا مثل سیاه زخم و مشمشه در حیوانات و وبا و طاعون و امثال آنها در انسانها اثبات شده است، همچنین استفاده از میکرو ارگانیسمهایی که محصولات زراعی را در دوران جنگ سرد، هدف قرارداده بودند؛ از نمونه های دیگر، حادثه سوردولفسک روسیه با استفاده از سیاه زخم ، استفاده از سلاح های بیولوژیک و شیمیایی در جنگ ایران و عراق و حمله عراق به کویت، آلودگی سالادهای رستوران های ایالات متحده به سالمونلا توسط فرقه راجنیش، نامه های حاوی سیاه زخم برای سناتورهای آمریکایی پس از سپتامبر 2011، حملات گروه داعش، در عراق و سوریه با استفاده از گاز کلر را می توان اشاره کرد.

سه دسته بیوترور

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC)، میکرو ارگانیسم های مورد استفاده در بیوترور را شامل 3 دسته می داند، دسته اول، عوامل خطرناک، که به راحتی منتشر شده و از فردی به فرد دیگر، سرایت می کند، آسیبهای شدیدی وارد می کند، نظم عمومی را تهدید و باعث ایجاد رعب و وحشت می شود، به سهولت از طریق هوا جابجا می شود، تشخیص آنها معمولا به سرعت امکان پذیر نیست و در محیط، پایدار هستند، مانند عامل آبله و سیاه زخم؛ دسته دوم، عوامل به نسبت خطرناک که از شدت آسیب رسانی کمتری برخوردار بوده  و قدرت سرایت نسبی دارند؛ و دسته سوم، عواملی که با روشهای مهندسی ژنیتیک و در فضای آزمایشگاهی به منظور تولید و گسترش، جهت حملات بیوتروریستی ، تولید و استفاده می شوند که در این دسته بندی، مشخصاً ویروس سارس(SARS) یا مر(MER)، کرونا ویروس و آنفولانزای پاندمیک در دسته سوم قرار داده شده اند.

تصویب قرنطینه چهل روزه در هنگام شیوع بیماری های مسری

ضمن کنفرانس 1851 پاریس، قواعد و مقررات بین المللی در خصوص قرنطینه چهل روزه در هنگام شیوع بیماری های مسری به تصویب رسید؛ پس از آن و در سال 2004 گزارشی تحت عنوان " تهدیدات، چالش ها، تغییرات و جهانی امن تر: مسئولیت مشترک امروز ما" نشان داد که سازمان ملل متحد، با در نظر داشتن ماده 2 سند تأسیس سازمان ملل متحد که تأمین بالاترین سطح ممکن سلامت برای کلیه مردم جهان را از اهداف تأسیس سازمان می داند، علاقمند به پیگیری موضوع سلامت و بهداشت جهانی است و در این گزارش اشاره به همکاری میان شورای امنیت و سازمان بهداشت جهانی در مواقع شیوع بیماریهای مسری خطرناک، نکته ای قابل توجه است.    

قواعد موجود درباره سلاح های بیولوژیک

در ارتباط با قواعد موجود درباره سلاحهای بیولوژیک، در سال 1972، کنوانسیون منع توسعه، تولید و ذخیره سازی تسلیحات باکتریولوژیک و تسلیحات توکسینی و تخریب این تسلیحات شکل گرفت که به واسطه آن، هرگونه توسعه، تولید و ذخیره سازی پاتوژن ها یا توکسین ها در مقادیری که توجیهی برای پیشگیری، محافظت یا سایر اهداف صلح آمیز ندارد، منع شده و توسعه­ی ساز و کارهای انتقال و تحویل فناوری تسلیحات بیولوژیک به سایر کشورها و آموزش به کادر فنی را ممنوع کرده است. این کنوانسیون، در ماه مارس 1975 ضمن تصویب 103 کشور، اجرایی شده و سایر کشورها نیز، ملزم هستند مادام که معاهده را به تصویب نرسانده اند از هرگونه فعالیت مغایر با اهداف این معاهده، خودداری نمایند. با وجود این معاهده، همچنان کشورهای مختلف، نسبت به بهره گیری از عوامل بیولوژیک به عنوان سلاح، پافشاری کرده و به نقض معاهده اقدام می کنند. اینگونه نقض معاهدات، به عنوان فعالیت در جهت نقض و تهدید علیه صلح، باید به شورای امنیت سازمان ملل متحد گزارش شده و از این شورا تقاضای بازرسی و رسیدگی به اتهامات در قالب توصیه یا عمل تحت فصل  هفتم منشور ملل متحد شود.

  شورای امنیت سازمان ملل متحد، پیشتر و در خصوص شیوع ویروس ایدز با صدور قطعنامه 1308 در سال 2000 با عنوان "ایدز و عملیات بین المللی حفظ صلح" ویروس ایدز را به عنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی شناسایی کرد، سپس با گسترش ویروس ابولا در غرب افریقا، در راستای عمل به وظیفه خود در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی، در سال 2014، ضمن ابراز نگرانی درباره شیوع ویروس ابولا در غرب افریقا، گسترش این ویروس را عاملی در جهت اختلال روند گسترش صلح و ایجاد تنش و ناآرامی های اجتماعی و سیاسی و امنیتی دانست و شیوع ابولا را به عنوان عاملی برای تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی معرفی کرد و خواستار اقدامی هماهنگ جهت اتخاذ اقدامات ضروری و همکاریهای منطقه ای و بین المللی شد، همچنین با اشاره به نقش عمده سازمان بهداشت جهانی، از همه ارکان سازمان ملل متحد درخواست کرد که اقدامات مناسبی جهت جلوگیری از پیشروی بیماری صورت دهند و این شورا همچنین در سال 2014، ضمن قطعنامه 2177 در مورد شیوع ابولا در غرب افریقا، مجددا بر تأثیر گسترش بیماریهای مسری بر صلح و امنیت بین المللی تأکید کرد.

با توجه به این قطعنامه ها و مواد 24 و 34 منشور ملل متحد که رسیدگی به هر وضعیتی را که به صورت جدی و به تشخیص شورا، تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی محسوب شود در صلاحیت شورای امنیت  دانسته و این شورا می تواند ذیل فصل ششم به ارائه توصیه پرداخته و یا مطابق هفتم منشور اقداماتی که متضمن استفاده از نیروی مسلح نباشد مثل قطع روابط و ... در نظر گیرد یا به انجام اقداماتی با استفاده از نیرهای مسلح ، دستور دهد.

کرونا یا بیوترور!

در خصوص گسترش ویروس کرونا، با توجه به تعریف مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) ویروس کرونا، ذیل طبقه سوم از میکرو ارگانیسم هایی که در بیوترور مورد استفاده قرار می گیرند، قابل طبقه بندی بوده و به این ترتیب، قابلیت استفاده از این ویروس به عنوان ویروسی جهت بیو ترور، اثبات شده است.

منشا این ویروس، میکرو ارگانیسمی است که در بدن حیوانات وجود دارد اما، گمانه زنی ها در باره چگونگی انتقال این ویروس به بدن انسانها و اجزای تشکیل دهنده آن، تصمیم گیری درباره شیوع عمدی و یا آزمایشگاهی بودن این ویروس را با ابهام مواجه کرده است و به این ترتیب، فعلا و تا اثبات روش انتقال، نمی توان از این اتفاق به عنوان جنگ یا حمله بیولوژیکی یاد کرد.

آنچه قابل توجه است، عدم صدور قطعنامه ای از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره اعلام گسترش ویروس کرونا به عنوان یک تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی و درخواست این شورا از کشورها جهت همکاری در خاتمه یافتن این پدیده است.  

نویسنده : آذر گیوکی، پژوهشگر دکتری حقوق بین الملل،مدرس دانشگاه